بلاغت زیباشناسی و معناگریزیِ «هیچانهها» در ادبیات عامیانۀ کودکان
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی ، واحد تربت حیدریه، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت حیدریه، ایران
2
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی ، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران
چکیده
هیچانهها، اشعاری هستند که بهسببِ گریز از اصول و قواعد ادبیات نوشتاری رسمی، از ادبیات شفاهی و عامیانه سرچشمه میگیرند و آمیزهای از بازیهای کلامی و موسیقایی بهشمار
میروند که بهظاهر، حاوی پیامی نیستند. هیچانهها با اینکه بیمعنا بهنظر میرسند؛ اما سرشار از حرکت و رویدادند. مفاهیمِ بههم پیوسته هیچانهها و خیالانگیزی بسیارشان، دنیایی پر از هیجان را برای کودک بهتصویر میکشد؛ دنیایی که قاعده و قانونی ندارد و مانند تخیل کودکان به هرجا که دلش بخواهد سر میزند و از هر چیزی که بخواهد قصهای میسازد. این پژوهش بهیاری گردآوری دادهها بهروش کتابخانهای و بر پایه تحلیل دادهها، عمدتاً بهصورت کیفی و روش استدلالی استقرایی، با بررسی «بلاغت زیباشناسی»، ازجمله هنجارگریزی زبانی و نحوی، مشارکت حسی، آهنگین بودن، خیالپردازیهای نامتعارف، وارونگی تصویر، تصویرسازیهای فرا واقعیتی، پویاسازی و جانبخشی به اشیا، بیزمانی و بیمکانی و نیز «بلاغت معناگریزی»، ازجمله معناستیزی، حتی بیمعنایی، فقر اندیشه و تکرار محتوا به تحلیل هیچانهها میپردازد. نتایج تحقیق نشان میدهد، هیچانهها اشعاری پویا و زنده در عرصه ادبیات عامیانه هستند که متناسب با شرایط زمانی و مکانی، تغییر و تحول مییابند و ویژگیهای بلاغی زیباشناسی و معنایی آنها، بیشتر در ساختارهای زبانی و فرم نمود پیدا میکند و هنجارشکنی در حوزه همنشینی و جانشینی از مهمترین ویژگی آنهاست. معناگریزی نیز از ویژگیهای جداییناپذیر هیچانهها بهشمار میرود.
میروند که بهظاهر، حاوی پیامی نیستند. هیچانهها با اینکه بیمعنا بهنظر میرسند؛ اما سرشار از حرکت و رویدادند. مفاهیمِ بههم پیوسته هیچانهها و خیالانگیزی بسیارشان، دنیایی پر از هیجان را برای کودک بهتصویر میکشد؛ دنیایی که قاعده و قانونی ندارد و مانند تخیل کودکان به هرجا که دلش بخواهد سر میزند و از هر چیزی که بخواهد قصهای میسازد. این پژوهش بهیاری گردآوری دادهها بهروش کتابخانهای و بر پایه تحلیل دادهها، عمدتاً بهصورت کیفی و روش استدلالی استقرایی، با بررسی «بلاغت زیباشناسی»، ازجمله هنجارگریزی زبانی و نحوی، مشارکت حسی، آهنگین بودن، خیالپردازیهای نامتعارف، وارونگی تصویر، تصویرسازیهای فرا واقعیتی، پویاسازی و جانبخشی به اشیا، بیزمانی و بیمکانی و نیز «بلاغت معناگریزی»، ازجمله معناستیزی، حتی بیمعنایی، فقر اندیشه و تکرار محتوا به تحلیل هیچانهها میپردازد. نتایج تحقیق نشان میدهد، هیچانهها اشعاری پویا و زنده در عرصه ادبیات عامیانه هستند که متناسب با شرایط زمانی و مکانی، تغییر و تحول مییابند و ویژگیهای بلاغی زیباشناسی و معنایی آنها، بیشتر در ساختارهای زبانی و فرم نمود پیدا میکند و هنجارشکنی در حوزه همنشینی و جانشینی از مهمترین ویژگی آنهاست. معناگریزی نیز از ویژگیهای جداییناپذیر هیچانهها بهشمار میرود.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
- ابراهیمی، جعفر ودیگران.(1389). هیچ، هیچ ،هیچانه،چاپ اوّل، تهران: افق.
- ترابی، ستاره.(1392). بررسی شگردهای هیچانهها درادبیات کودک ایران، پایان نامه کارشناسی ارشددانشکده ادبیات وعلوم انسانی دانشگاه شیراز.
- _______________ .(1396). «شگردهای هیچانهها ی کودکانه در ادبیات عامه ایران»، دوفصلنامه فرهنگ وادبیات عامه،سال 5،شماره 17،پاییز وزمستان،صص194-163.
