بیت یا سوگ‌چکامه‌های حماسی بویراحمدی
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسنده
استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان
چکیده
بیت‌ها یا سوگ‌چکامه‌های حماسی بویراحمدی، گونه‌ای از ادب منظوم عامه‌اند که عمدتاً سرایندگانی ناشناس، پس از کشته شدن یکی از قهرمانان یا بزرگان بویراحمدی در مبارزه با مخالفان، آن‌ها را سروده‌‌اند و بعدها به‌وسیله مردم و خوانندگان اشعار لری خوانده و تکرار شده‌اند. این اشعار را می‌توان جزو اشعار حماسی عامه قرار داد. از آنجا که این اشعار در میان مردم بویراحمد دارای جایگاه رفیع و بازتاب‌دهنده بخشی از حوادث تاریخی ـ اجتماعی بویراحمد هستند، در این مقاله، این اشعار با هدف ریخت‌شناسی و بررسی ابعاد ادبی، موسیقایی، محتوایی و اجتماعی، با روش تحلیل محتوا (رویکرد توصیفی ـ تحلیلی) بررسی شده‌اند و بهطور خلاصه مشخص شده که سوگ‌چکامه‌های بویراحمدی طرحی ساده، روایی و بدون مقدمه‌چینی، اوج و فرود دارند. توصیف شخصیت‌ها و صحنه‌های نبرد در آن‌ها قوی است. راوی دانای کل است و روایت از نوع واقعی و مستند. از نظر زبانی و ادبی نیز بیت‌های بویراحمدی، زبانی ساده و روان دارند و در آن‌ها از صنایع ادبیِ پیچیده و انتزاعی خبری نیست. از منظر موسیقایی، وزن در آن‌ها هجایی است و کمبود وزن را با کش‌دارکردن کلمات حفظ می‌کنند. از نگاه محتوایی نیز مضمون و محتوای اصلی این اشعار، دلیری‌ها و شجاعت‌های قهرمانان و بزرگان بویراحمدی در مبارزه با مخالفان خود است. از نظر اجتماعی هم این اشعار، امروزه یکی از عوامل وحدت و همگرایی طوایف بویراحمدی بهشمار می‌آیند. این مقاله می‌تواند نمونه‌ای برای بررسی این نوع شعر عامه در سایر مناطق کشور قلمداد شود.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
آذرپیوند، الله بخش.(1384). تحولات سیاسی کشور و جنگ گجستان، 1342 ه. ش، یاسوج: چویل.
آسمند، علی. (1380). تاریخ ادبیات در قوم بختیاری، اصفهان: شهسواری.
اکبری، قدرت الله. ( 1370). بویر احمد در گذرگاه تاریخ. شیراز: چاپخانة مصطفوی.
اکبری، حامد. (1381). رجال بویراحمد، یاسوج: فاطمیه.
امان‌اللهی بهاروند، سکندر. (1374)، قوم لر: پژوهشی دربارة پیوستگی قومی و پراکندگی جغرافیایی لرها در ایران، چاپ دوم، تهران: آگاه.
بهمن‌بیگی، محمد. (1389). بخارای من ایل من، شیراز: نوید.
بیات، کاوه. (1365). شورش عشایری فارس، تهران: نقره.
بیات، کاوه. (1373). گزارشی از نبرد تامرادی (تاریخ معاصر ایران، کتاب ششم)، تهران: مؤسسة مطالعات بنیاد مستضعفان.
تابان سیرت، کاوس. (1380). دلاوران کوهستان، دلیران تنگ تامرادی، قم: طیبین.
جعفری قنواتی، محمد. (1392)، دانشنامة فرهنگ مردم ایران، تهران: بنیاد دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
حاجیان‌پور، حمید و کشواد سیاهپور. (1393)، «بازتاب سیاست‌های عشایری رضاشاه در اشعار و سروده‌های بومی بویراحمد»، مجلة پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شمارة 15، صص 121- 146.
حسینی، ساعد. (1381). بخشی از شعر، موسیقی و ادبیات شفاهی استان کهگیلویه و بویراحمد. یاسوج: فاطمیه.
داگلاس، ویلیام. (1377). سرزمین شگفت‌انگیز و مردمی مهربان و دوست‌داشتنی، ترجمة فریدون سنجر، تهران: گوتنبرگ.
ذوالفقاری، حسن. (1397). زبان و ادبیات عامه ایران، چاپ سوم، تهران: سمت.
