شاهنامه در منظر فردوسی و معاصران او صرفاً یک اثر ادبی و منظوم نبوده است. این اثر درحقیقت، یک گزارش علمی و تاریخی از سلسلههای پادشاهی و روایات تاریخ واقعی ایران بود. با شکلگیری مدون علم باستانشناسی، تاریخ واقعی ایران راه خود را از گزارشهای حماسی و اساطیری جدا کرد تا اینکه امروزه تاریخ ارائهشده در شاهنامهها و همتایانش غیرواقعی نامیده میشود و همواره این پرسش را در ذهن جوامع ایرانی باقی میگذارد که آیا این همه واقعیت دارد یا سراسر خیال است و وهم؟ به گواهی تاریخ، در پاسخ به این پرسش یکی از بهترین نشانهها از سوی جامعه، وجود و یافتن آن چیزی بود که قابل لمس، رؤیت و درک باشد. به عبارت بهتر، کشف مکانها یا بناهایی که به شاهنامه و اسطوره مربوط و منسوب میشوند. چهبسا در طول این هزارهها بسیار اماکن دیگر نیز بوده و هستند که اکنون ما آنها را از یاد بردیم یا نمیشناسیم؛ مناطقی که پیشتر و بیشتر از آنکه تاریخی یا طبیعی باشند از باورهای اساطیری و حماسی بر آمدهاند. درادامه، ضمن معرفی بیش از 25 مورد از اینگونه اماکن، با بررسی منابع شفاهی و عامیانه به چگونگی اعتقادات و باورهای مردم درخصوص آنها میپردازیم و درپایان، به نتیجهای جالب و قابل توجه میرسیم.
آدینه، علی.(1393). «نارین قلعه میبد، بررسی ساختار کالبدی کهن دژ به عنوان هسته اصلی شهر تاریخی». دانش مرمت و میراث فرهنگی. دوره جدید سال دوم شماره 4
ابن رسته، احمد بن عمر.(1365). الاعلاق النفیسه. ترجمه حسین قره جانلو. تهران: امیرکبیر
ابن فقیه، احمدبن محمد همدانی.(1347). مختصر البلدان. ترجمه ح.مسعود. تهران: بنیاد فرهنگ ایران
ابن ندیم، محمد بن اسحاق.(1366). الفهرست. ترجمه و تحقیق محمدرضا تجدد. چاپ سوم. تهران: امیرکبیر
اعتماد السلطنه، محمد حسن خان.(1311). تطبیق لغات جغرافیایی جدید و قدیم ایران. ضمیمه جلد سوم کتاب. دررالتیجان فی تاریخ بنی الاشکان. تهران: چاپ سنگی
____________________.(1367). مرآه البلدان. ج اول. به کوشش عبدالحسین نوایی. تهران: دانشگاه تهران
انجوی شیرازی، ابوالقاسم.(1354). مردم و شاهنامه. تهران: امیرکبیر
_______________.(1369). مردم و قهرمانان شاهنامه. تهران: سروش
اصفهانی، حمزه بن حسن.(1367). تاریخ پیامبران و شاهان(سنی ملوک الارض و الانبیاء). ترجمه جعفر شعار. تهران: امیرکبیر
الاصفهانی، محمدمهدی بن محمد رضا.(1368). نصف جهان فی تعریف الاصفهان. تصحیح منوچهر ستوده.چ 2. تهران: امیرکبیر
بلعمی، ابوعلی محمد.(1337). ترجمه تاریخ طبری. به اهتمام دکتر محمد جواد مشکور. تهران: کتابفروشی خیام
بیرونی. ابوریحان.(1352). آثارالباقیه عن القرون الخالیه. ترجمه و تحقیق اکبر داناسرشت. تهران: ابن سینا
__________.(1367). التفهیم لاوائل صناعه التنجیم. تصحیح جلال الدین همایی. تهران: موسسه نشر هما
پازوکی، ناصر.(1373). «قلعه گردکوه: گنبدان دز». مطالعات بسیج. شماره 3 و 4
پویا، سیدعبدالعظیم.(1371). سیمای باستانی شهر میبد. یزد: دانشگاه آزاد میبد
پیرنیا، حسن.(1375). تاریخ ایران باستان. ج3. تهران: دنیای کتاب
تاریخ بخارا.(1361). محمد بن جعفر نرشخی. ترجمه احمد بن محمد قباوی. تصحیح محمدتقی مدرس رضوی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران
خالقی مطلق، جلال.(1386). سخنهای دیرینه. به کوشش علی دهباشی. تهران: افکار
خطیبی، ابوالفضل.(1384). «آزادسرو». دانش نامه زبان و ادبیات فارسی. جلد1. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
دادگی، فرنبغ. (1380). بندهشن. به گزارش مهرداد بهار. چاپ دوم. تهران: توس
دهقان، حمید.(1389). «قلعه ضحاک». سفر دوره جدید. سال نوزدهم. شماره 26.
