کهنالگوی قربانی در آیین‌های مهرپرستی و زرتشتی با محوریت قربانی‌شدن گاو
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین
2
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی
3
دانشگاه قزوین
چکیده
در اجرای کهنالگوی قربانی، عنصر قربانی با توجه به نوع فرهنگ، آیین، معیشت و... انتخاب میشده است و در ایران، گاو بهمنزلۀ اسطورهای کهن که از آغاز داستان آفرینش در اساطیر آیینی حضور دارد، شاخصترین چهره برای عمل قربانی است و در آیین مهرپرستی بهمثابۀ یکی از مهمترین مراسمات اجرا میشده است تا با ریخته شدن خون گاو، زمین به حیات دوباره برسد و با خوردن گوشت آن، پیروان این آیین به جاودانگی و نامیرایی رسند. پس از ظهور زرتشت به دلایلی مانندِ مقابله با نمادهای مهرپرستی، ترویج یگانهپرستی، لزوم یکجانشینی و توسعه تمدن، با قربانیکردن گاو بهشدت مقابله میشود و حراست و حمایت از گاو مورد توجه خاص زرتشت قرار میگیرد؛ اما با این همه، حتی در آیین زرتشت نیز روایت‌های از قربانیکردن گاو گزارش شده است که از لزوم اجرای این عمل حکایت دارد و آن همانا کمک به باروری زمین و احیای چرخه حیات است؛ اما با این همه، برخورد زرتشت با قربانیکردن گاو، اسطوره جاودانگی و مسئله حفظ زمین را وارد عرصههای تازهتری از معنا میکند و مضامین اساطیری را با تعقل همراه میسازد. این جستار به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی و با توجه به نظریۀ یونگ، کهنالگوی قربانی گاو را در دو آیین مهرپرستی و زرتشتی بررسی و واکاوی کرده است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
آرون، ریمون (1382). مراحل اساسی سیر اندیشه در جامعه‌شناسی. ترجمه باقر پرهام. تهران: علمی فرهنگی.
آزادی‌ده عباسانی، نجمه (1394). «رمزگشایی آیین قربانی در اسطوره، عرفان و فرهنگ». مجله ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. شماره 38. صص 1-30.
آذرنیوش، زهرا (1396). «دوگانگی اجتماعی فرهنگی در اوستا». سال دوم، ش5. صص 102-120.
آقایی‌میبدی، احمد (1390). « فطری بودن قربانی و راز انحرافات آن در ادیان ابتدایی». مجله معرفت ادیان. سال دوم. ش2. صص 117-142.
بهار، مهرداد (1396). پژوهشی در اساطیر ایران. چ سیزدهم. تهران: آگه.
برسلر، چارلز (1386). درآمدی بر نظریه‌ها و روش‌های نقد ادبی. ترجمه مصطفی عابدینی‌فرد. چ اول. تهران: نیلوفر.
پالس، دانیل (1385). هفت نظریه در باب دین، ترجمه و نقد محمدعزیز بختیاری. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
حسن‌آبادی، محمود و ادیبان، فاطمه (1395). «توصیف و تحلیل مضمون قربانی در اشعار بیدل». کهن‌نامه ادب پارسی. سال هفتم. ش1. صص 25-50.
خسروانی‌شریعتی، سید محمود (1370). «آب حیات در فرهنگ اسلامی». مجله مشکوه. ش 30. صص 63-74.
خسروی، یدا... (1383). «انوشگی در ایران باستان». کتاب ماه هنر. ش76 و 75. صص 84-97.
دوانی، فزونه و فشارکی، محمد (1394). «بازتاب نمادین قربانی میترایی، اسطوره کشتن گاو نخستین در هفت پیکر نظامی». مجله متن‌شناسی ادب فارسی. اصفهان. شماره دوم. صص 1-20.
دوستخواه، جلیل (1343). اوستا. نامه مینوی آیین زرتشت. چ اول. تهران: مروارید.
دیاکونوف، ایگورمیخایلوویچ (1379). تاریخ ماد. ترجمه کریم کشاورز. تهران: علمی فرهنگی.
راشد محصل، محمد تقی (1366). گزیده‌های زاداسپرم. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
رضی، هاشم (1381). تاریخ رازآمیزی میترایی در شرق و غرب (پژوهشی در تاریخ آیین میترایی از آغاز تا عصر حاضر). تهران: پایتخت.
