تحلیل بن‌مایه‌های اساطیری گیاه و درخت در فرهنگ مردمان کهگیلویه ‌و بویراحمد

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
دانشگاه اصفهان
چکیده
تقدس درخت و گیاه از دیرباز تا امروز سبب شده است تا در اساطیر، ادبیات و فرهنگ ‌عامه بر جلوه­های گوناگون آن اشاره شود. در فرهنگ مردمان کهگیلویه ­و بویراحمد، بن­مایه­های اساطیری درخت و گیاه مانند اعتقاد به درمانگری آن، سوگند خوردن، آیین خوشبو کردن خانه­ها و نماد مرگ و زندگی بودن آن در اشعار محلی و آیین­های این مردمان نمودی آشکار دارد. هدف این پژوهش، تحلیل بن­مایه­های اساطیری گیاه و درخت در فرهنگ مردمان کهگیلویه ­و بویراحمد و توجه به جنبه­های ادبی این بن­مایه­ها در اشعار محلی آن‌هاست. این پژوهش به­شکل بنیادی، بر پایۀ مطالعات کتابخانه­ای ـ میدانی و به روش تحلیل محتوا انجام ‌شده است. بسیاری از بن­مایه­های گیاهی مانند گیسو­بُران، معطر کردن خانه با دود گیاهان، اعتقاد به شفابخشی گیاهان در فرهنگ مردمان کهگیلویه ­و بویراحمد، نمودی اساطیری دارند که در فرهنگ ایران باستان یافت می­شوند. عمل سوگند خوردن به درخت، بیشتر از سوی کشاورزان و با تأکید بر سبزی آن و در اثبات درستی سخن خود است. آن‌ها برای خوشبو کردن فضای خانه­ها و همچنین، برای درمان بیماری­ها از گیاهان کوهی استفاده می­کنند که سبب دور شدن شیاطین به اعتقاد این مردمان می­شود. زنان این مردمان در مراسم سوگواری، موی سر خود را برای مرگ عزیزان پس از گشودن بریده و در زیر درخت دفن می­کنند که نمادی از مرگ است. پس از گذشت یک سال و با رشد موهایشان امکان ازدواج مجدد را برای خود فراهم می­کنند. همچنین، آن­ها موی سر و ناخن خود را زیر درخت بلوط برای باروری، دوری از بیماری و جادو دفن می­کنند.
کلیدواژه‌ها

موضوعات


الف) منابع مکتوب
- اوستا (1392). گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. چ17. تهران: مروارید.
- آقاخانی‌بیژنی، محمود و همکاران (1396). «باور بلاگردانی در قوم بختیاری». دوماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه. س.5. ش.14. خرداد و تیر. صص 49ـ67.
- آیدنلو، سجاد (1384). »ترنج بویا و به زرین». مجله رشد آموزش زبان و ادبیات فارسی. د. 18. ش. 73. بهار. صص 58ـ61.
- اسدی‌طوسی، ابونصر علی‌بن‌احمد (1393). گرشاسب‌نامه. به‌اهتمام و تصحیح حبیب یغمایی. چ3. تهران: دنیای کتاب.
- الیاده، میرچا (1376). رساله در تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستاری. تهران: سروش.
- امیریان، فریدون (1392). گوشه‌هایی از فرهنگ بویراحمد. چ1. یاسوج: فرهنگ مانا.
- ایمان، محمدتقی (1388). مبانی پارادایمی روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- بویس، مری (1393). تاریخ کیش زرتشت. ترجمه همایون صنعتی‌زاده. چ1. تهران: گستره.
- پورداوود، ابراهیم (1321). «سوگند». مجله مهر ایران. س.7. ش. 5 و 6. بهمن و اسفند. صص 281ـ292.
- پورداوود، ابراهیم (1347). یشت‌ها. ج1 و 2. چ2. تهران: طهوری.
- حسینی، ساعد (1381). شعر، موسیقی و ادبیات شفاهی استان کهگیلویه‌و‌بویراحمد. چاپ اول. یاسوج: فاطمیه.
- دهخدا، علی‌اکبر (1376). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.
- راشدمحصل، محمدتقی (1366). گزیده‌های زاد اسپرم. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- روایت پهلوی (1367).ترجمه مهشید میرفخرایی. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- سیاسی، محمد (1389). پزشکی در شاهنامه. چ1. تهران: میرماه.
- عزیزی‌فر، امیرعباس و قاسمی، مریم (1395). «بررسی بنیاد‌های اساطیری و باستانی در فرهنگ‌عامه مردم ایلام». فرهنگ ایلام. د.17. ش.50و51. صص 76ـ92.
- عفیفی، رحیم (1374). اساطیر و فرهنگ ایرانی. تهران: طوس.
- غلام‌حسین‌زاده، غلام‌حسین و دیگران (1389). «عوامل چشم‌زخم در شعر شاعران فارسی». کهن‌نامۀ ادب فارسی. س. 1. ش. 1. صص 93ـ110.
- فردوسی، ابوالقاسم (1393). شاهنامه. ج1ـ2. پیرایش جلال خالقی‌مطلق. چ1. تهران: سخن.
- فریزر، جیمز جرج (1388) شاخۀ زرین. ترجمۀ کاظم فیروزمند. چ6. تهران: آگاه.
- کوپر، جی.سی. (1392).فرهنگ نماد‌های آیینی. ترجمه رقیه بهزادی.چ1. تهران: علمی.
- مختاریان، بهار (1387). «موی بریدن در سوگواری». نامه فرهنگستان. ش.4 (پیاپی 40). صص 50ـ55.
- مختاریان، بهار (1392). درآمدی بر ساختار اسطوره‌ای شاهنامه. چ2. تهران: آگه.
- هال، جیمز (1390). فرهنگ نگاره‌ای نماد‌ها در هنر شرق و غرب. ترجمۀ رقیه بهزادی. تهران: فرهنگ ‌معاصر.
- هینلز، جان‌راسل (1393). شناخت اساطیر ایران. ترجمه محمدحسین باجلان‌فرخی. چ4. تهران: اساطیر.
- ویدن‌گرن، گئو (1377). دین‌های ایرانی. ترجمه منوچهر هوشنگ. تهران: آگاهان ایده.
ب) منابع میدانی (مصاحبه‌شوندگان)
- پردل، حسین، 70 ساله، کهگلویه‌وبرویراحمد، چَرام، شیرازی.
- چرخ، سیروس، 76 ساله، کهگلویه‌وبرویراحمد، گچساران، روستای خیرآباد.
- پای‌مرد، فایز، 66 ساله، کهگلویه‌وبرویراحمد، بویراحمد، روستای فیل‌گاه.
- غفاری، یعقوب، 81 ساله، کهگلویه و برویراحمد، کهگلویه، روستای موردراز.
- نیک اقبالی، غلامحسین، 85 ساله، کهگلویه‌وبرویراحمد، سی‌سخت، روستای سرماهور.