گونه شناسی تحلیلی اشعار عامۀ استان بوشهر
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز
2
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز
چکیده
اشعار عامه بخش مهمی از ادبیات شفاهی و برگرفته از احساسات، رنج‌ها، شادی‌ها، آرزوها، نیایش‌ها و عشق‌های مردم عامه است که طی قرنها از گذشتگان به آیندگان و از نسلی به نسل دیگر رسیده و نمایان‌کنندۀ فرهنگ، تفکر، باور و رسوم گویای آنان بوده و بهصورت دست‌نخورده باقی مانده است. استان بوشهر بهدلیل دارا بودن آب و هوا و اقلیم متنوع و احاطه شدن با دریا، کوه و دشت ازجمله مناطقی است که فرهنگ عامۀ غنی و پرباری دارد. زندگی مردم این استان از زمان تولد تا مرگ همواره با اشعار زیادی همراه بوده است که این اشعار عامه متناسب با لهجه و گویش مردم، برای مقاصد و اهداف گوناگون کاربرد داشته است.
در این پژوهش که از نوع بنیادی و به شیوۀ تحلیلی ـ توصیفی است در پی شناسایی، جمع‌آوری، طبقه‌بندی و بررسی و تحلیل گونه‌های مختلف اشعار عامۀ استان بوشهر هستیم. برای انجام این پزوهش از ترکیب دو روش ابزار گردآوری اطلاعات میدانی و کتابخانه‌ای استفاده کردیم و برآنیم تا به پرسش‌هایی از این قبیل پاسخ دهیم که چه گونه‌هایی از اشعار عامه در استان بوشهر وجود داشته است؟ هر یک از اشعار در چه زمان یا مراسمی و به چه شیوه‌ای خوانده می‌شده‌اند؟ راویان و مخاطبان آنها چه کسانی بوده‌اند؟
با بررسی و پژوهش در این زمینه، مشخص شد که اشعار عامۀ استان بوشهر، شامل 7 گونۀ لالایی‌ها و ترانه‌های نوازش، اشعار بازی و سرگرمی، اشعار شادی و سرور، اشعارِ کار، اشعار آیینی، اشعار تغزلی و اشعار سوگواری و غم است. این اشعار همواره با موسیقی و آهنگ همراه بوده که این موسیقی یا توسط دستگاه و سازی خاص نواخته می‌شده است یا خوانندگان با کشش صدا و ایجاد اصوات متفاوت و یا با استفاده از ابزار کار و بازی و ... به اشعار ریتم و نوای خاص می‌داده‌اند و راویان این اشعار نیز عموماً زنان بوده‌اند.
در این پژوهش که از نوع بنیادی و به شیوۀ تحلیلی ـ توصیفی است در پی شناسایی، جمع‌آوری، طبقه‌بندی و بررسی و تحلیل گونه‌های مختلف اشعار عامۀ استان بوشهر هستیم. برای انجام این پزوهش از ترکیب دو روش ابزار گردآوری اطلاعات میدانی و کتابخانه‌ای استفاده کردیم و برآنیم تا به پرسش‌هایی از این قبیل پاسخ دهیم که چه گونه‌هایی از اشعار عامه در استان بوشهر وجود داشته است؟ هر یک از اشعار در چه زمان یا مراسمی و به چه شیوه‌ای خوانده می‌شده‌اند؟ راویان و مخاطبان آنها چه کسانی بوده‌اند؟
با بررسی و پژوهش در این زمینه، مشخص شد که اشعار عامۀ استان بوشهر، شامل 7 گونۀ لالایی‌ها و ترانه‌های نوازش، اشعار بازی و سرگرمی، اشعار شادی و سرور، اشعارِ کار، اشعار آیینی، اشعار تغزلی و اشعار سوگواری و غم است. این اشعار همواره با موسیقی و آهنگ همراه بوده که این موسیقی یا توسط دستگاه و سازی خاص نواخته می‌شده است یا خوانندگان با کشش صدا و ایجاد اصوات متفاوت و یا با استفاده از ابزار کار و بازی و ... به اشعار ریتم و نوای خاص می‌داده‌اند و راویان این اشعار نیز عموماً زنان بوده‌اند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
ابراهیمی، ابراهیم و سمیه شیرکانی (1392)، بازی‌های دبستانی؛ تحلیل بازی بومی، محلی استان بوشهر، قم: موعود.
احمدی ریشهری، عبدالحسین (1382)، سنگستان؛ عقاید و رسُوم عامۀ مردم بوشهر، جلد اول شیراز: نوید.
اقتداری، احمد (1357)، کشته خویش، تصحیح محمد غلامرضایی، تهران: توس.
اکبرزاده، داریوش (1381)، فرهنگ گویش دشتستانی، تهران، پازینه.
انصاری، کوروش (1385)، فرهنگ و ادبیات عامیانۀ مردم دشتستان، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد بوشهر.
بهرامی، منصور (1390)، نیمه سمفونی دریا، بوشهر: حوزۀ هنری استان بوشهر.
