مبادلۀ مضمون و خیال در بازی‌های نمایشی و شعر کلاسیک فارسی؛ با تکیه بر نمایش‌های رسن‌بازی و شب‌بازی
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
استادیار دانشگاه خلیج فارس
چکیده
شعر فارسی محملی برای بازتاب نمایش و بازی‌های نمایشی بوده است. بستری که اگر نبود، چهبسا تصور می‌شد در زمینۀ هنرهای نمایشی تهیدستیم. بر این اساس، در این تحقیق سعی شده است که نشان داده شود، کدام مضامین و خصایص نمایش‌ها در گسترۀ اشعار فارسی بیشتر نمود یافته است و در این ارتباط متقابل، شعر چه بهره‌ای از نمایش برده و چه مضامین و تصاویری را از دنیای نمایش برگرفته و پرورش داده است. روش تحقیق، تحلیلی ـ توصیفی و مبتنی بر بررسی کتابخانه‌ای و مراجعه به متون بوده و از دو نرم‌افزار عرفان نور و دُرج نیز بهره برده شده است. این تحقیق نشان می‌دهد که شعر فارسی بخشی از خصایص بازی‌های نمایشی را حفظ و بهویژه به دو بازی رسن‌بازی و شب‌بازی توجه بیشتری کرده است. شعرا در عین اینکه مضامین نمایشی را منعکس کرده‌اند، مضمون‌سازی و خیال شاعرانه برایشان مهمتر بوده است بهطوری که تخیلات مبتنی بر بازی‌های نمایشی بسیار شگفت‌انگیزند. نخستین شاعران فارسی دری تا شاعران معاصر، مضامین نمایشی را در اشعارشان منعکس کرده‌اند، از فردوسی و منوچهری تا قاآنی و فراهانی. در این میان، نظامی بیش از دیگران به نمایش توجه داشته است. همچنین، در این پژوهش برای نخستینبار نگرش عرفا نسبتبه نمایش بررسی شده است. آنها بیشتر بهشکل تمثیلی از نمایش بهره برده‌اند. تمثیل عرفا بیشتر رمزی است و بی‌شباهت به تمثیل فلسفیِ خیام نیست که با مضمون پرده‌بازی ساخته شده است. از نظر ادبی، بیشترین تصاویر بهکمک استعاره، تشبیه، تمثیل و تمثیل رمزی ایجاد شده است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
- Quran
- Anvari, Mohamad ben Mohamad, (1389). Divan e ashar, b saye Parviz babaie, Tehran: negah.
- Blori, maeyam (1397). "mareke giran dar farhang ammeh be ravayat Shahr ashob syda`ye nasafi" do mahname Farhang , adabiat ameh, sal e 5, shomarey e 19.
- Bidel dehlavi, Abdolghader (1384). Divan e asha`r, tashih khalilolah khalili w be ehtemame mokhtar e esmaeelnejad, Tehran: simay danesh.
- Beylaghani, mojiroddin (1358). Divan e asha`r, tashih e moham e Abadi, Tehran: moasesey e tarikh w farhang iran.
- Byzaie, Bahram (1344). Namayesh dar iran, Tehran: kaviyan.
Torke, Sayenodin ali (1375). Sharhe Golshan e raz, be saye kazem e dezfolian, Tehran: Afarinesh
- Thalabi e nyshabori, Abdolmalek ben Mohamad ben esmaeel (1368). Tarikh eThalabi,
tarjomehe Mohamad fazaeli. Tehran: ghatreh.
- Jami, abdorahman ben ahmad (1378). Haft owrang, be saye Jabolgha dad alishah w hamkaran, Tehran: Mirath e maktob.
- --------------- ,(1383). Ashetllomaat, be saye hadi rastgare gohri, Ghom, Bostan e adab.
- Jalali, Mahdiyeh,(1397)"jaygahe loli dar adab e farsi ba tekye bar koliat e shams" pajohesh hay e adab e erfani (gohar e goya). Sal e 12, shimare h 36, 1- 24.
- Hafez, shamsidin (1378). Divan e hafez, be saye salim e nysari, Tehran: sikhan.
- Khaghani, Afzalodin badi ben ali (1375). Divan, be say emir jajoddin e kazazi, Tehran, Markaz.
- Khajoy e kermani, Kamaloddin abolata, (1369). Divan e asha`r, be saye ahmad e sohyli khansari, chap e dowom, TEHRAN, pjang.