ذوالفقاری، حسن و لیلا احمدی. (1388). «گونه‌شناسی بومی‌سروده‌های ایران»، مجلة ادب‌پژوهی، شمارة 7 و 8، صص 143- 170.
رنجبر، محمدعلی و کشواد سیاهپور. (1393). «قیام عشایر جنوب در اشعار و سروده‌های محلی»، مجلة تاریخ ایران، شمارة 5/73، صص 53- 82.
سیاهپور، کشواد. (1392). حوادث تاریخی بویراحمد در دوره‌های قاجار و پهلوی و بازتاب آن در اشعار شاعران محلی، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، به راهنمایی عبدالرسول خیراندیش، دانشگاه شیراز.
شهبازی، اصغر. (1398). «نقد توصیفی و ساختاری سوگ‌چکامه‌های حماسی بختیاری (شوخین‌ها)؛ گونه‌ای از اشعار عامّه»، مجلة فرهنگ و ادبیات عامّه، سال هفتم، شمارة 28، صص 219- 242.
شهبازی، عبدالله. (1366). ایل ناشناخته، تهران: نی.
صفی‌نژاد، جواد. (1381)، تحلیل و تفسیر مجموعه اسناد روستایی و عشایری ایران، جلد دوم، چاپ دوم، تهران: آتیه.
طاهری، سیمین. (1384). فرهنگ عامیانة مردم کهگیلویه و بویراحمد، تهران: ساورز.
غفاری، یعقوب. (1378)، تاریخ اجتماعی کوه‌گیلویه و بویراحمد، اصفهان: گلها.
غفاری، یعقوب.(1362). نمونه‌ای از اشعار محلی مردم کهگیلویه و بویراحمد و شرح کوتاهی از زندگی کی‌لهراس، یاسوج: چاپخانة امیر.
فسایی، حاج‌میرزاحسن. (1378)، فارسنامة ناصری، تصحیح منصور رستگار فسایی، تهران: امیرکبیر.
کرونین، استفانی. (1377). ارتش و تشکیل حکومت پهلوی در ایران، ترجمة علی بابایی، تهران: خجسته.
کیاوند، عزیز.(1368). حکومت، سیاست و عشایر از قاجاریه تا کنون. تهران: عشایری.
کیانی، کیانوش. (1384). «حکومت پهلوی و عشایر»، (سقوط: مجموعه مقالات)، تهران: مؤسسة مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
لمعه، منوچهر. (1353). فرهنگ عامیانة عشایر بویراحمدی و کهگیلویه، تهران: اشرفی.
مجیدی، نورمحمد. (1378). علما و شاعران کوگیلویه و بویراحمد، تهران: به آفرین.
محجوب، محمدجعفر. (1387). ادبیات عامیانه ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، چاپ چهارم. تهران: چشمه.
مستوفی، حمدالله. (1363)، تاریخ گزیده، به اهتمام دکتر عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
مکی، حسین. (1359)، نامة نور، ویژه‌نامة هنر و فرهنگ ایل بویراحمدی، شماره‌های 10 و 11.
هدایت، صادق. (1371). فرهنگ عامّة مردم ایران، تهران: چشمه.
همبلی، گاوین. (1372). خودکامگی پهلوی، رضاشاه. سلسلة پهلوی و نیروهای مذهبی به روایت تاریخ کمبریج، ترجمة مخبر، تران: طرح نو.
سیاهپور، کشواد. (1398). مصاحبه، تاریخ 24/4/1398ه.ش.
آسمند، علی. (1380). تاریخ ادبیات در قوم بختیاری، اصفهان: شهسواری.
اکبری، قدرت الله. ( 1370). بویر احمد در گذرگاه تاریخ. شیراز: چاپخانة مصطفوی.
اکبری، حامد. (1381). رجال بویراحمد، یاسوج: فاطمیه.
امان‌اللهی بهاروند، سکندر. (1374)، قوم لر: پژوهشی دربارة پیوستگی قومی و پراکندگی جغرافیایی لرها در ایران، چاپ دوم، تهران: آگاه.
بهمن‌بیگی، محمد. (1389). بخارای من ایل من، شیراز: نوید.
بیات، کاوه. (1365). شورش عشایری فارس، تهران: نقره.
بیات، کاوه. (1373). گزارشی از نبرد تامرادی (تاریخ معاصر ایران، کتاب ششم)، تهران: مؤسسة مطالعات بنیاد مستضعفان.
