نقد توصیفی و ساختاری سوگ‌چکامه‌های حماسی بختیاری (شوخین‌ها)؛ گونه‌ای از اشعار عامه

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسنده
استادیار دانشگاه فرهنگیان
چکیده
سوگ‌چکامه یا «شوخین» (šowxin) در زبان بختیاری، گونه‌ای از اشعار عامه و حماسی است که در ضمن آن، رشادت‌ها، دلاوری‌ها، مبارزات و کشته شدن یکی از بزرگان یا دلیرمردان قوم بختیاری به تصویر کشیده می‌شود. این اشعار همچون سایر اشعار عامه، به­وسیله افرادی ناشناس از عامۀ مردم سروده ‌شده‌اند و در ترتیب و تعداد ابیات آن­ها اختلاف وجود دارد و عمدتاً ترجمان عشق و ارادت عامۀ مردم به قهرمانان قومی خود هستند. البته، در ضمن این اشعار به پاره‌ای از آداب و رسوم، باورها و مسائل تاریخی، سیاسی و اجتماعی قوم بختیاری نیز اشاره شده است. از آنجا که در بیشتر آثاری که درباره زبان و ادب عامه مردم ایران نوشته شده، آن­گونه که شایسته است به این نوع از اشعار توجه نشده است، در این مقاله با مروری بر تحقیقات موجود، این­گونه از اشعار عامه بختیاری معرفی و توصیف شده‌اند و به­طور خلاصه مشخص شده است که حدود 24 سوگ‌چکامه‌ یا «شوخین» (389 بیت) در زبان بختیاری وجود دارد که از این تعداد، چهار نمونه از آن­ها، جزو سوگ‌چکامه‌های برجسته و مهماند. همچنین، در این مقاله به مهم‌ترین ویژگی‌های ساختاری و محتوایی سوگچکامه‌های بختیاری، از قبیل قالبی بودن، داشتن عناصر و زمینههای شعر حماسی‌، توصیفات قوی و... اشاره شده و نشان داده شده است که این اشعار جزو اشعار تأثیرگذار عامه‌اند و از این رو، شایسته است که در بررسی اشعار عامه اقوام گوناگون، به آن توجه شود.
کلیدواژه‌ها

موضوعات


آسمند، علی. (1380). تاریخ ادبیات در قوم بختیاری، اصفهان: شهسواری.
امیری، مهراب. (1377). «حماسه علی‌مردان‌خان بختیاری» چاپ‌شده در کتاب دوم آنزان، به کوشش غلامعباس نوروزی بختیاری، صص 73-90.
پوره، کاظم. (1381). موسیقی و ترانه‌های بختیاری، تهران: آنزان.
تمیم‌داری، احمد. (1393). فرهنگ عامّه، چاپ سوم، تهران: مهکامه.
جمشیدیان، ماندانا و نصرت‌الله فروهر. (1390). «ترانه‌های کار درو در جامعه بختیاری». مجله حافظ، شماره 87، صص 69-82.
حسینی، بیژن. (1376). اشعار و ترانه‌های مردمی بختیاری به انضمام شرح جنگ‌ها و حماسه‌ها، اصفهان: شهسواری.
حنیف، محمد. (1386). سور و سوگ در فرهنگ عامه لرستان و بختیاری، تهران: طرح آینده.
خسروی، عبدالعلی. (1372). تاریخ و فرهنگ بختیاری، اصفهان: حجت.
ذوالفقاری، حسن. (1397). زبان و ادبیات عامه ایران، چاپ سوم، تهران: سمت.
ذوالفقاری، حسن و لیلا احمدی. (1388). «گونه‌شناسی بومی‌سروده‌های ایران»، مجله ادب‌پژوهی، شماره 7 و 8، صص 143- 170.
رئیسی، داراب. (1375). گلبانگ بختیاری، چاپ سوم، شهرکرد: ایل.
زرقانی، سیدمهدی. (1388). تاریخ ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی، تهران: سخن.
رضایی، حمید و ابراهیم ظاهری عبده‌وند. (1394). «تأثیر جنسیت بر اشعار عامه بختیاری»، مجله فرهنگ و ادبیات عامّه، شماره 7، صص 43-71.
صالح‌پور، اردشیر. (1368). «سوگینه‌خوانی در ایل بختیاری (گاگریوه)، فصلنامه موسیقی آهنگ، سال دوم.
قاضی‌زاده، مریم. (1395). جامعه‌شناسی شعر بختیاری، شهرکرد: نیوشه.
قنبری عدیوی، عباس. (1394). ز شیر بنگشت تا جون آدمیزاد (پژوهشی در فرهنگ و ادبیات عامه بختیاری)، چاپ دوم، شهرکرد، نیوشه.
ــــــــــــــــــ . (1391). ادبیات عامه بختیاری. شهرکرد، نیوشه.
گارثویت، جن. راف. (1375). بختیاری در آیینه تاریخ، ترجمه مهراب امیری، تهران: آنزان و سهند.
لک، عظیم. (1384). شناخت و بررسی موسیقی بختیاری، تهران: چنگ.
ملاقلعه سردی. (1381). جنگ‌نامه بختیاری، ویراسته غلامعباس نوروزی بختیاری، تهران: آنزان.
غفاری، عیسی. (1388). «موسیقی سوگ در ایل بختیاری، نگاهی به آواز گاگریوه (گوگریوه) و ساز چپی (ساز وارونه) در موسیقی بختیاری»، مجله کتاب ماه هنر و معماری، شماره 82، صص170- 184.
محجوب، محمدجعفر. (1387). ادبیات عامیانه ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، چاپ چهارم. تهران: چشمه.
مددی، ظهراب. (1392). واژه‌نامه زبان بختیاری (ویرایش دوم)، اصفهان: ظهراب مددی.
مردانی کرانی، سعید. (1375). تاریخ، تمدن و فرهنگ چهارمحال و بختیاری، شهرکرد: ایل.
نوروزی بختیاری، غلامعباس. (1377). کتاب آنزان (کتاب دوم: ویژه فرهنگ، هنر، تاریخ و تمدن بختیاری). تهران: آنزان.
وحید دستگردی، حسن. (1307). ره‌آورد وحید (ضمیمه سال نهم مجله ارمغان)، تهران: چاپخانه فردوسی.
هدایت، صادق. (1381). فرهنگ عامیانه مردم ایران، تهران: چشمه.