تحلیل بازتاب بن مایه های گیاهی در آیین های مردمان کهگیلویه وبویراحمد

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری ادبیات حماسی
2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان
3 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان
چکیده
آیین­ها ازجمله مناسکی هستند که سبب گردهمایی مردم و حفظ و بازتولید بن­مایه­های فرهنگی در هر قوم می­شوند. در میان مردمان کهگیلویه­و­بویراحمد آیین­هایی وجود دارند که ضمن ریشه داشتن در ایران باستان، بن­مایه­های گیاهی را نیز نشان می­دهند؛ از جملۀ این آیین­ها که امروزه نیز گاه با همان سبک و سیاق گذشته انجام می­شود، می­توان به آیین پل­بُرون و شَربَه­خوانی، قربانی، بلاگردانی و چاله­گرم­کنون اشاره کرد. آیین پل­برون در فقدان همسر انجام می­شود که زنان موهای خود را پس از گشودن می­بُرند و در زیر درخت بلوط دفن می­کنند. در آیین قربانی، حیوان مورد نظر زیر درخت بلوطی در بالای کوه و یا در زیر بوته­ای در کنار رودخانه قربانی می­شود تا خون آن به نشانۀ باروری زمین ریخته شود. در آیین بلاگردانی نیز ضمن بستن تکه پارچه­هایی به درخت برای رفع چشم­زخم، از گیاهان کوهی نیز برای بلاگردانی استفاده می­شود. در آیین چاله گرم­کنان، ضمن بردن سبزه بر سر قبور در پیش از عید نوروز، آشی با هشت چوب بلوط پخته و در بین مردم اهالی تقسیم می­شود. هدف این پژوهش، تحلیل بن­مایه­های گیاهی در آیین­های مردمان

کهگیلویه­و­بویراحمد، با توجه به جنبه­های ادبی این بن­مایه­ها در اشعار محلی آن‌هاست. این پژوهش به­شکل بنیادی، بر پایۀ مطالعات کتابخانه­ای ـ میدانی و به روش تحلیل محتوای کیفی و مصاحبه­های نیمه­ساختاریافته انجام ‌شده است. بسیاری از بن­مایه­های گیاهی مانند پَل­بُران، بلاگردانی و دود دادن، ریختن خون بر خاک در آیین قربانی و بردن سبزه بر سر، در آیین­های مردمان کهگیلویه­وبویراحمد نمودی اساطیری دارد که در فرهنگ ایران باستان یافت می­شود.
کلیدواژه‌ها