- حجازی،بنفشه.(1374). ادبیات کودکان و نوجوانان: ویژگیها و جنبه‌ها،چاپ اوّل،تهران: روشنگران و مطالعات زنان .
- دانشور، سیمین.(1375).شناخت وتحسین هنر، مجموعه مقالات، به کوشش مصطفی زمانی نیا، چاپ اوّل،تهران: کتاب سیامک.
- سایت پیشخوان: http://www.pishkhaan.net/news/141667
- سلاجقه، پروین. (1387). از این باغ شرقی(نظریه های نقد شعر کودک و نوجوان)، چاپ دوم، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
- شفیعی کدکنی، محمد رضا. (1381)، موسیقی شعر، چاپ هفتم، تهران، آگاه
-________________ .(1366). صور خیال در شعر فارسی، چاپ اول، تهران: آگاه.
- شفیعیون، سعید.(1390).«شعر بی معنا در ادبیات فارسی و انگلیسی(بررسی و مقایسه تزریق و چاراندرچار با nonsense verse)»،فصلنامه نقد ادبی،دوره 4،شماره15،پاییز 1390،صص186-165.
- صالح بک، مجید و نظری منظم، هادی. (1387). «ادبیات تطبیقی در ایران: پیدایش و چالشها». فصلنامه زبان و ادب پارسی. شماره 38 . زمستان 1387. صص28-9
- طباطبایی، محمد. (1367). فرهنگ اصطلاحات صناعات ادبی. تهران: بنیاد فرهنگ رضوی.
- علیپور، مصطفی .(1378). ساختار زبان شعر امروز، چاپ اوّل،تهران: فردوس.
- فیروزی مقدم، محمود.(1397). بازشناخت تطبیقی ادبیّات کودکان انگلیسی- امریکایی در سده های 18 و 19 م. و تاثیر آن بر ادبیّات کودکان ایران در دوره معاصر(مطالعه موردی : بررسی تطبیقی آثار مارک تواین و هوشنگ مرادی کرمانی)،رساله دکتری زبان وادبیات فارسی، به راهنمایی مهیار علوی مقدم، سبزوار: دانشگاه حکیم سبزواری.
- کزّازی، میرجلال‌الدین. (1373). زیباشناسی سخن: معانی، چاپ سوم، تهران: کتاب ماد.
- موسویان، انسیه(1390). «لینگا لینگا ددیی، نگاهی به کتاب هیچ هیچ هیچانه». کتاب ماه کودک و نوجوان. صص 53 تا 56 .
- وحیدیان کامیار،تقی.(1379). بدیع از دیدگاه زیباشناسی، چاپ اوّل،تهران: دوستان.
- Anderson, Celia C., and Marilyn F. Apseloff. (1989).Nonsense Literature for Children: Aesop to Seuss.Hamden, CT: Shoe String Press, Print.
-Hark, I. (1982). Edward Lear. Boston: Twayne Publishers.
-Hunt, P. (2011). Children’s literature. In P. Nel & L. Paul (Eds.), Keywords for children’s
Literature (pp. 42-47). New York, NY: New York University.
-Nodelman, Perry, and Mavis Reimer. (2003).The Pleasures of Children’s Literature. 3rd ed. Boston,MA: Allyn and Bacon. Print.
-Nodelman, Perry.(2008). The Hidden Adult: Defining Children’s Literature. Baltimore, MD: Johns Hopkins UP. Print.
-Rother, James. “Modernism and the Nonsense Style.” Contemporary Literature 15 2 (1974): 187-202
-Stewart, Susan. (1979). “Nonsense: Aspects of Intertextuality in Folklore and Literature”.Baltimore and London: The John’s Hopkins UP.
-Shortsleeve, Kevin (2002). Edward Gorey, Children's Literature, and Nonsense Verse, Children's Literature Association Quarterly, Vol. 27, No. I, 2002
-Smith, A.J.M. “Nonsense Poetry and Romanticism.” Essays in Honour of Russell B. Nye. Ed. Waldmeyer, Joseph: Michigan University Press, 1978.
-Sonstroem, David. “Making Earnest of Game: G.M. Hopkins and Nonsense Poetry.” Modern Language Quarterly 28 (1967): 192-206.
-East, Kathy and Thomas, Rebecca, L, (2007).Across Cultures(A Guide to Multicultural Literature for Children),Westport:Greenwood Publishing Group.
- ترابی، ستاره.(1392). بررسی شگردهای هیچانهها درادبیات کودک ایران، پایان نامه کارشناسی ارشددانشکده ادبیات وعلوم انسانی دانشگاه شیراز.
