پژوهشی دربارۀ آیین سوگند خوردن (وَر) در قوم بختیاری

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 استادیار گروه ادیان و عرفان تطبیقی دانشگاه شهرکرد
2 دانشگاه شهرکرد
3 تربیت مدرس تهران
4 محقق پسادکتری دانشگاه اصفهان
چکیده
آیین سوگند خوردن از دیرباز تاکنون در فرهنگ و ادب به طریق گوناگون نمود یافته است. در این پژوهش به تحلیل نمود­های آیین سوگند خوردن در قوم بختیاری می­پردازیم. سوگند به آتش، اجاق آتش، تیغۀ آفتاب، آب روان، نان‌ونمک، زمان، جان‌ عزیزان و اموات از مهم‌ترین جلوه­های سوگند خوردن در نزد قوم بختیاری است. اهمیت سوگند خوردن در نزد این قوم، آخرین راهکار برای اثبات درستی کلام و تشخیص درستکار از نادرستکار است. در این پژوهش، ضمن بررسی انواع سوگند در قوم بختیاری، برآنیم تا نمود­های ادبی و جنبه­های اساطیری آن‌ها را تحلیل و بررسی کنیم. این پژوهش به­شکل بنیادی، بر پایه مطالعات کتابخانه­ای ـ میدانی و به­روش تحلیل محتوای کیفی انجام ‌شده است. پس از بررسی منابع گوناگون و تحلیل نمود­های ادبی و اساطیری سوگند خوردن در قوم بختیاری می­توان گفت که بسیاری از نمودهای آیین سوگند خوردن در قوم بختیاری بازماندۀ آیین­های سوگند خوردن در ایران باستان است. همچنین، سوگند به آتش، نان‌ونمک، زمان، آب روان، آفتاب و جان‌ عزیزان از مهم‌ترین و رایج­ترین نمود­های سوگند در نزد این قوم است که جنبه­های ادبی و اساطیری بسیاری دارند. سوگند خوردن در نزد این قوم برای اثبات درستی کلام و تشخیص حق از باطل است.
کلیدواژه‌ها