تابان سیرت، کاوس. (1380). دلاوران کوهستان، دلیران تنگ تامرادی، قم: طیبین.
جعفری قنواتی، محمد. (1392)، دانشنامة فرهنگ مردم ایران، تهران: بنیاد دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
حاجیان‌پور، حمید و کشواد سیاهپور. (1393)، «بازتاب سیاست‌های عشایری رضاشاه در اشعار و سروده‌های بومی بویراحمد»، مجلة پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شمارة 15، صص 121- 146.
حسینی، ساعد. (1381). بخشی از شعر، موسیقی و ادبیات شفاهی استان کهگیلویه و بویراحمد. یاسوج: فاطمیه.
داگلاس، ویلیام. (1377). سرزمین شگفت‌انگیز و مردمی مهربان و دوست‌داشتنی، ترجمة فریدون سنجر، تهران: گوتنبرگ.
ذوالفقاری، حسن. (1397). زبان و ادبیات عامه ایران، چاپ سوم، تهران: سمت.
ذوالفقاری، حسن و لیلا احمدی. (1388). «گونه‌شناسی بومی‌سروده‌های ایران»، مجلة ادب‌پژوهی، شمارة 7 و 8، صص 143- 170.
رنجبر، محمدعلی و کشواد سیاهپور. (1393). «قیام عشایر جنوب در اشعار و سروده‌های محلی»، مجلة تاریخ ایران، شمارة 5/73، صص 53- 82.
سیاهپور، کشواد. (1392). حوادث تاریخی بویراحمد در دوره‌های قاجار و پهلوی و بازتاب آن در اشعار شاعران محلی، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، به راهنمایی عبدالرسول خیراندیش، دانشگاه شیراز.
شهبازی، اصغر. (1398). «نقد توصیفی و ساختاری سوگ‌چکامه‌های حماسی بختیاری (شوخین‌ها)؛ گونه‌ای از اشعار عامّه»، مجلة فرهنگ و ادبیات عامّه، سال هفتم، شمارة 28، صص 219- 242.
شهبازی، عبدالله. (1366). ایل ناشناخته، تهران: نی.
صفی‌نژاد، جواد. (1381)، تحلیل و تفسیر مجموعه اسناد روستایی و عشایری ایران، جلد دوم، چاپ دوم، تهران: آتیه.
طاهری، سیمین. (1384). فرهنگ عامیانة مردم کهگیلویه و بویراحمد، تهران: ساورز.
غفاری، یعقوب. (1378)، تاریخ اجتماعی کوه‌گیلویه و بویراحمد، اصفهان: گلها.
غفاری، یعقوب.(1362). نمونه‌ای از اشعار محلی مردم کهگیلویه و بویراحمد و شرح کوتاهی از زندگی کی‌لهراس، یاسوج: چاپخانة امیر.
فسایی، حاج‌میرزاحسن. (1378)، فارسنامة ناصری، تصحیح منصور رستگار فسایی، تهران: امیرکبیر.
کرونین، استفانی. (1377). ارتش و تشکیل حکومت پهلوی در ایران، ترجمة علی بابایی، تهران: خجسته.
کیاوند، عزیز.(1368). حکومت، سیاست و عشایر از قاجاریه تا کنون. تهران: عشایری.
کیانی، کیانوش. (1384). «حکومت پهلوی و عشایر»، (سقوط: مجموعه مقالات)، تهران: مؤسسة مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
لمعه، منوچهر. (1353). فرهنگ عامیانة عشایر بویراحمدی و کهگیلویه، تهران: اشرفی.
مجیدی، نورمحمد. (1378). علما و شاعران کوگیلویه و بویراحمد، تهران: به آفرین.
محجوب، محمدجعفر. (1387). ادبیات عامیانه ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، چاپ چهارم. تهران: چشمه.
مستوفی، حمدالله. (1363)، تاریخ گزیده، به اهتمام دکتر عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
مکی، حسین. (1359)، نامة نور، ویژه‌نامة هنر و فرهنگ ایل بویراحمدی، شماره‌های 10 و 11.
هدایت، صادق. (1371). فرهنگ عامّة مردم ایران، تهران: چشمه.
همبلی، گاوین. (1372). خودکامگی پهلوی، رضاشاه. سلسلة پهلوی و نیروهای مذهبی به روایت تاریخ کمبریج، ترجمة مخبر، تران: طرح نو.
سیاهپور، کشواد. (1398). مصاحبه، تاریخ 24/4/1398ه.ش.
