بررسی و تحلیل اسطورۀ شاماران در منطقۀ مکریان مهاباد
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات
چکیده
با گذشت زمان، بسیاری از اسطورهها بنا بهعللی در پشت پردۀ تاریک تاریخ پنهان شده و به دست ما نرسیده‌اند. امروزه بیشتر مردم جهان مار را جانوری مضر و موذی می‌دانند و این هم صرفاً بهدلیل ترس نیش‌زدگی و مرگ است. به همین دلیل، انسان در افسانه‌ها که پدیدهها و حقایق تلخ و شیرین زندگی آن قوم است و با گذشت زمان در هالهای از داستانها و
خیال‌پردازیها پنهان شده و بهعنوان بازتاب استمرار یک سنت قدیمی به دست ما رسیده است، ترکیبی از خود و جانوران را میسازد که نقش رامکنندگی دارد و نماد قدرت در مقابل حیوانات محسوب می‌شود. در ارتباط با اسطورۀ شاماران، بهمرور زمان رابطۀ انسان و مار شکل تازه‌ای بهخود میگیرد و تا جایی پیش می‌رود که مار جزئی از وجود انسان می‌شود و با هم تشکیل یک موجود هیبریدی را می‌دهند. شاماران (نیمه‌انسان - نیمه‌مار)، اسطورۀ کردیِ سرزمین کردستان، یکی از این نقوش است که از زمان‌های قدیم با فرهنگ این سرزمین گره خورده است. شاماران در نقوش مربوط به مردم کردزبان منطقۀ مکریان مهاباد، خدابانوی مارها، گنج و ثروتی که به شاماران نسبت داده می‌شود و استعاره‌ای کهن از دانش‌هایی است که در اختیار اوست. اسطوره، تکرار نقوش جانوران و فراوانی کاربرد آن‌ها، بازتاب اعتقاد مردمان هر سرزمین است. مار مهم‌ترین نماد قدسی و شاماران نمایندۀ دانش‌های مادی و غیرمادی و نگه‌دارندۀ رازها برای کردهاست. روش به‌کار بردهشده در این تحقیق، از نظر ماهیت، توصیفی - تحلیلی و تاریخی است و سعی شده است از طریق توصیف و بررسی نقش این جانور، مقایسه‌ای در مناطق مختلف مکریان به مرکزیت شهر مهاباد صورت گیرد. نتیجه نشان داد شاماران نماد قدرت، دانایی، برکت‌خیزی، دوستی و محافظت است و نقش آن روی دستبافتهها و دستساختههای مردمان این منطقه همچون پرده، دستمالجیبی و گهوارۀ کودک، روبالشی و غیره حضوری پررنگ دارد.
خیال‌پردازیها پنهان شده و بهعنوان بازتاب استمرار یک سنت قدیمی به دست ما رسیده است، ترکیبی از خود و جانوران را میسازد که نقش رامکنندگی دارد و نماد قدرت در مقابل حیوانات محسوب می‌شود. در ارتباط با اسطورۀ شاماران، بهمرور زمان رابطۀ انسان و مار شکل تازه‌ای بهخود میگیرد و تا جایی پیش می‌رود که مار جزئی از وجود انسان می‌شود و با هم تشکیل یک موجود هیبریدی را می‌دهند. شاماران (نیمه‌انسان - نیمه‌مار)، اسطورۀ کردیِ سرزمین کردستان، یکی از این نقوش است که از زمان‌های قدیم با فرهنگ این سرزمین گره خورده است. شاماران در نقوش مربوط به مردم کردزبان منطقۀ مکریان مهاباد، خدابانوی مارها، گنج و ثروتی که به شاماران نسبت داده می‌شود و استعاره‌ای کهن از دانش‌هایی است که در اختیار اوست. اسطوره، تکرار نقوش جانوران و فراوانی کاربرد آن‌ها، بازتاب اعتقاد مردمان هر سرزمین است. مار مهم‌ترین نماد قدسی و شاماران نمایندۀ دانش‌های مادی و غیرمادی و نگه‌دارندۀ رازها برای کردهاست. روش به‌کار بردهشده در این تحقیق، از نظر ماهیت، توصیفی - تحلیلی و تاریخی است و سعی شده است از طریق توصیف و بررسی نقش این جانور، مقایسه‌ای در مناطق مختلف مکریان به مرکزیت شهر مهاباد صورت گیرد. نتیجه نشان داد شاماران نماد قدرت، دانایی، برکت‌خیزی، دوستی و محافظت است و نقش آن روی دستبافتهها و دستساختههای مردمان این منطقه همچون پرده، دستمالجیبی و گهوارۀ کودک، روبالشی و غیره حضوری پررنگ دارد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
− آرش، نگین. ١٣٨۶. مهاباد شهر من. دیار من. تهران: سیروان
− صمدى، سید محمد صمدى. ١٣٧٣. نگاهی به تاریخ مهاباد. مهاباد: رهرو.
