اَرده‌خوانی و کاربردهای آن در آیین سوگواری سیستان
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
عضو هیات علمی دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار
2
دانشجوی دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار
چکیده
آیین سوگ رسم رایجی است که به قدمت وجود بشر در میان هر قومی ریشه دارد و با آداب و رسوم و شعر و ترانههای خاص عجین شده است. مردم سیستان عمدتاً با تأسی از فرهنگ روستایی از شعر و ترانه برای حفظ و احیای آیینهای سوگواری بهره وافی بردهاند.
اردَهخوانی، روُواییخوانی یا رباعیخوانی سوگسرودهای است با آهنگی بسیار سوزناک و
حُزن‌انگیز که به صورت آوازهخوانی در مراسم عزاداری در سیستان اجرا میشود. این مقاله با روش کتابخانهای و مصاحبه حضوری با گویشوران متعدد به بررسی اردهخوانی و کاربردهای آن در آیین سوگ سیستان پرداخته است و با معرفی اردهخوانی و روواییخوانی، وجهتسمیه آن، تاریخچه، مجریان، شیوه اجرا، زمان و مکان اجرا نشان میدهد که مردم سیستان بسیار پایبند به اجرای آیین سوگواری با گویش بومی خود هستند و این مسئله در فرهنگ آنان جایگاه والایی دارد. مقایسه آن با گونههای دیگر در مناطق مختلف ایران، نقش محوری ترانه و ترنم را در اساسیترین مسائل زندگی اقوام کهن ایرانی نشان میدهد. همچنین، این مقاله با ذکر نمونههایی از رباعیهای سیستانی وزن، قافیه و ردیف، قالب، زبان، محتوا و ویژگیهای ادبی آن را بررسی کرده است. استفاده از آهنگ و ترانه برای التیام دادن به لحظههای سرشار از غم و اندوه در بین مردم سیستان گویای ذوق سلیم و طبع لطیف این قوم در حاشیه کویر است
اردَهخوانی، روُواییخوانی یا رباعیخوانی سوگسرودهای است با آهنگی بسیار سوزناک و
حُزن‌انگیز که به صورت آوازهخوانی در مراسم عزاداری در سیستان اجرا میشود. این مقاله با روش کتابخانهای و مصاحبه حضوری با گویشوران متعدد به بررسی اردهخوانی و کاربردهای آن در آیین سوگ سیستان پرداخته است و با معرفی اردهخوانی و روواییخوانی، وجهتسمیه آن، تاریخچه، مجریان، شیوه اجرا، زمان و مکان اجرا نشان میدهد که مردم سیستان بسیار پایبند به اجرای آیین سوگواری با گویش بومی خود هستند و این مسئله در فرهنگ آنان جایگاه والایی دارد. مقایسه آن با گونههای دیگر در مناطق مختلف ایران، نقش محوری ترانه و ترنم را در اساسیترین مسائل زندگی اقوام کهن ایرانی نشان میدهد. همچنین، این مقاله با ذکر نمونههایی از رباعیهای سیستانی وزن، قافیه و ردیف، قالب، زبان، محتوا و ویژگیهای ادبی آن را بررسی کرده است. استفاده از آهنگ و ترانه برای التیام دادن به لحظههای سرشار از غم و اندوه در بین مردم سیستان گویای ذوق سلیم و طبع لطیف این قوم در حاشیه کویر است
کلیدواژه‌ها
موضوعات
1. افتخارزاده، افسانه (1388) قصه‌های بلوچی، با همکاری مریم نورزایی و غلامرضا ایجاد، تهران: نشرچشمه.
2. افشار سیستانی، ایرج (۱۳۶۹) سیستان‌نامه، تهران: نشر مرغ آمین.
3. الهامی، فاطمه، (۱۳۹۵) سیتک‌های سیستانی، زاهدان: دانشگاه سیستان و بلوچستان.
4. الهامی، فاطمه (1394) «ویژگیهای ساختاری وادبی دوبیتی‌های سیستان»، دوفصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه، سال سوم، شماره 7، صص235-261.
5. باقری، رحمان (1390) «آیینهای مرگ و مویه در لرستان»، فرهنگ و مردم ایران، ش26، صص79-91.
6. بهداروند، اکبر(1390). عاشقانه‌ها (دوبیتی‌های امروز). تهران: نگاه.
