ساخت‌گرایی تکوینی، فرامتن و گزینگویههای ادبی
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
استادیار ادبیات تطبیقی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار ، ایران m.rahimi@hsu.ac.ir
2
گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری
چکیده
نظریه ساخت‌گرایی تکوینی لوسین گلدمن (1913 ـ 1970) بهمثابه استمرار نگرشی پراگماتیستی ـ عمل‌گرا در حوزه رویکردهای جامعهشناختی، متون ادبی را همچون یک نهاد اجتماعی تحلیل و بررسی میکند. بر مبنای این نظریه، آنچه در وهله نخست حاصل کار یک نویسنده بهشمار می آید، در تحلیل نهایی، برآیند خواستها و آرمانهای یک طبقه اجتماعی است. در دیدگاه گلدمن، متن ادبی در کارکردی دوگانه، از یکسو از فرامتنهای گوناگون اقتصادی، اجتماعی و ایدئولوژیک تأثیر میپذیرد و از دیگر سو، با توجه به تناقضات موجود در واقعیت عینی، بر فرامتن اثر میگذارد. گزینگویههای ادبی (امثالوحکم)، بهویژه با توجه به دربردارنگی تجربههای تاریخی ـ طبقاتی و دیرپایی، بستر مناسبی برای بررسی‌ها و تحقیقات ادبی با رویکرد ساخت‌گرایی تکوینی بهشمار میآیند. جستار پیشرو مبتنی بر این چارچوب نظری و با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی گزینگویههای ادبی پرداخته، روایی این نظریه را در گستره شماری از گزارههای ادبی نشان داده است. پژوهش حاضر بهمثابه نخستین پژوهشی که نظریه مذکور را از حوزه یک یا چند اثر منسجم به گستره تاریخی ـ کاربردی گزینگویههای ادبی برده است، نشان میدهد که چگونه گزین‌گویهها با توجه به ماهیت مؤجز و تأثیرگذارخویش، از سوی هر یک از دو طبقه فرادست و فرودست اجتماعی بهکار گرفته میشوند و همچون ابزاری در راستای دستیابی به منافع عمل میکنند. تبیین پیوند فرامتن با فرم، نمودبخشی به دوگونگی فرامتنها، بررسی تناقضات مفهومی حتی در یک دوره تاریخی ازجمله ویژگیهای قابل تأمل در این جستار است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
آقا بخشی، علی و افشاری راد، مینو (1379). فرهنگ علوم سیاسی. چاپ اول. تهران: چاپار.
اسمیت، سیریل (1387).مارکس و هزاره نوین. ترجمه دکتر فاتح رضایی. مشهد: نیکا.
الحسینی، علی اکبر (1378). نامة داستان یا امثال و حکم. تصحیح، تحشیه و تحقیق: رحیم چاوشی اکبری. تهران: مستوفی و بهزاد.
ایوتادیه، ژان(1390). «جامعه شناسی ادبیات و بنیان‌گذاران آن». از درآمدی بر جامعه شناسی ادبیات. ترجمه محمد جعفر پوینده. چاپ دوم. تهران:نقش جهان.
برسلر، چارلز(1389). درآمدی بر نظریه‌ها و روش‌های نقد ادبی. ترجمة مصطفی عابدینی فرد. ویراستة دکتر حسین پاینده. چاپ دوم. تهران: نیلوفر.
بهمنیار، احمد (1369). داستان‌نامه بهمن‌یاری. به کوشش فریدون بهمنیار. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.
پامر، دونالد (1389). نگاهی به فلسفه. ترجمه عباس مخبر. چاپ دوم. تهران: نشر مرکز.
ثروت، منصور و انزابی نژاد، رضا(1377). فرهنگ لغات عامیانه و معاثر. چاپ اول. تهران: سخن.
ثعالبی، عبدالملک (1385). تحسین و تقبیح ثعالبی. ترجمه محمد بن ابی بکر بن علی ساوی. تصحیح عارف احمد الزغول. چاپ اول. تهران: میراث مکتوب.
حبله رودی، محمد علی (1390). جامع التمثیل. به تصحیح حسن ذوالفقاری. با همکاری زهرا غلامی. چاپ اول. تهران: معین و مرکز تحقیقات زبان و ادب فارسی.