− حکیم‌زاده، فریدون. ١٣٨٩. ساوجبلاغ مکری (مهاباد در آیینه‌ی اسناد تاریخی). مهاباد: نشر فرهنگی هیوا.
− اقتداری، احمد. ١٣٧۵. دیار شهریاران. تهران: انجمن آثار ملی
− الیاده، میرچا. ١٣٧٢. رساله در تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستاری. تهران: سروش.
− پیت‌من، هالی. ١٣٩٢. هنر عصر مفرغ. ترجمه کوروش روستایی. تهران: موسسه پیشین پژوه.
− سکاراتی، بهمن. 1378. بازشناسی بقایای افسانه گرشاسب در منظومه های حماسی ایران. تهران: مجله فرهنگستان
− شرفکندی، عبدالرحمن. ١٣٨١. فرهنگ کردی-فارسی (هه‌نبانه‌بورینه). تهران: سروش.
− هینتس، والتر. ١٣٧١. دنیای گمشده ایلام. ترجمه فیروزنیا. تهران: نشر علمی فرهنگی.
− کوپر، جی‌سی. ١٣٨٠. فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمه ملیحه کرباسیان. تهران: نشر فرشاد.
− هال، جیمز. ١٣٨٠. فرهنگ نگاره‌ای نمادها در شرق و غرب. ترجمه رقیه بهزادی. تهران: فرهنگ معاصر.
− هینتس، والتر. ١٣٧١. دنیای گمشده ایلام. ترجمه فیروزنیا. تهران: نشر علمی فرهنگی.
− علیزاده، عباس. ١٣٨٣. منشأ نهادهای حکومتی در پیش از تاریخ فارس، تل‌باکون، کوچ‌نشینی باستان و تشکیل حکومت‌های اولیه. ترجمه کوروش روستایی. مرودشت: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری فارس، بنیاد پژوهشی پارسه پاسارگاد.
− بهار، مهرداد. ١٣۶٢. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: توس
− بهار، مهرداد. ١٣٧٧. از اسطوره تا تاریخ. گردآورنده و ویراستار ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: چشمه
− رفیع‌فر، جلال‌الدین؛ ملک، مهران. ١٣٩٢. آیکونوگرافی نماد پلنگ و مار در آثار جیرفت، هزاره سوم قبل از میلاد. پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شماره ۴، دوره 3، بهار و تابستان.
− گدار، آندره. ١٣٧٧. هنر ایران. مترجم بهروز حبیبی. تهران: شهید بهشتی.
− ذکرگو، امیرحسین. ١٣٧٧. اسرار اساطیر هند. تهران: فکر روز.
− ذکرگو، امیرحسین. ١٣91. نمادشناسی هنر شرق(2)، مار در هنرهای بودایی و هندویی. تهران: مؤسسه تألیف.
− Ahmady, K. 2009. Another look at East and Southeast Turkey, Diyarbakir, Turkey.
− Barzan, B. 1993. Šahmeran, Stockholm: Sara.
− Cauvin, J. 1994. Naissance des divinités. Naissance de l'agriculture. La Révolution des symbols au Néolithique. CNRS Edition, Paris.