رضی، هاشم (1379). «اساطیر و هنر میترایی». کتاب ماه هنر. ش26و 25. صص 90-94.
زینر، رابرت چارلز (1388). طلوع و غروب زرتشتی‌گری. ترجمه تیمور قادری. تهران: مهتاب.
سجادی‌راد، سیدکریم (1390). «بررسی تطبیقی اسطوره گاو در اساطیر ملل مختلف». مطالعات ادبیات تطبیقی. سال پنجم. ش19. صص 29-44.
شولتز، دوان (1387). نظریه‌های شخصیت. ترجمه یحیی سیدمحمدی. چ اول. تهران: ویرایش.
عفیفی، رحیم (1374). اساطیر و فرهنگ ایران. تهران: توس.
علی‌پورگسکری، بهناز (1390). «تحلیل داستان کوتاه لاتاری با توجه به اسطوره کهنالگوی قربانی». نامه
فرهنگستان. ش2. صص 53-58.
فراهانی، حسن (1380). «قربانی در ادیان». مجله معرفت. ش51. صص 71-89.
فروید، زیگموند (1326). توتم و تابو. ترجمه ایرج باقرپور. تهران: آسیا.
فریزر، جیمز جرج (1395). شاخه زرین. ترجمه کاظم فیروزمند. چ نهم. تهران: آگاه.
کریستین‌سن، آرتور (1393). کیانیان. ترجمه ذبیح‌ا... صفا. چ هشتم: علمی فرهنگی.
کریستین‌سن، آرتور (1368). نمونه‌های نخستین انسان و شهریار در تاریخ افسانه‌های ایران. ترجمه و تحقیق از احمد تفضلی و ژاله آموزگار. ج دوم. تهران: نشر نو.
مصاحب، غلام‌حسین (1380). دائره المعارف فارسی.ج 2. چ 2. تهران: امیرکبیر.
نیولی،گراردو (1381). زمان و زادگاه زرتشت (پژوهشی درباره مزداگرایی). ترجمه سید منصور سید سجادی. تهران: آگه.
ورمازرن، مارتین(1393). آیین میترا. ترجمه بزرگ نادرزاده. تهران: چشمه.
وهابی دریاکناری، رقیه و حسینی، مریم (1396). «اسطوره قربانی در آثار بهرام بیضایی». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. ش49. صص 299-337.
هنوی، ال دبلیو (1374). «قربانی و جشن در منظومه‌های منوچهری». ترجمه افسانه منفرد. فرهنگ. ش16. صص 263-280.
هینلز،جان(1385). شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی. چ دهم. تهران: چشمه.
یونگ، کارل گوستاو(1396). ناخودآگاه جمعی و کهن‌الگو. ترجمه فرناز گنجی و محمدباقر اسمعیل پور. چ اول. تهران: جامی.
منابع انگلیسی
Faherty. Robert L.(1974/1353 sh)”saceifice”. in: (The New Encyclopedia Biritanica).15th Ed.Chicago. Encyclopedia Biritanica.
Eliade.M.(1987/1366 sh). (The Encycclopedia of Religion).New York: Macmillan.
Carver. Chares and Scheier(2000/1379 sh).(PerspecTive On Personality). Fiurth Edition. ALLYN and BACON.
آزادی‌ده عباسانی، نجمه (1394). «رمزگشایی آیین قربانی در اسطوره، عرفان و فرهنگ». مجله ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. شماره 38. صص 1-30.
آذرنیوش، زهرا (1396). «دوگانگی اجتماعی فرهنگی در اوستا». سال دوم، ش5. صص 102-120.
آقایی‌میبدی، احمد (1390). « فطری بودن قربانی و راز انحرافات آن در ادیان ابتدایی». مجله معرفت ادیان. سال دوم. ش2. صص 117-142.
بهار، مهرداد (1396). پژوهشی در اساطیر ایران. چ سیزدهم. تهران: آگه.
برسلر، چارلز (1386). درآمدی بر نظریه‌ها و روش‌های نقد ادبی. ترجمه مصطفی عابدینی‌فرد. چ اول. تهران: نیلوفر.
پالس، دانیل (1385). هفت نظریه در باب دین، ترجمه و نقد محمدعزیز بختیاری. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
حسن‌آبادی، محمود و ادیبان، فاطمه (1395). «توصیف و تحلیل مضمون قربانی در اشعار بیدل». کهن‌نامه ادب پارسی. سال هفتم. ش1. صص 25-50.