حسین شاه(1379). خزینه الامثال؛ ترجمه منتخب مجمع الامثال. به اهتمام احمد مجاهد. چاپ اول. تهران: دانشگاه تهران.
دزفولیان راد،کاظم و همکاران (1389).«نگاهی جامعهشناختی به انسجام گریزی غزل هندی؛ بررسی ارتباط جهان‌نگری شاعران سبک هندی با ساختار غزل این سبک بر اساس نظریه ساخت‌گرایی لوسین گلدمن». فصل‌نامه تحقیقات زبان وادب پارسی. س2. ش3. صص55-78.
دهخدا، علی اکبر (1363). امثال و حکم. چهار جلد. چاپ ششم. تهران: امیر کبیر.
رابرتسون، یان (1377). درآمدی بر جامعه با تأکید بر نظریه های کارکردگرایی، ستیز و کنش متقابل نمادی. ترجمه حسین بهروان. چاپ سوم. مشهد: به نشر.
زرقانی، سید مهدی (1388). تاریخ ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی. چاپ اول. تهران: سخن.
سبزواری، محمد باقر(1383). روضه الانوار عباسی، در اخلاق و شیوه کشورداری. مقدمه، تصحیح و تحقیق: اسماعیل چنگیزی اردهایی. چاپ دوم. تهران: میراث مکتوب.
سعدی، مصلح الدین عبدالله (1368). بوستان سعدی، سعدی‌نامه. تصحیح و توضیح: غلامحسین یوسفی. چاپ سوم. تهران: خوارزمی.
شاهمرادیان، کامران و همکاران (1393) «طبقه‌بندی و ریشه یابی داستان‌های عاشقانه هزار و یک شب با رویکرد نقد ساختارگرایی تکوینی لوسین گلدمن». کهن‌نامه ادب فارسی. د 5. ش3. صص 67-86.
شکورزاده، ابراهیم (1372). ده هزار مثل فارسی. چاپ اول . مشهد: موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
شریعتی، علی (1377). تشیع علوی و تشیع صفوی. چاپ دوم. تهران: چاپخش.
شولتز، دوان پی و شولتز، سیدنی الن (1386). نظریه های شخصیت . ترجمه یحیی سید محمدی. ویراست هشتم. چاپ دهم. تهران: ویرایش.
عضدانلو، حمید (1388). آشنایی با مفاهیم اساسی جامعه شناسی. چاپ سوم. تهران: نی.
عظیمی،صادق (1382).فرهنگ بیست هزار مثل و حکمت و اصطلاح.تهران: موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران-دانشگاه مک گیل.
عوفی، سدید الدین محمد (1386). جوامع الحکایات و جوامع الروایات. جزء دوم از قسم سوم. با مقابله و تصحیح امیر بانو مصفا و مظاهر مصفا. چاپ دوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
غزالی، محمد (1367). نصیحه الملوک. به تصحیح جلال الدین همایی. چاپ چهارم. تهران: هما.
فراروتی، فرانکو (1390). «لوکاچ، گلدمن و جامعه‌شناسی رمان». در درآمدی بر جامعه شناسی رمان. گزیده و ترجمة محمد جعفر پوینده. تهران: نقش جهان مهر.
فرخی یزدی، محمد (1369). دیوان فرخی یزدی. به اهتمام حسین مکی. تهران: امیرکبیر.
فرضی، حمیدرضا و همکاران (1392)«بررسی رمان دختر رعیت محمود اعتماد زاده، بر اساس دیدگاه ساخت‌گرایی تکوینی لوسین گلدمن».بهارستان سخن. س 9، ش 21. صص 1-22.
کاپلستون، فردریک (1368). تاریخ فلسفة یونان و روم. ترجمة سید جلال الدین مجتبوی. تهران: علمی
فرهنگی و سروش.
کارور، تریل (1388). «داروینیسم». فرهنگ‌نامة اندیشة مارکسیستی. ترجمة اکبر معصوم‌بیگی، تهران: بازتاب‌نگار.
گلدمن، لوسین (1369). نقد تکوینی. ترجمه محمد تقی قیاسی. چاپ اول. تهران: بزرگمهر.