- Khojandi. Kamaloddin Masood, (1372), divan, be saye Ahmade Karami, Tehran: ma.
Dorant, wiliyam jeymz (1377). Tarikh teater be ravayat, will durant. Gerdavari, tadvin e Abase shadravan, Tehran: Elmi w farhangi
- Razi, hashem (1371). Gahshomari wa jashnhay e iran bastan, Tehran: Behjat.
- Zarshenas, zohreh wa shamsi, fatmeh (1393). "pishiney e namayesh dar iran bastan", nashriyeh e zabanshenakht, Pajoheshgahe olom e ensani wa motaleat farhangi, sal e panjom, 51- 77.
- Sadi, moslehodin (1342). Ghazaliat, bar mabnay e noskh e y Mohamad ali frighi, Tehran: Eghball.
- ---------------- (1385). Koliat sadi, tashihe Mohamad ali foroghi, Tehran: Hermes.
- Savaji, jamalodin salman(1371). Divan asha`r, be saye Abolghasem halat, Tehran: Ma.
- Savitri, shiva lingapa (2537). Arosakhaye kheymeshab bhzi wa naghsh e an dar ejtema, tarjomeye ali aghabakhshi , Tehran: Markaz e farhangi e asia.
- Sanaie ghaznavi, Abolmajdod ben Adm (1387). Hadighatolhaghighat, be say e Modares e razavi, Tehran: daneshgah e Tehran.
- Shfiee Kadkani, Mohamad reza (1384). "pishineh honar e teater dar iran" Bokhara, shomare h 41, 63- 67.
- Shamsodin, Mohammad ben ali ben Malekdad e tabrizi (1369). Maghalat shams e tabrizi, be say e Mohamad Ali Movahed, Tehran: Kharazmi.
- Farahani, Mohamad sadegh ben haj mirza (1312). Divan e ashar, be say e wahid e Dastegerdi, Tehran: Armaghan.
- Ferdosi, Abolghasem (1376), Shahname, matn e enteghadi az roy e chap e mosko, be saye saeed hamidiyan. Tehran: Ghatreh.
- ---------------------------- (1392). Shahname, bar asas e chap e Moscow, Tehran, Hermes.
- Ghaani, Mirza habib (1380). Divan e hakim Ghaani shirazi, be saye Amir e sanei, Tehran: Negah.
- Ghatran e tabrizi, shrafozaman Abomansor (1364). Divan e asha`r, be say e Mohamad nakhjavani, Tehran; Ghoghnos.
- Kashni, afzalodin Mohamad maraghi (1351). Divan e ashar, tashihe Mostafa feyzi v hamkaran, Kashan: edareh e farhang v honare kashan.
Ashorpor, sadegh (1376). "mir e norozi, mir mirin", nashriyeh sinema teater, shomamerh 25
- ---------------------------- (1390). Nemayeshnamehaye irani, jeld e 5, Tehran: sorey e mehr.
- Obeyd e zakani,(1321). Koliyat obeyd e zakani, tashihe Parviz e atabaki, Tehran: zavar.
- Ozlati khalhkali, Adham (1381). Rasael farsi e Ozlati khalhkali, tashihe Abdollah Norani, Tehran: anjoman athar wa mafagher e farhangi.
- Alimizaiee, Fatmeh, ghadimitarin arosak e kheyme shab bazi iran, tarikh bardasht 13/ 09/ 1398
- Attar, faridodin Mihamad (1368). Divan Attar, be ehtemame Taghi tafazoli, Tehran: elmi wa farhangi.
- Ghazzali, abohamed Mohammad (1386). Tarjomey e ehyae olomodin, tarjomeh , tashihe hosien khadivjam, Tehran: elmi wa farhangi.
- ---------------- (1381). Kimiyae saa`dat, tas`hih e` Hosian khadiv e jam, Tehran: elmi wa farhangi.
- Lahigi, Mohamad ben abdolmalek (1318). Divan e asha`r , tashihe Bijan taraghi, Tehran: Khayam.
- Moezi, Mohamad ben ghos ben ahmad (1318). Divan e asha`r, be saye Abbas e eghbal, Tehran: Eslamiyeh.
- Manochehri, Abonnajm Ahmad ben ghosben Ahmad (1375). Divan e Manochehri, tashihe Mohamad dabir siyaghi, Tehran: zowvar.