موضوعات


الف) منابع مکتوب
- اوستا (1392). گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. چ17. تهران: مروارید.
- آقاخانی‌بیژنی، محمود و همکاران (1396)، «باور بلاگردانی در قوم بختیاری»، دوماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه. س. 5. ش 14. خرداد و تیر. صص 49ـ67.
- الیاده، میرچا (1376). رساله در تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستاری. تهران: سروش.
- ایمان، محمدتقی (1388). مبانی پارادایمی روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- بختیاری، علیقلی‌خان (1362). تاریخ بختیاری. چ 2. تهران: اساطیر.
- بهار، مهرداد (1375). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگاه.
- حسن‌زاده‌رهدار، حسین (1395). ««پَل‌بُرون»، آیینی اسطوره‌ای در قوم لر». سایت انسان-شناسی و فرهنگ. http://anthropology.ir/article/12167.html.
- حسینی، ساعد (1381). شعر، موسیقی و ادبیات شفاهی استان کهگیلویه‌و‌بویراحمد. چ1. یاسوج: فاطمیه.
- داوری، فریدون (1381). ایل احساس. چ1. یاسوج: چویل.
- دورکیم، امیل (1396). صور ابتدایی حیات دینی. ترجمه باقر پرهام. چ 6. تهران: مرکز.
- ذوالفقاری، حسن (1398). باورهای عامیانه مردم ایران. چ5. تهران: چشمه.
- رستگار ‌فسایی، منصور (1388). پیکر گردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- رضایی، مهدی (1383). «اساطیر پیدایش انسان». کتاب ماه هنر. آذر و دی. صص 58ـ72.
- رضی، هاشم (1392). گاه‌شماری و جشن‌های ایران باستان. چ4. تهران: بهجت.
- روایت پهلوی (1367). ترجمه مهشید میرفخرایی. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- شوالیه، ژان و آلن گربران (1388). فرهنگ نماد‌ها. ترجمه سودابه فضایلی. تهران: جیحون.
- صادقی‌فسایی، سهیلا و عرفان‌منش، ایمان (1394). «مبانی روش‌شناختی پژوهش اسنادی در علوم اجتماعی». راهبرد فرهنگ. ش 29. بهار. صص 61ـ91.
- فردوسی، ابوالقاسم (1393). شاهنامه. ج 1ـ2. پیرایش جلال خالقی‌مطلق. چ 1. تهران: سخن.
- فریزر، جیمز جرج (1388). شاخۀ زرین. ترجمۀ کاظم فیروزمند. چ 6. تهران: آگاه.
- کریستین‌سن، آرتور (1394). نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایران. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی. چ5. تهران: چشمه.
- کوپر، جی.سی. (1392). فرهنگ نماد‌های آیینی. ترجمه رقیه بهزادی. چ1. تهران: علمی.
- لسان، حسین (1355). «قربانی از روزگار کهن تا امروز». مجله هنر و مردم. ش167. صص 60ـ70.
- مختاریان، بهار (1387). «موی بریدن در سوگواری». نامه فرهنگستان. ش4 (پیاپی 40). صص 50ـ55.
- (1392). درآمدی بر ساختار اسطوره‌ای شاهنامه. چ2. تهران: آگه.
- مصطفوی، علی‌اصغر (1369). اسطوره قربانی. چ1. تهران: مؤلف.
- مونیک، دوبکور (1376). رمز‌های زنده جان. ترجمه جلال ستاری. چ2. تهران: مرکز.
- هینلز، جان‌راسل (1393). شناخت اساطیر ایران. ترجمه محمدحسین باجلان فرخی. چ4. تهران: اساطیر.
- واحد‌دوست، مهوش (1387). نهادینه‌های اساطیری در شاهنامه. چ2. تهران: سروش.
- ویدن‌گرن، گئو (1377). دین‌های ایرانی. ترجمه منوچهر فرهنگ. تهران: آگاهان‌ایده.
ب) منابع میدانی (مصاحبه‌شوندگان)
- آراسته، غلامحسین. 55 ساله. کهگیلویه‌وبویراحمد. شهرستان دنا. روستای بادمگان.
- پای‌مرد، فایز. 66 ساله. کهگیلویه‌وبویراحمد. شهرستان بویراحمد. روستای فیل‌گاه.
- پردل، حسین. 70 ساله. کهگیلویه‌وبویراحمد. شهرستان چَرام. روستای شیرازی.
- داوری، فریدون. 65 ساله. کهگیلویه‌وبویراحمد. شهرستان کهگیلویه. روستای پشت‌کوه.
- شکیبایی، عمران. 65 ساله. کهگیلویه‌وبویراحمد. شهرستان دنا. روستای بیاره.
- عسکرپور، علی. 60 ساله. کهگیلویه‌وبویراحمد. شهرستان دنا. روستای کوخدان.
- غفاری، یعقوب. 81 ساله. کهگیلویه‌وبویراحمد. شهرستان کهگیلویه. روستای موردراز.
- نیک اقبال، سهیلا. 45 ساله. کهگیلویه‌وبویراحمد. شهرستان دنا. شهر سی‌سخت.
- نیک اقبالی. غلامحسین. 85 ساله. کهگیلویه‌وبویراحمد، شهرستان سی‌سخت. روستای سرماهور.