گرین، ویلفرد، مورگان، لی، ویلینگهم، جان و لیبر، ارل (1385). مبانی نقد ادبی. ترجمه فرزانه طاهری. چاپ چهارم. تهران: نیلوفر.
گولد، جولیوس و کولب، ویلیام ل.(1384). فرهنگ علوم اجتماعی. به کوشش محمد جواد زاهدی. چاپ دوم. تهران: مازیار.
لووی، میشل و نعیر، سامی (1381). «مفاهیم اساسی در روش لوسین گلدمن» در جامعه فرهنگ ادبیات: لوسین گلدمن. گزیده و ترجمه محمد جعفر پوینده. چاپ سوم. تهران: نشر چشمه.
مراقبی، غلامحسین و جهانی نوق، مجید (1391). فرهنگ جامع امثال و حکم. زیر نظر ایرج اله دادی. چاپ اول. دو جلد. تهران: دانشگاه تهران.
نجفی، ابوالحسن (1378). فرهنگ فارسی عامیانه. چاپ اول. دو جلد. تهران: نیلوفر.
هارلند، ریچارد (1396). دیباچه‌ای تاریخی بر نظریة ادبی، از افلاطون تا بارت. ترجمة بهزاد برکت. چاپ دوم. تهران: ماه و خورشید.
اسمیت، سیریل (1387).مارکس و هزاره نوین. ترجمه دکتر فاتح رضایی. مشهد: نیکا.
الحسینی، علی اکبر (1378). نامة داستان یا امثال و حکم. تصحیح، تحشیه و تحقیق: رحیم چاوشی اکبری. تهران: مستوفی و بهزاد.
ایوتادیه، ژان(1390). «جامعه شناسی ادبیات و بنیان‌گذاران آن». از درآمدی بر جامعه شناسی ادبیات. ترجمه محمد جعفر پوینده. چاپ دوم. تهران:نقش جهان.
برسلر، چارلز(1389). درآمدی بر نظریه‌ها و روش‌های نقد ادبی. ترجمة مصطفی عابدینی فرد. ویراستة دکتر حسین پاینده. چاپ دوم. تهران: نیلوفر.
بهمنیار، احمد (1369). داستان‌نامه بهمن‌یاری. به کوشش فریدون بهمنیار. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.
پامر، دونالد (1389). نگاهی به فلسفه. ترجمه عباس مخبر. چاپ دوم. تهران: نشر مرکز.
ثروت، منصور و انزابی نژاد، رضا(1377). فرهنگ لغات عامیانه و معاثر. چاپ اول. تهران: سخن.
ثعالبی، عبدالملک (1385). تحسین و تقبیح ثعالبی. ترجمه محمد بن ابی بکر بن علی ساوی. تصحیح عارف احمد الزغول. چاپ اول. تهران: میراث مکتوب.
حبله رودی، محمد علی (1390). جامع التمثیل. به تصحیح حسن ذوالفقاری. با همکاری زهرا غلامی. چاپ اول. تهران: معین و مرکز تحقیقات زبان و ادب فارسی.
حسین شاه(1379). خزینه الامثال؛ ترجمه منتخب مجمع الامثال. به اهتمام احمد مجاهد. چاپ اول. تهران: دانشگاه تهران.
دزفولیان راد،کاظم و همکاران (1389).«نگاهی جامعهشناختی به انسجام گریزی غزل هندی؛ بررسی ارتباط جهان‌نگری شاعران سبک هندی با ساختار غزل این سبک بر اساس نظریه ساخت‌گرایی لوسین گلدمن». فصل‌نامه تحقیقات زبان وادب پارسی. س2. ش3. صص55-78.
دهخدا، علی اکبر (1363). امثال و حکم. چهار جلد. چاپ ششم. تهران: امیر کبیر.
رابرتسون، یان (1377). درآمدی بر جامعه با تأکید بر نظریه های کارکردگرایی، ستیز و کنش متقابل نمادی. ترجمه حسین بهروان. چاپ سوم. مشهد: به نشر.
زرقانی، سید مهدی (1388). تاریخ ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی. چاپ اول. تهران: سخن.
سبزواری، محمد باقر(1383). روضه الانوار عباسی، در اخلاق و شیوه کشورداری. مقدمه، تصحیح و تحقیق: اسماعیل چنگیزی اردهایی. چاپ دوم. تهران: میراث مکتوب.