- Molavi, Jalalodin Mohamad (1373). Mathnavi ma`navi, tashihe Reynold Alleyne Nicholson, be sa`ye Nasrollah porjavadi, Tehran: Amirkabir.
--------------- (1376). Koliyat e ghazaliyat e shams, ba moghadameye Frozanfar, Tehran: Amir kabir
- Narshakhi, Abobakr Mohamad ben ja`far (1317). Tarikh e bokhara, tarjomeye Abonasr Ahmad ben Mohamad ben nasr ghabavi, talkhith Mohammad ben zafar ben omar wa tashihe Modares e razavi, Tehran: sa`dat.
- Nezami, elyas ben yosof (1378). Koliyat khamse, tashihe wahid dastgerdi, be koshesh e sa`eed Ghaneie, Tehran: behzad.
- Warawini, Sa`dodin (2535). Marzbannameh, tashihe Mohamad e roshan, Tehran: Bonyad e farhang iran.
Hatef e esfahani, seyed Ahmad Hoseini (1347). Divan asha`r, tashihe vaid e Dastgerdi, Tehrsn: Ebn e sina
- Hamgar, khajeh majdodin habbatallah(1375). Divan asha`r, tashihe Ahmad karami
- Anvari, Mohamad ben Mohamad, (1389). Divan e ashar, b saye Parviz babaie, Tehran: negah.
- Blori, maeyam (1397). "mareke giran dar farhang ammeh be ravayat Shahr ashob syda`ye nasafi" do mahname Farhang , adabiat ameh, sal e 5, shomarey e 19.
- Bidel dehlavi, Abdolghader (1384). Divan e asha`r, tashih khalilolah khalili w be ehtemame mokhtar e esmaeelnejad, Tehran: simay danesh.
- Beylaghani, mojiroddin (1358). Divan e asha`r, tashih e moham e Abadi, Tehran: moasesey e tarikh w farhang iran.
- Byzaie, Bahram (1344). Namayesh dar iran, Tehran: kaviyan.
Torke, Sayenodin ali (1375). Sharhe Golshan e raz, be saye kazem e dezfolian, Tehran: Afarinesh
- Thalabi e nyshabori, Abdolmalek ben Mohamad ben esmaeel (1368). Tarikh eThalabi,
tarjomehe Mohamad fazaeli. Tehran: ghatreh.
- Jami, abdorahman ben ahmad (1378). Haft owrang, be saye Jabolgha dad alishah w hamkaran, Tehran: Mirath e maktob.
- --------------- ,(1383). Ashetllomaat, be saye hadi rastgare gohri, Ghom, Bostan e adab.
- Jalali, Mahdiyeh,(1397)"jaygahe loli dar adab e farsi ba tekye bar koliat e shams" pajohesh hay e adab e erfani (gohar e goya). Sal e 12, shimare h 36, 1- 24.
- Hafez, shamsidin (1378). Divan e hafez, be saye salim e nysari, Tehran: sikhan.
- Khaghani, Afzalodin badi ben ali (1375). Divan, be say emir jajoddin e kazazi, Tehran, Markaz.
- Khajoy e kermani, Kamaloddin abolata, (1369). Divan e asha`r, be saye ahmad e sohyli khansari, chap e dowom, TEHRAN, pjang.
- Khojandi. Kamaloddin Masood, (1372), divan, be saye Ahmade Karami, Tehran: ma.
Dorant, wiliyam jeymz (1377). Tarikh teater be ravayat, will durant. Gerdavari, tadvin e Abase shadravan, Tehran: Elmi w farhangi
- Razi, hashem (1371). Gahshomari wa jashnhay e iran bastan, Tehran: Behjat.
- Zarshenas, zohreh wa shamsi, fatmeh (1393). "pishiney e namayesh dar iran bastan", nashriyeh e zabanshenakht, Pajoheshgahe olom e ensani wa motaleat farhangi, sal e panjom, 51- 77.
- Sadi, moslehodin (1342). Ghazaliat, bar mabnay e noskh e y Mohamad ali frighi, Tehran: Eghball.
- ---------------- (1385). Koliat sadi, tashihe Mohamad ali foroghi, Tehran: Hermes.
- Savaji, jamalodin salman(1371). Divan asha`r, be saye Abolghasem halat, Tehran: Ma.
- Savitri, shiva lingapa (2537). Arosakhaye kheymeshab bhzi wa naghsh e an dar ejtema, tarjomeye ali aghabakhshi , Tehran: Markaz e farhangi e asia.
