تحلیل کارکرد نمادهای جانوری در ضرب المثل های فارسی با تکیه بر داستان نامه بهمنیاری
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
دانشیار دانشکده زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران
2
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران
چکیده
ضرب المثل‌ها با آنکه ساختاری روان و معنایی روشن و قابل فهم دارند ولی گاه بهره‌گیری از برخی عناصر بلاغی علاوه بر اینکه ضرب المثل‌ها را زیباتر و مؤثرتر کرده است به مفاهیم آن ها عمق و ژرفا بخشیده است و آن‌ها را قابل تأمل‌تر کرده است . یکی از این عناصر نماد است. در این مقاله به وانمایی نقش نمادین حیوانات در ضرب المثل‌ها پرداخته می شود. هدف از این پژوهش، تحلیل کیفیت و کمیّت بهره گیری از نمادهای جانوری در ضرب المثل های کتاب بهمنیاری است و مسأله آن این که از نمادهای جانوری در ساخت ضرب المثل‌ها چقدر بهره گرفته شده است. بدنه اصلی مقاله را ارائه نمودارهای آماری و تحلیل نمونه‌هایی از ضرب المثل‌ها تشکیل می‌دهد که در آن ها نام حیوانات گوناگون در زیرگروه های حیوانات اهلی، حیوانات غیراهلی، پرندگان و حشرات ذکر شده است. پژوهش حاضر کتابخانه ای است و به شیوه توصیفی ـ تحلیلی و با بهره گیری از روش‌های آماری با مطالعه 6047 ضرب المثل از کتاب بهمنیاری به انجام رسیده است و در پایان این نتیجه حاصل شده است که از نظر کمّی بهره‌گیری از نمادهای جانوری مربوط به حیوانات اهلی با 6/48% بیشترین و پرندگان با 7/8% کمترین بسامد را داشته اند و نیز از دلایل روی آوردن به کاربرد نمادهای جانوری در ضرب المثل‌ها می‌توان به عینیّت بخشیدن و ملموس کردن مفاهیم انتزاعی، جذابیّت ضرب المثل‌ها ، ایجاز کلام و پرهیز از صراحت لهجه و تلطیف مفاهیم نیش دار، اشاره کرد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
احمدی، بابک (1371). از نشانه های تصویری تا متن. تهران: نشر مرکز.
براهنی، رضا (1380). طلا در مس. ج 1. تهران: زریاب.
بهمنیار، احمد (1361). داستان نامه بهمنیاری . چاپ سوم. تهران. انتشارات تهران : دانشگاه تهران.
تقوی، محمد (1376). حکایت های حیوانات در ادب فارسی. چاپ اول. تهران: روزنه.
جابز، گرترود (1397). فرهنگ سمبل ها. اساطیر و فولکلور . ترجمه محمدرضا تکاپور. تهران: نشر اختران.
حسن پور آلاشتی، حسین و آقا بابایی رودباری، بهروز (1396). «نماد در غزل بعد از انقلاب اسلامی (با تأکید بر اشعار ده شاعر شاخص)» نشریه ادبیات پایداری دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. سال نهم. شماره شانزدهم. صص 41 ـ 67.
حسن لی، کاووس؛ اکبری، ابراهیم (1386). «دوگانگی نگاه شاملو و سپهری به پدیده ای مشترک (پرنده ـ کلاغ)». نشریه علمی ـ پژوهشی گوهر دریا. دوره 1. شماره 2. تابستان 86. صص 82 ـ 67.
دمیری، کمال الدین (1424ق). حیوه الحیوان الکبری. الطبعه الثانیه. بیروت: دارالکُتُب العلمیّه.
ذوالفقاری، حسن (1392). فرهنگ بزرگ ضرب المثل های فارسی. چاپ اول. تهران: نشر علم.
رحیمی، امین؛ موسوی، سیده زهرا؛ مروارید، مهرداد (1393). «نمادهای جانوری نفس در متون عرفانی با تکیه بر آثار سنایی، عطار و مولوی». متن پژوهی ادبی. سال 18. شماره 62. زمستان 1393. صص 173 ـ 147.
سرلو، خوان ادواردو (1389). فرهنگ نمادها. ترجمه مهرانگیز اوحدی. تهران: انتشارات دستان.
سلاجقه، پروین (1390). «جستاری در چگونگی کارکرد نمادهای جانوران در اشعار صائب تبریزی و بیدل دهلوی» در فصل نامه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی. شماره بیست و یکم. تابستان 1390 . صص 121 ـ 140.
