بررسی پیوند اسب با پری و باروری، دیو و جادو و مرگ در حماسه‌های منظوم، منثور و ادب عامه

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 دانشگاه شیراز
2 دانشیار دانشگاه شیراز
چکیده
اسب یکی از رازآمیزترین بن­مایه­ها در ادب حماسی است که همواره در کنار قهرمان

نقش­آفرینی کرده و گاه حتی با قهرمانان یکی پنداشته شده است و در گذر زمان،

خویشکاری­های متنوعی را به خود گرفته است. در این جستار بر اساس روش تحلیل محتوایی، آثاری چون شاهنامۀ فردوسی، طومارهای نقالی، زرین­قبانامه، اسکندرنامه، داراب­نامه، فیروزشاه­نامه، حمزه­نامه و ابومسلم­نامه بررسی شد تا روشن شود که اسب چه خویشکاری­های خاصی در این متون دارد. پس از واکاوی متون یاد­شده روشن شد که اسب علاوه بر پیوند با پهلوان و باد و آب که در پژوهش­های پیشین به آن اشاره شده، ارتباطی معنادار با پری و باروری، دیو و جادو و مرگ دارد؛ به این ترتیب که گاه اسب در هیئتی پری­وار، با باروری پیوند می­یابد، گاه سویه­ای منفی به خود می­گیرد و با دیو و جادو این­همانی پیدا می­کند و گاه به­شکلی رازآلود، نماد مرگ واقع می­شود.
کلیدواژه‌ها

موضوعات


- آیدنلو، سجاد. (1388).«اسب دریایی در داستان‌های پهلوانی» در از اسطوره تا حماسه. تهران: سخن، 107-125
- الیاده، میرچا. (1385). رساله در تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستاری. تهران: سروش.
- انجوی شیرازی، ابوالقاسم. (1363). فردوسی و شاهنامه. تهران: انتشارات علمی.
- اوستا. (1384). ترجمه جلیل دوستخواه. تهران: مروارید.
- ایرانشان ابی‌‌الخیر. (1377). کوش‌نامه. تصحیح جلال متینی. تهران: علمی.
- باقی، محمد بن مولانا یوسف. (1392). اسکندرنامه روایت آسیای میانه. به اهتمام دکتر حسین اسماعیلی. تهران: انتشارات معین.
- بهار، مهرداد. (1352). اساطیر ایران. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- بیرونی، ابوریحان. (1389). آثارالباقیه. ترجمه اکبر داناسرشت. تهران: امیرکبیر.
- بیغمی، محمد بن احمد. (1391). داراب‌نامه. به کوشش ذبیح‌الله صفا.انتشارات علمی و فرهنگی: تهران.
- ‌____________. (1388). فیروزشاه‌نامه. به کوشش ایرج افشار و مهران افشاری. نشر چشمه: تهران.
- پورداود، ابراهیم. (1386). فرهنگ ایران باستان. تهران: اساطیر.
- حصوری، علی. (1387). سیاوشان. تهران: چشمه.
- حمزه‌نامه. (1364). به کوشش دکتر جعفر شعار. تهران: انتشارات کتاب فرزان.
- خالقی‌مطلق، جلال. (1386). حماسه. تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- _______. (1388). گل رنجهای کهن. بکوشش علی دهباشی. تهران: ثالث.
- رضایی دشت ارژنه، محمود. (1391). سیاوشان. اهواز: انتشارات دانشگاه شهید چمران.
- ‌زادسپرم. (1385). ورزیدگیهای زادسپرم. ترجمه محمدتقی راشدمحصل. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
- زرشناس، زهره، آناهیتا پرتویی. (1389). قصه‌هایی از سغد. تهران:
- سرکاراتی، بهمن. (1385). سایه‌های شکار شده (گزیده مقالات). تهران: طهوری. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- شوالیه، ژان. (1388 تا 1385). فرهنگ نمادها. مترجم سودابه فضایلی. تهران: جیحون.
- طرسوسی، ابوطاهر. (1389). داراب‌نامه، چاپ چهارم. به کوشش ذبیح‌الله صفا. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- _________ (1380). ابومسلم‌نامه. به کوشش حسین اسماعیلی. تهران: نشره قطره.
- طومار هفت لشکر. (1377). به کوشش مهران افشاری و مهدی مداینی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- طومار نقالی شاهنامه. (1391). به کوشش سجادآیدنلو. تهران: انتشارات به نگار.
- عبدالکافی ابن ابی برکات. (1389). اسکندرنامه. به کوشش ایرج افشار. تهران: چشمه.
- فردوسی، ابوالقاسم (1386). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق. تهران: بنیاد دایرة‌المعارف‌ اسلامی.
- فرنبغ دادگی. (1385). بندهش. ترجمة مهرداد بهار. تهران: توس.
- فضایلی، سودابه. (1388). شبرنگ بهزاد. تهران: جیحون.
- قائمی، فرزاد و محمدجعفر یاحقی. (1388). «اسب پر کاربردترین نماد جانوری در شاهنامه». فصلنامه زبان و ادب پارسی، دانشگاه علامه. ش 42. 26- 9.
- قلیزاده قلعه، خسرو. (1388). «اسب در اساطیر هند و اروپایی». مجله مطالعات ایرانی. دانشگاه شهید باهنر کرمان. سال هشتم، شماره شانزدهم 232- 199.
قهرمان‌نامه، (؟)، نسخه خطی کتابخانه ملی ایران، شماره 22799-5
‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ - __________. (1392). دانشنامه‌ی اساطیری جانوران و اصطلاحات وابسته. نشر کتاب پارسه: تهران.
- کارنوی، آلبرت جوزف. (1341).اساطیر ایرانی، ترجمه احمد طباطبایی، تبریز: فرانکلین.
- کریستن‌سن، آرتور. (2535). آفرینش زیانکار در روایات ایرانی. ترجمه احمد طباطبایی. تبریز: موسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
- معین، محمد. (1388). مزدیسنا و ادب پارسی. تهران: دانشگاه تهران.
- مینوی‌خرد. (1385). ترجمه احمد تفضلی. تهران: توس.
- همدانی، محمد ابن محمود. (1387). عجایب‌نامه. تصحیح جعفر مدرس صادقی. تهران: مرکز.
- هینلز، جان راسل. (1383). شناخت اساطیر ایران. ترجمة باجلان فرخی. تهران: اساطیر.