7. بهرامی، تقی (۱۳۱۷) فرهنگ روستایی، (دایره‌المعارف فلاحتی)، تهران: چاپ خودکار.
8. بارتوک، بلا (۱۳۷۷) چندمقاله در بارة موسیقی محلی، ترجمه سیاوش بیضایی، تهران: رودکی.
9. پناهی سمنانی، محمد احمد (1383). ترانه و ترانه‌سرایی در ایران، تهران: سروش.
10. چنگایی، عزت‌الله و حنیف، محمد (1374) فرهنگ قوم لر، تهران: جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران.
11. ذوالفقاری، حسن و احمدیف لیلا .(1388). «گونه‌شناسی بومی‌سروده‌های ایران»، ادب پژوهی، بهار و تابستان، ش7 و 8، صص 143-170.
12. رئیس‌الذاکرین، غلامعلی(۱۳۷۰) کندو(فرهنگ مردم سیستان)، مشهد: سعید.
13. ---------------- (۱۳۸۷) کاکلک، مشهد: نشر سنبله.
14. شفیعی‌کدکنی، محمدرضا(1393). صورخیال در شعر فارسی. چاپ هفدهم. تهران: انتشارات آگاه.
15. -شهنازی، جواد (1392) فرهنگ گویشی سیستان «خنج»، جلد اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
16. صفا، ذبیح‌الله، (1351) تاریخ ادبیات در ایران، ج2، تهران: ابن‌سینا.
17. طباطبایی، سیدحسین، طباطبایی، سیدحسن و رضایی، محمد، (1394) «آیین سوگ و سرور در منطقه سرکویر دامغان»، دوفصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه، بهار و تابستان، سال سوم، شماره5، صص1-27.
18. فاضلی، محمدتقی و پوربختیار، غفار (1395)، «بررسی آداب و رسوم سوگواری در شاهنامه فردوسی و مقایسه آن با آداب مذکور در بین اقوام لر بختیاری و لر کوچک» فصلنامه علوم اجتماعی، سال دهم، شماره3، پیاپی34، پاییز، صص121-144.
19. کوهی کرمانی، حسین(۱۳۱۷) هفتصد ترانه از ترانههای روستایی(با مقدمه ملک‌الشعرای بهار و ده آهنگ از علینقی وزیری)، تهران: بی‌نا.
20. محمودی، ابراهیم،(۱۳۹۰) دل‌مویه‌ها، تهران: نشر امینان.
21. مومنی، الهام و رضایی، محمد (1397) «تحلیل محتوایی و ساختاری روایی‌ها: رباعیهای محلی دامغانی»، دوماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه، بهمن و اسفند، سال ششم، شماره24، صص145-172.
22. نعمت‌طاووسی، مریم (1386)، «بازجست اجزاء آیینهای سیاوشی»، مطالعات ایرانی، سال 6، شماره 12، صص181-195.
23. هدایت، صادق(۱۳۳۴) مجموعه نوشته‌های پراکنده، مقدمه حسن قائمیان، تهران: امیرکبیر.
24. یارشاطر، احسان(1393).تاریخ ادبیات فارسی(ادبیات شفاهی زبان‌های ایران). جلد18. تهران: سخن.
راویان شفاهی:
1- پودینه، حمیده۵۴ساله
2- پودینه، شهربانو۶۰ساله
3- پودینه، مریم، ۶۲ساله
4- جهانی، کبری،۷۰ساله
5- چاری، بگم۷۵ساله
6- غلامیان، مرضیه۵۰ساله
7- کمالی، ایران۴۸ساله
8- کمالی، زینب۵۷ساله
9- مودی، طوبی 70 ساله
10- میرشکار، دادخدا ۸۹ساله
11- میرشکار، غلامحسین،۵۰ساله
12- میرشکار، مهین۴۰ساله
13- وحیدی، احمد۵۹ساله
14- پری بزی، 90 ساله روستای خراشادی زابل
2. افشار سیستانی، ایرج (۱۳۶۹) سیستان‌نامه، تهران: نشر مرغ آمین.
3. الهامی، فاطمه، (۱۳۹۵) سیتک‌های سیستانی، زاهدان: دانشگاه سیستان و بلوچستان.