سعدی، مصلح الدین عبدالله (1368). بوستان سعدی، سعدی‌نامه. تصحیح و توضیح: غلامحسین یوسفی. چاپ سوم. تهران: خوارزمی.
شاهمرادیان، کامران و همکاران (1393) «طبقه‌بندی و ریشه یابی داستان‌های عاشقانه هزار و یک شب با رویکرد نقد ساختارگرایی تکوینی لوسین گلدمن». کهن‌نامه ادب فارسی. د 5. ش3. صص 67-86.
شکورزاده، ابراهیم (1372). ده هزار مثل فارسی. چاپ اول . مشهد: موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
شریعتی، علی (1377). تشیع علوی و تشیع صفوی. چاپ دوم. تهران: چاپخش.
شولتز، دوان پی و شولتز، سیدنی الن (1386). نظریه های شخصیت . ترجمه یحیی سید محمدی. ویراست هشتم. چاپ دهم. تهران: ویرایش.
عضدانلو، حمید (1388). آشنایی با مفاهیم اساسی جامعه شناسی. چاپ سوم. تهران: نی.
عظیمی،صادق (1382).فرهنگ بیست هزار مثل و حکمت و اصطلاح.تهران: موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران-دانشگاه مک گیل.
عوفی، سدید الدین محمد (1386). جوامع الحکایات و جوامع الروایات. جزء دوم از قسم سوم. با مقابله و تصحیح امیر بانو مصفا و مظاهر مصفا. چاپ دوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
غزالی، محمد (1367). نصیحه الملوک. به تصحیح جلال الدین همایی. چاپ چهارم. تهران: هما.
فراروتی، فرانکو (1390). «لوکاچ، گلدمن و جامعه‌شناسی رمان». در درآمدی بر جامعه شناسی رمان. گزیده و ترجمة محمد جعفر پوینده. تهران: نقش جهان مهر.
فرخی یزدی، محمد (1369). دیوان فرخی یزدی. به اهتمام حسین مکی. تهران: امیرکبیر.
فرضی، حمیدرضا و همکاران (1392)«بررسی رمان دختر رعیت محمود اعتماد زاده، بر اساس دیدگاه ساخت‌گرایی تکوینی لوسین گلدمن».بهارستان سخن. س 9، ش 21. صص 1-22.
کاپلستون، فردریک (1368). تاریخ فلسفة یونان و روم. ترجمة سید جلال الدین مجتبوی. تهران: علمی
فرهنگی و سروش.
کارور، تریل (1388). «داروینیسم». فرهنگ‌نامة اندیشة مارکسیستی. ترجمة اکبر معصوم‌بیگی، تهران: بازتاب‌نگار.
گلدمن، لوسین (1369). نقد تکوینی. ترجمه محمد تقی قیاسی. چاپ اول. تهران: بزرگمهر.
گرین، ویلفرد، مورگان، لی، ویلینگهم، جان و لیبر، ارل (1385). مبانی نقد ادبی. ترجمه فرزانه طاهری. چاپ چهارم. تهران: نیلوفر.
گولد، جولیوس و کولب، ویلیام ل.(1384). فرهنگ علوم اجتماعی. به کوشش محمد جواد زاهدی. چاپ دوم. تهران: مازیار.
لووی، میشل و نعیر، سامی (1381). «مفاهیم اساسی در روش لوسین گلدمن» در جامعه فرهنگ ادبیات: لوسین گلدمن. گزیده و ترجمه محمد جعفر پوینده. چاپ سوم. تهران: نشر چشمه.
مراقبی، غلامحسین و جهانی نوق، مجید (1391). فرهنگ جامع امثال و حکم. زیر نظر ایرج اله دادی. چاپ اول. دو جلد. تهران: دانشگاه تهران.
نجفی، ابوالحسن (1378). فرهنگ فارسی عامیانه. چاپ اول. دو جلد. تهران: نیلوفر.
هارلند، ریچارد (1396). دیباچه‌ای تاریخی بر نظریة ادبی، از افلاطون تا بارت. ترجمة بهزاد برکت. چاپ دوم. تهران: ماه و خورشید.