موضوعات


الف) منابع کتابخانه‌ای
1. قرآن کریم.
2. اوستا (1392). گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. چ17. تهران: مروارید.
3. وندیداد (1376). ج1(مقدمه فرگرد‌های 1ـ4). ترجمه، واژه‌نامه و یادداشت‌ها از هاشم رضی. چ1. تهران: فکرروز.
4. یشت‌ها (1347). گزارش ابراهیم پورداوود. چ2. تهران: طهوری.
5. الیاده، میرچا (1372). رساله در تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستاری. تهران: سروش.
6. ایمان، محمدتقی (1388). مبانی پارادایمی روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
7. باقری، مهری (1389). دین‌های ایران باستان. چ4. تهران: قطره.
8. بختیاری، علیقلی‌خان، لسان‌السلطنه سپهر، عبد‌الحسین (1362). تاریخ بختیاری. چ2. تهران: اساطیر.
9. بویس، مری (1374). تاریخ کیش زرتشت. ترجمه همایون صنعتی‌زاده. تهران: توس.
10. پورداوود، ابراهیم (1321). «سوگند». مجله مهر ایران. س.7. ش.5 و 6. بهمن و اسفند. صص 281ـ292.
11. تاراپور، والا (1360). «محاکمه و داوری ور در ایران باستان». ترجمه هاشم رضی. مجله چیستا، ش.5. صص 554ـ575.
12. ثروت، منصور و انزابی‌نژاد، رضا (1377). فرهنگ لغات عامیانه و معاصر. تهران: سخن.
13. رهبر، علی (1348). «سوگند و ردپای آن در ادبیات پارسی». مجله کاوه. ش.21. صص 124ـ135.
14. زاویه، سعید و مافی‌تبار، آمنه (1392). «بررسی آیین‌های اساطیری داوری ایزدی در ایران باستان». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. س.9. ش.30. صص 101ـ128.
15. ستاری، جلال (1373). رمز و مثل در روانکاوی. تهران: طوس.
16. صادقی‌فسایی، سهیلا و عرفان‌منش، ایمان (1394). «مبانی روش‌شناختی پژوهش اسنادی در علوم اجتماعی». راهبرد فرهنگ. ش 29. بهار. صص 61ـ91.
17. عفیفی، رحیم (1374). اساطیر و فرهنگ ایران در نوشته‌های پهلوی. چ1.تهران: توس.
18. فردوسی، ابوالقاسم (1393). شاهنامه. ج1. پیرایش جلال خالقی‌مطلق. چ 1. تهران: سخن.
19. قنبری‌عدیوی، عباس (1391). فولکلور مردم بختیاری. چ1. شهرکرد: نیوشه.
20. (1381). امثال‌و‌حکم بختیاری. شهرکرد: ایل.
21. کرتیس، وستا سرخوش (1390). اسطوره‌های ایرانی. ترجمه عباس مخبر. چ8. تهران: مرکز.
22. گال، مردیت و همکاران (1386). رروش‌های تحقیق کمی و کیفی. ترجمه احمدرضا نصر اصفهانی. ج1. تهران: سمت.
23. معین، محمد (1384). مزدیسنا و ادب فارسی. تهران: دانشگاه تهران.
24. ویدن‌گرن، گئو (1377). دین‌های ایرانی. ترجمه منوچهر هوشنگ. تهران: آگاهان ایده.
25. هینلز، جان‌راسل (1393). شناخت اساطیر ایران. ترجمه محمدحسین باجلان‌فرخی. چ4. تهران: اساطیر.
ب) منابع میدانی (مصاحبه‌شوندگان)
1. حاجی‌پور، البرز، 56 ساله، خوزستان، مسجدسلیمان. روستای چهاربیشه. کد 4.
2. سروستانی، عباس، 74 ساله، خوزستان، باغ‌ملک. روستای آب گندو. کد6.
3. فتحی، عبدالله، 63 ساله، چهارمحال‌و‌بختیاری، میانکوه فلارد، روستای سپیدار. کد 12.
4. قاسمی‌سپاس، سوارعلی، 70 ساله، چهارمحال‌و‌بختیاری، اردل، روستای گله‌شور. کد19.
5. کاظمی، صفرعلی، 70 ساله، خوزستان، مسجدسلیمان، اندیکا، روستای چهرو. کد21.
6. کیانی، خان‌علی، 55 ساله، چهارمحال‌و‌بختیاری، اردل، روستای شلیل. کد 18.
7. موسایی، رستم، 75 ساله، چهارمحال‌و‌بختیاری، کوهرنگ، بازفت. موچان. کد 17
8. موسوی‌نظری، سید رمضان، 76 ساله، خوزستان، ایذه، روستای چم‌ریحان. کد 14.
9. مؤمنی، فرج‌الله، 65 ساله، چهارمحال‌و‌بختیاری، اردل، روستای لندی. کد 9.
10. صالحی، کشواد، 69 ساله، چهارمحال‌و‌بختیاری، فلارد، پشتکوه فلارد، روستای خرپشته. کد 11.
11. قربانی، صفدر، 73 ساله، چهارمحال‌و‌بختیاری، فلارد، میانکوه فلارد، روستای گنداب. کد 3.
12. بیژنی، خداداد، 69 ساله، چهارمحال‌و‌بختیاری، فلارد، روستای خُنگ. کد 2.
13. موسوی، سیامک، 65 ساله، چهارمحال‌و‌بختیاری، لردگان، روستای بیدله. کد 7.
14. قاسمی‌سپاس، گودرز، 72 ساله، چهارمحال‌و‌بختیاری، اردل، سرخون، روستای سرمور. کد15.
15. بمانی، برزو، 70 ساله، خوزستان، ایذه، روستای تاشار. کد 8.
16. ظفری، زامیاد، 73 ساله، خوزستان، ایذه، روستای دره اشگفت. کد 1.
17. شیرانی، راه‌خدا، 65 ساله، خوزستان، باغ‌ملک. روستای رودزیر. کد 5.
18. شیرانی، مهدی، 79 ساله، چهارمحال‌و‌بختیاری، اردل، روستای ریگک. کد 10.
19. سپاس، زریر، 75 ساله، خوزستان، باغ‌ملک. روستای تنگ پلنگی. کد 16.
20. سپاس، زریر، 75 ساله، خوزستان، مسجد سلیمان. روستای چشمه زالوک. کد 13.
21. کریمی، رضا، 63 ساله، چهارمحال‌و‌بختیاری، کوهرنگ، بازفت. روستای دره هندو. کد 20.