- _______________ .(1396). «شگردهای هیچانهها ی کودکانه در ادبیات عامه ایران»، دوفصلنامه فرهنگ وادبیات عامه،سال 5،شماره 17،پاییز وزمستان،صص194-163.
- حجازی،بنفشه.(1374). ادبیات کودکان و نوجوانان: ویژگیها و جنبه‌ها،چاپ اوّل،تهران: روشنگران و مطالعات زنان .
- دانشور، سیمین.(1375).شناخت وتحسین هنر، مجموعه مقالات، به کوشش مصطفی زمانی نیا، چاپ اوّل،تهران: کتاب سیامک.
- سایت پیشخوان: http://www.pishkhaan.net/news/141667
- سلاجقه، پروین. (1387). از این باغ شرقی(نظریه های نقد شعر کودک و نوجوان)، چاپ دوم، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
- شفیعی کدکنی، محمد رضا. (1381)، موسیقی شعر، چاپ هفتم، تهران، آگاه
-________________ .(1366). صور خیال در شعر فارسی، چاپ اول، تهران: آگاه.
- شفیعیون، سعید.(1390).«شعر بی معنا در ادبیات فارسی و انگلیسی(بررسی و مقایسه تزریق و چاراندرچار با nonsense verse)»،فصلنامه نقد ادبی،دوره 4،شماره15،پاییز 1390،صص186-165.
- صالح بک، مجید و نظری منظم، هادی. (1387). «ادبیات تطبیقی در ایران: پیدایش و چالشها». فصلنامه زبان و ادب پارسی. شماره 38 . زمستان 1387. صص28-9
- طباطبایی، محمد. (1367). فرهنگ اصطلاحات صناعات ادبی. تهران: بنیاد فرهنگ رضوی.
- علیپور، مصطفی .(1378). ساختار زبان شعر امروز، چاپ اوّل،تهران: فردوس.
- فیروزی مقدم، محمود.(1397). بازشناخت تطبیقی ادبیّات کودکان انگلیسی- امریکایی در سده های 18 و 19 م. و تاثیر آن بر ادبیّات کودکان ایران در دوره معاصر(مطالعه موردی : بررسی تطبیقی آثار مارک تواین و هوشنگ مرادی کرمانی)،رساله دکتری زبان وادبیات فارسی، به راهنمایی مهیار علوی مقدم، سبزوار: دانشگاه حکیم سبزواری.
- کزّازی، میرجلال‌الدین. (1373). زیباشناسی سخن: معانی، چاپ سوم، تهران: کتاب ماد.
- موسویان، انسیه(1390). «لینگا لینگا ددیی، نگاهی به کتاب هیچ هیچ هیچانه». کتاب ماه کودک و نوجوان. صص 53 تا 56 .
- وحیدیان کامیار،تقی.(1379). بدیع از دیدگاه زیباشناسی، چاپ اوّل،تهران: دوستان.
- Anderson, Celia C., and Marilyn F. Apseloff. (1989).Nonsense Literature for Children: Aesop to Seuss.Hamden, CT: Shoe String Press, Print.
-Hark, I. (1982). Edward Lear. Boston: Twayne Publishers.
-Hunt, P. (2011). Children’s literature. In P. Nel & L. Paul (Eds.), Keywords for children’s
Literature (pp. 42-47). New York, NY: New York University.
-Nodelman, Perry, and Mavis Reimer. (2003).The Pleasures of Children’s Literature. 3rd ed. Boston,MA: Allyn and Bacon. Print.
-Nodelman, Perry.(2008). The Hidden Adult: Defining Children’s Literature. Baltimore, MD: Johns Hopkins UP. Print.
-Rother, James. “Modernism and the Nonsense Style.” Contemporary Literature 15 2 (1974): 187-202
-Stewart, Susan. (1979). “Nonsense: Aspects of Intertextuality in Folklore and Literature”.Baltimore and London: The John’s Hopkins UP.
-Shortsleeve, Kevin (2002). Edward Gorey, Children's Literature, and Nonsense Verse, Children's Literature Association Quarterly, Vol. 27, No. I, 2002
-Smith, A.J.M. “Nonsense Poetry and Romanticism.” Essays in Honour of Russell B. Nye. Ed. Waldmeyer, Joseph: Michigan University Press, 1978.
-Sonstroem, David. “Making Earnest of Game: G.M. Hopkins and Nonsense Poetry.” Modern Language Quarterly 28 (1967): 192-206.
-East, Kathy and Thomas, Rebecca, L, (2007).Across Cultures(A Guide to Multicultural Literature for Children),Westport:Greenwood Publishing Group.