- Sanaie ghaznavi, Abolmajdod ben Adm (1387). Hadighatolhaghighat, be say e Modares e razavi, Tehran: daneshgah e Tehran.
- Shfiee Kadkani, Mohamad reza (1384). "pishineh honar e teater dar iran" Bokhara, shomare h 41, 63- 67.
- Shamsodin, Mohammad ben ali ben Malekdad e tabrizi (1369). Maghalat shams e tabrizi, be say e Mohamad Ali Movahed, Tehran: Kharazmi.
- Farahani, Mohamad sadegh ben haj mirza (1312). Divan e ashar, be say e wahid e Dastegerdi, Tehran: Armaghan.
- Ferdosi, Abolghasem (1376), Shahname, matn e enteghadi az roy e chap e mosko, be saye saeed hamidiyan. Tehran: Ghatreh.
- ---------------------------- (1392). Shahname, bar asas e chap e Moscow, Tehran, Hermes.
- Ghaani, Mirza habib (1380). Divan e hakim Ghaani shirazi, be saye Amir e sanei, Tehran: Negah.
- Ghatran e tabrizi, shrafozaman Abomansor (1364). Divan e asha`r, be say e Mohamad nakhjavani, Tehran; Ghoghnos.
- Kashni, afzalodin Mohamad maraghi (1351). Divan e ashar, tashihe Mostafa feyzi v hamkaran, Kashan: edareh e farhang v honare kashan.
Ashorpor, sadegh (1376). "mir e norozi, mir mirin", nashriyeh sinema teater, shomamerh 25
- ---------------------------- (1390). Nemayeshnamehaye irani, jeld e 5, Tehran: sorey e mehr.
- Obeyd e zakani,(1321). Koliyat obeyd e zakani, tashihe Parviz e atabaki, Tehran: zavar.
- Ozlati khalhkali, Adham (1381). Rasael farsi e Ozlati khalhkali, tashihe Abdollah Norani, Tehran: anjoman athar wa mafagher e farhangi.
- Alimizaiee, Fatmeh, ghadimitarin arosak e kheyme shab bazi iran, tarikh bardasht 13/ 09/ 1398
- Attar, faridodin Mihamad (1368). Divan Attar, be ehtemame Taghi tafazoli, Tehran: elmi wa farhangi.
- Ghazzali, abohamed Mohammad (1386). Tarjomey e ehyae olomodin, tarjomeh , tashihe hosien khadivjam, Tehran: elmi wa farhangi.
- ---------------- (1381). Kimiyae saa`dat, tas`hih e` Hosian khadiv e jam, Tehran: elmi wa farhangi.
- Lahigi, Mohamad ben abdolmalek (1318). Divan e asha`r , tashihe Bijan taraghi, Tehran: Khayam.
- Moezi, Mohamad ben ghos ben ahmad (1318). Divan e asha`r, be saye Abbas e eghbal, Tehran: Eslamiyeh.
- Manochehri, Abonnajm Ahmad ben ghosben Ahmad (1375). Divan e Manochehri, tashihe Mohamad dabir siyaghi, Tehran: zowvar.
- Molavi, Jalalodin Mohamad (1373). Mathnavi ma`navi, tashihe Reynold Alleyne Nicholson, be sa`ye Nasrollah porjavadi, Tehran: Amirkabir.
--------------- (1376). Koliyat e ghazaliyat e shams, ba moghadameye Frozanfar, Tehran: Amir kabir
- Narshakhi, Abobakr Mohamad ben ja`far (1317). Tarikh e bokhara, tarjomeye Abonasr Ahmad ben Mohamad ben nasr ghabavi, talkhith Mohammad ben zafar ben omar wa tashihe Modares e razavi, Tehran: sa`dat.
- Nezami, elyas ben yosof (1378). Koliyat khamse, tashihe wahid dastgerdi, be koshesh e sa`eed Ghaneie, Tehran: behzad.
- Warawini, Sa`dodin (2535). Marzbannameh, tashihe Mohamad e roshan, Tehran: Bonyad e farhang iran.
Hatef e esfahani, seyed Ahmad Hoseini (1347). Divan asha`r, tashihe vaid e Dastgerdi, Tehrsn: Ebn e sina
- Hamgar, khajeh majdodin habbatallah(1375). Divan asha`r, tashihe Ahmad karami