خسروانی‌شریعتی، سید محمود (1370). «آب حیات در فرهنگ اسلامی». مجله مشکوه. ش 30. صص 63-74.
خسروی، یدا... (1383). «انوشگی در ایران باستان». کتاب ماه هنر. ش76 و 75. صص 84-97.
دوانی، فزونه و فشارکی، محمد (1394). «بازتاب نمادین قربانی میترایی، اسطوره کشتن گاو نخستین در هفت پیکر نظامی». مجله متن‌شناسی ادب فارسی. اصفهان. شماره دوم. صص 1-20.
دوستخواه، جلیل (1343). اوستا. نامه مینوی آیین زرتشت. چ اول. تهران: مروارید.
دیاکونوف، ایگورمیخایلوویچ (1379). تاریخ ماد. ترجمه کریم کشاورز. تهران: علمی فرهنگی.
راشد محصل، محمد تقی (1366). گزیده‌های زاداسپرم. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
رضی، هاشم (1381). تاریخ رازآمیزی میترایی در شرق و غرب (پژوهشی در تاریخ آیین میترایی از آغاز تا عصر حاضر). تهران: پایتخت.
رضی، هاشم (1379). «اساطیر و هنر میترایی». کتاب ماه هنر. ش26و 25. صص 90-94.
زینر، رابرت چارلز (1388). طلوع و غروب زرتشتی‌گری. ترجمه تیمور قادری. تهران: مهتاب.
سجادی‌راد، سیدکریم (1390). «بررسی تطبیقی اسطوره گاو در اساطیر ملل مختلف». مطالعات ادبیات تطبیقی. سال پنجم. ش19. صص 29-44.
شولتز، دوان (1387). نظریه‌های شخصیت. ترجمه یحیی سیدمحمدی. چ اول. تهران: ویرایش.
عفیفی، رحیم (1374). اساطیر و فرهنگ ایران. تهران: توس.
علی‌پورگسکری، بهناز (1390). «تحلیل داستان کوتاه لاتاری با توجه به اسطوره کهنالگوی قربانی». نامه
فرهنگستان. ش2. صص 53-58.
فراهانی، حسن (1380). «قربانی در ادیان». مجله معرفت. ش51. صص 71-89.
فروید، زیگموند (1326). توتم و تابو. ترجمه ایرج باقرپور. تهران: آسیا.
فریزر، جیمز جرج (1395). شاخه زرین. ترجمه کاظم فیروزمند. چ نهم. تهران: آگاه.
کریستین‌سن، آرتور (1393). کیانیان. ترجمه ذبیح‌ا... صفا. چ هشتم: علمی فرهنگی.
کریستین‌سن، آرتور (1368). نمونه‌های نخستین انسان و شهریار در تاریخ افسانه‌های ایران. ترجمه و تحقیق از احمد تفضلی و ژاله آموزگار. ج دوم. تهران: نشر نو.
مصاحب، غلام‌حسین (1380). دائره المعارف فارسی.ج 2. چ 2. تهران: امیرکبیر.
نیولی،گراردو (1381). زمان و زادگاه زرتشت (پژوهشی درباره مزداگرایی). ترجمه سید منصور سید سجادی. تهران: آگه.
ورمازرن، مارتین(1393). آیین میترا. ترجمه بزرگ نادرزاده. تهران: چشمه.
وهابی دریاکناری، رقیه و حسینی، مریم (1396). «اسطوره قربانی در آثار بهرام بیضایی». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. ش49. صص 299-337.
هنوی، ال دبلیو (1374). «قربانی و جشن در منظومه‌های منوچهری». ترجمه افسانه منفرد. فرهنگ. ش16. صص 263-280.
هینلز،جان(1385). شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی. چ دهم. تهران: چشمه.
یونگ، کارل گوستاو(1396). ناخودآگاه جمعی و کهن‌الگو. ترجمه فرناز گنجی و محمدباقر اسمعیل پور. چ اول. تهران: جامی.
منابع انگلیسی
Faherty. Robert L.(1974/1353 sh)”saceifice”. in: (The New Encyclopedia Biritanica).15th Ed.Chicago. Encyclopedia Biritanica.
Eliade.M.(1987/1366 sh). (The Encycclopedia of Religion).New York: Macmillan.
Carver. Chares and Scheier(2000/1379 sh).(PerspecTive On Personality). Fiurth Edition. ALLYN and BACON.