4. الهامی، فاطمه (1394) «ویژگیهای ساختاری وادبی دوبیتی‌های سیستان»، دوفصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه، سال سوم، شماره 7، صص235-261.
5. باقری، رحمان (1390) «آیینهای مرگ و مویه در لرستان»، فرهنگ و مردم ایران، ش26، صص79-91.
6. بهداروند، اکبر(1390). عاشقانه‌ها (دوبیتی‌های امروز). تهران: نگاه.
7. بهرامی، تقی (۱۳۱۷) فرهنگ روستایی، (دایره‌المعارف فلاحتی)، تهران: چاپ خودکار.
8. بارتوک، بلا (۱۳۷۷) چندمقاله در بارة موسیقی محلی، ترجمه سیاوش بیضایی، تهران: رودکی.
9. پناهی سمنانی، محمد احمد (1383). ترانه و ترانه‌سرایی در ایران، تهران: سروش.
10. چنگایی، عزت‌الله و حنیف، محمد (1374) فرهنگ قوم لر، تهران: جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران.
11. ذوالفقاری، حسن و احمدیف لیلا .(1388). «گونه‌شناسی بومی‌سروده‌های ایران»، ادب پژوهی، بهار و تابستان، ش7 و 8، صص 143-170.
12. رئیس‌الذاکرین، غلامعلی(۱۳۷۰) کندو(فرهنگ مردم سیستان)، مشهد: سعید.
13. ---------------- (۱۳۸۷) کاکلک، مشهد: نشر سنبله.
14. شفیعی‌کدکنی، محمدرضا(1393). صورخیال در شعر فارسی. چاپ هفدهم. تهران: انتشارات آگاه.
15. -شهنازی، جواد (1392) فرهنگ گویشی سیستان «خنج»، جلد اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
16. صفا، ذبیح‌الله، (1351) تاریخ ادبیات در ایران، ج2، تهران: ابن‌سینا.
17. طباطبایی، سیدحسین، طباطبایی، سیدحسن و رضایی، محمد، (1394) «آیین سوگ و سرور در منطقه سرکویر دامغان»، دوفصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه، بهار و تابستان، سال سوم، شماره5، صص1-27.
18. فاضلی، محمدتقی و پوربختیار، غفار (1395)، «بررسی آداب و رسوم سوگواری در شاهنامه فردوسی و مقایسه آن با آداب مذکور در بین اقوام لر بختیاری و لر کوچک» فصلنامه علوم اجتماعی، سال دهم، شماره3، پیاپی34، پاییز، صص121-144.
19. کوهی کرمانی، حسین(۱۳۱۷) هفتصد ترانه از ترانههای روستایی(با مقدمه ملک‌الشعرای بهار و ده آهنگ از علینقی وزیری)، تهران: بی‌نا.
20. محمودی، ابراهیم،(۱۳۹۰) دل‌مویه‌ها، تهران: نشر امینان.
21. مومنی، الهام و رضایی، محمد (1397) «تحلیل محتوایی و ساختاری روایی‌ها: رباعیهای محلی دامغانی»، دوماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه، بهمن و اسفند، سال ششم، شماره24، صص145-172.
22. نعمت‌طاووسی، مریم (1386)، «بازجست اجزاء آیینهای سیاوشی»، مطالعات ایرانی، سال 6، شماره 12، صص181-195.
23. هدایت، صادق(۱۳۳۴) مجموعه نوشته‌های پراکنده، مقدمه حسن قائمیان، تهران: امیرکبیر.
24. یارشاطر، احسان(1393).تاریخ ادبیات فارسی(ادبیات شفاهی زبان‌های ایران). جلد18. تهران: سخن.
راویان شفاهی:
1- پودینه، حمیده۵۴ساله
2- پودینه، شهربانو۶۰ساله
3- پودینه، مریم، ۶۲ساله
4- جهانی، کبری،۷۰ساله
5- چاری، بگم۷۵ساله
6- غلامیان، مرضیه۵۰ساله
7- کمالی، ایران۴۸ساله
8- کمالی، زینب۵۷ساله
9- مودی، طوبی 70 ساله
10- میرشکار، دادخدا ۸۹ساله
11- میرشکار، غلامحسین،۵۰ساله
12- میرشکار، مهین۴۰ساله
13- وحیدی، احمد۵۹ساله
14- پری بزی، 90 ساله روستای خراشادی زابل