شاملو، احمد (1378). مجموعه آثار. تهران: نشر نگاه.
شریفی، محمد (1395). فرهنگ ادبیات فارسی معاصر. ویراستار محمدرضا جعفری. تهران: نشر نو.
شمیسا، سیروس (1391). مکتب های ادبی . تهران: نشر قطره.
عبداللهی، منیژه (1381). فرهنگنامه جانوران در ادب فارسی، تهران: انتشارات پژوهنده.
فتوحی، محمود (1385). بلاغت تصویر. تهران: سخن.
محمودی، مریم و الیاسی، رضا (1396). «نمادشناسی حیوانات در کتاب طرب المجالس» در فصل نامه متن شناسی ادب فارسی. شماره چهارم (پیاپی 36). زمستان 1396. صص 57 ـ 70.
یاحقی، محمدجعفر (1389). فرهنگ اساطیر و داستان واره ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
یونگ، کارل گوستاو (1352). انسان و سمبول هایش. ترجمه ابوطالب صارمی. تهران: امیرکبیر
براهنی، رضا (1380). طلا در مس. ج 1. تهران: زریاب.
بهمنیار، احمد (1361). داستان نامه بهمنیاری . چاپ سوم. تهران. انتشارات تهران : دانشگاه تهران.
تقوی، محمد (1376). حکایت های حیوانات در ادب فارسی. چاپ اول. تهران: روزنه.
جابز، گرترود (1397). فرهنگ سمبل ها. اساطیر و فولکلور . ترجمه محمدرضا تکاپور. تهران: نشر اختران.
حسن پور آلاشتی، حسین و آقا بابایی رودباری، بهروز (1396). «نماد در غزل بعد از انقلاب اسلامی (با تأکید بر اشعار ده شاعر شاخص)» نشریه ادبیات پایداری دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. سال نهم. شماره شانزدهم. صص 41 ـ 67.
حسن لی، کاووس؛ اکبری، ابراهیم (1386). «دوگانگی نگاه شاملو و سپهری به پدیده ای مشترک (پرنده ـ کلاغ)». نشریه علمی ـ پژوهشی گوهر دریا. دوره 1. شماره 2. تابستان 86. صص 82 ـ 67.
دمیری، کمال الدین (1424ق). حیوه الحیوان الکبری. الطبعه الثانیه. بیروت: دارالکُتُب العلمیّه.
ذوالفقاری، حسن (1392). فرهنگ بزرگ ضرب المثل های فارسی. چاپ اول. تهران: نشر علم.
رحیمی، امین؛ موسوی، سیده زهرا؛ مروارید، مهرداد (1393). «نمادهای جانوری نفس در متون عرفانی با تکیه بر آثار سنایی، عطار و مولوی». متن پژوهی ادبی. سال 18. شماره 62. زمستان 1393. صص 173 ـ 147.
سرلو، خوان ادواردو (1389). فرهنگ نمادها. ترجمه مهرانگیز اوحدی. تهران: انتشارات دستان.
سلاجقه، پروین (1390). «جستاری در چگونگی کارکرد نمادهای جانوران در اشعار صائب تبریزی و بیدل دهلوی» در فصل نامه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی. شماره بیست و یکم. تابستان 1390 . صص 121 ـ 140.
شاملو، احمد (1378). مجموعه آثار. تهران: نشر نگاه.
شریفی، محمد (1395). فرهنگ ادبیات فارسی معاصر. ویراستار محمدرضا جعفری. تهران: نشر نو.
شمیسا، سیروس (1391). مکتب های ادبی . تهران: نشر قطره.
عبداللهی، منیژه (1381). فرهنگنامه جانوران در ادب فارسی، تهران: انتشارات پژوهنده.
فتوحی، محمود (1385). بلاغت تصویر. تهران: سخن.
محمودی، مریم و الیاسی، رضا (1396). «نمادشناسی حیوانات در کتاب طرب المجالس» در فصل نامه متن شناسی ادب فارسی. شماره چهارم (پیاپی 36). زمستان 1396. صص 57 ـ 70.
یاحقی، محمدجعفر (1389). فرهنگ اساطیر و داستان واره ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
یونگ، کارل گوستاو (1352). انسان و سمبول هایش. ترجمه ابوطالب صارمی. تهران: امیرکبیر