دهگان، ابراهیم.(1329). تاریخ اراک. جلد اول. اراک: موسوی
_________.(1342). گزارشنامه (فقه اللغه اسامی امکنه در مطلع کتاب کرج نامه یا تاریخ آستانه). اراک: موسوی
ستاری، جلال.(1366).رمز و مثل در روانکاوی. تهران: توس
صفا، عزیزالله.(1373). تاریخ جیرفت و کهنوج. کرمان: مرکز کرمان شناسی
غفوری، رضا.(1392). «روایت دیگری از نبرد رستم با کک کوهزاد». جستارهای ادبی .شماره 181.صص51-72
فردوسی، ابوالقاسم. (1366-1386) شاهنامه. به تصحیح جلال خالقی مطلق و گروه همکاران. جلد اول تا هشتم. تهران: دایره المعارف بزرگ اسلامی
کاتب، احمد.(1357). تاریخ جدید یزد. به کوشش ایرج افشار. تهران: امیرکبیر
کرمانی، علی.(1369). «جای پای رستم و کیخسرو در ایران زمین». ادبستان فرهنگ و هنر. شماره 10. صص 18-19
کریستن سن، آرتور.(1381). کیانیان. ترجمه ذبیح الله صفا. تهران: علمی و فرهنگی
عسکری عالم، علی مردان.(1386-1388). فرهنگ عامه لرستان. 5ج. خرم آباد: افلاک-شاپورخواست
ماسه، هانری. (1357). معتقدات و آداب ایرانی، ترجمه مهدی روشن ضمیر. تبریز: موسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
مجمل التواریخ و القصص.(1383). به تصحیح ملک الشعرای بهار. تهران: دنیای کتاب
محاسن اصفهان.(1385). حسین بن محمد آوی. به کوشش عباس اقبال آشتیانی. اصفهان: سازمان فرهنگی هنری شهرداری
محمدی، سعید.(1381). فرهنگ اماکن و جغرافیای تاریخی بیهق(سبزوار). سبزوار:آژند
محیط طباطبایی، محمد.(1366). جلوههای هنر در اصفهان. به کوشش جمعی از نویسندگان. چاپ اول. تهران: جانزاده
مستوفی، حمدالله. (1336). نزهه القلوب. به کوشش دکتر محمد دبیرسیاقی. تهران: کتابخانه طهوری
میرمحمدی، حمیدرضا.(1374). «پژوهشی در مکانهای ملقب به مشهد در ایران». مشکوه. شماره 48.
مینوی خرد.(1384). ترجمه و تحقیق احمد تفضلی. چاپ سوم. تهران: توس
هدایت،صادق.(1342).زند وهومن یسن و کارنامه اردشیرپاپکان. چ سوم. تهران: امیرکبیر
یونگ، کارل گوستاو.(1352). انسان و سمبل هایش. ترجمة ابوطالب صارمی . تهران: امیرکبیر
Thomson,R.W. & James Howard-Johnston.(1999). The Armenian History Attributed to Sebeos, Part 1, Translation and Note. Liverpool