− Hart, G. 2005, Dictionary of Egyptian Gods and Goddesses, Routledge, London.
− Delougaz, P., and Kantor, H 1996. Chogha Mish. The University of Chicago, Oriental Institution Publication, Vol.101.
− Cooper, J.C. 1983. The Curse of Agade, Baltimore and London.
− http://Google.earth.com
− صمدى، سید محمد صمدى. ١٣٧٣. نگاهی به تاریخ مهاباد. مهاباد: رهرو.
− حکیم‌زاده، فریدون. ١٣٨٩. ساوجبلاغ مکری (مهاباد در آیینه‌ی اسناد تاریخی). مهاباد: نشر فرهنگی هیوا.
− اقتداری، احمد. ١٣٧۵. دیار شهریاران. تهران: انجمن آثار ملی
− الیاده، میرچا. ١٣٧٢. رساله در تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستاری. تهران: سروش.
− پیت‌من، هالی. ١٣٩٢. هنر عصر مفرغ. ترجمه کوروش روستایی. تهران: موسسه پیشین پژوه.
− سکاراتی، بهمن. 1378. بازشناسی بقایای افسانه گرشاسب در منظومه های حماسی ایران. تهران: مجله فرهنگستان
− شرفکندی، عبدالرحمن. ١٣٨١. فرهنگ کردی-فارسی (هه‌نبانه‌بورینه). تهران: سروش.
− هینتس، والتر. ١٣٧١. دنیای گمشده ایلام. ترجمه فیروزنیا. تهران: نشر علمی فرهنگی.
− کوپر، جی‌سی. ١٣٨٠. فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمه ملیحه کرباسیان. تهران: نشر فرشاد.
− هال، جیمز. ١٣٨٠. فرهنگ نگاره‌ای نمادها در شرق و غرب. ترجمه رقیه بهزادی. تهران: فرهنگ معاصر.
− هینتس، والتر. ١٣٧١. دنیای گمشده ایلام. ترجمه فیروزنیا. تهران: نشر علمی فرهنگی.
− علیزاده، عباس. ١٣٨٣. منشأ نهادهای حکومتی در پیش از تاریخ فارس، تل‌باکون، کوچ‌نشینی باستان و تشکیل حکومت‌های اولیه. ترجمه کوروش روستایی. مرودشت: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری فارس، بنیاد پژوهشی پارسه پاسارگاد.
− بهار، مهرداد. ١٣۶٢. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: توس
− بهار، مهرداد. ١٣٧٧. از اسطوره تا تاریخ. گردآورنده و ویراستار ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: چشمه
− رفیع‌فر، جلال‌الدین؛ ملک، مهران. ١٣٩٢. آیکونوگرافی نماد پلنگ و مار در آثار جیرفت، هزاره سوم قبل از میلاد. پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شماره ۴، دوره 3، بهار و تابستان.
− گدار، آندره. ١٣٧٧. هنر ایران. مترجم بهروز حبیبی. تهران: شهید بهشتی.
− ذکرگو، امیرحسین. ١٣٧٧. اسرار اساطیر هند. تهران: فکر روز.
− ذکرگو، امیرحسین. ١٣91. نمادشناسی هنر شرق(2)، مار در هنرهای بودایی و هندویی. تهران: مؤسسه تألیف.
− Ahmady, K. 2009. Another look at East and Southeast Turkey, Diyarbakir, Turkey.
− Barzan, B. 1993. Šahmeran, Stockholm: Sara.
− Cauvin, J. 1994. Naissance des divinités. Naissance de l'agriculture. La Révolution des symbols au Néolithique. CNRS Edition, Paris.
− Hart, G. 2005, Dictionary of Egyptian Gods and Goddesses, Routledge, London.
− Delougaz, P., and Kantor, H 1996. Chogha Mish. The University of Chicago, Oriental Institution Publication, Vol.101.
− Cooper, J.C. 1983. The Curse of Agade, Baltimore and London.
− http://Google.earth.com