پورنعمت رودسری، منیژه (1395)، نازآوا و مهرسرودها؛ بررسی و تحلیل ترانه‌های نوازش کودک، تهران: مجد امید.
________________ (1392)، لالایی‌های استان بوشهر، بوشهر: صحفیه خرد.
تمیم‌داری، احمد، (1390)، فرهنگ عامه، تهران: مهکامه.
حاجیانی، فرخ (1383)، «واژههای ویژه کشتی و کشتیرانی در گویش بوشهری»، گویش‌شناسی: ویژه‌نامه فرهنگستان، ش 2.
ذوالفقاری، حسن (1392)، «ریخت‌شناسی چیستان‌های منظوم محلی»، دوفصلنامۀ فرهنگ و ادب عامه، دورۀ 1، شمارۀ 1، صص 118-93.
رستگار، ذکریا (1392)، بوشهر تاریخ، سرزمین، فرهنگ، بروجن: آبتین نگار.
________ (1392)، تنگستان؛ تاریخ، سرزمین، فرهنگ، بروجن: آبتین نگار
________ (1392)، دشتستان تاریخ، سرزمین، فرهنگ، بروجن: آبتین نگار.
رضایی، عبدالله (1381)، ادبیات عامیانۀ بوشهر، بوشهر: شروع.
ذوالفقاری، حسن، (1394)، زبان و ادبیات عامۀ ایران، تهران: سمت.
کافی‌ژاد، امرالله (1395)، زیر آسمان رود فاریاب، بوشر: تات.
زنده‌بودی، حسین (1383)، فرهنگ و گویش تنگسیری، بوشهر: انتشارات بوشهر.
شریفیان، محسن (1383)، اهل ماتم (آواها و آیین سوگواری در بوش.هر)، تهران: دیرین.
لیراوی، الله‌کرم (1385)، «ضرب‌المثل‌ها، چیستان‌ها، تکیه‌کلام‌ها؛ در فرهنگ بومی سنتی»، بوشهر: شروع.
ندیمی بوشهری، زهرا، (1389)، لالایی‌های بوشهری، ناشر مؤلف.
همایونی، صادق، (1339)، «سخنی دربارۀ ترانه‌های محلی»، موسیقی، دورۀ 3 سال 42.
منابع شفاهی
ابراهیمی، فاطمه (49 ساله)، خون، خانه دار و قالی‌باف، شهریور 1396.
احمدی، حسین (52 ساله) کنگان، مغازه‌دار، مرداد 1397.
بازیار، افسانه (55 ساله)، برازجان، خانه‌دار، شهریور 1396.
بازیار، رقیه (57 ساله)، برازجان، خانه‌دار، شهریور 1396.
تیموری، ماندنی (53)، رودفاریاب، بنا. بهمن 1395.
رحیمی، سهراب (52 ساله)، تنگ‌ارم، چوپان، مرداد ماه 1396.
زائری، مدینه (60 ساله)، بوشهر، خانه‌دار، اسفندماه 1395.
شیرافکن، سکینه (55 ساله)، گناوه، خانه‌دار، آذر 1396.
عباس‌پور، رمضان (60 ساله)، بوشهر، تیر 1397.
غریبی، عبدالحسین (65 ساله) خورموج، شهریور 1395.
لیراوی، فاطمه (53 ساله)، دیلم، خانه‌دار، آبان 1396.
محمدزاده، عزیزه (57 ساله) بوشهر، خانه‌دار، اسفند 1396.
موسوی‌نژاد، سیدعلی (55ساله) جم، کارمند، آبان 1396.
مومنی، عبدالرضا (58ساله)، اهرم، کشاورز، مهر 1396.
ایاز، اکبر (78 ساله)، جم، بازنشسته، آذر
احمدی ریشهری، عبدالحسین (1382)، سنگستان؛ عقاید و رسُوم عامۀ مردم بوشهر، جلد اول شیراز: نوید.
اقتداری، احمد (1357)، کشته خویش، تصحیح محمد غلامرضایی، تهران: توس.
اکبرزاده، داریوش (1381)، فرهنگ گویش دشتستانی، تهران، پازینه.
انصاری، کوروش (1385)، فرهنگ و ادبیات عامیانۀ مردم دشتستان، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد بوشهر.
بهرامی، منصور (1390)، نیمه سمفونی دریا، بوشهر: حوزۀ هنری استان بوشهر.
پورنعمت رودسری، منیژه (1395)، نازآوا و مهرسرودها؛ بررسی و تحلیل ترانه‌های نوازش کودک، تهران: مجد امید.
________________ (1392)، لالایی‌های استان بوشهر، بوشهر: صحفیه خرد.
تمیم‌داری، احمد، (1390)، فرهنگ عامه، تهران: مهکامه.
حاجیانی، فرخ (1383)، «واژههای ویژه کشتی و کشتیرانی در گویش بوشهری»، گویش‌شناسی: ویژه‌نامه فرهنگستان، ش 2.
ذوالفقاری، حسن (1392)، «ریخت‌شناسی چیستان‌های منظوم محلی»، دوفصلنامۀ فرهنگ و ادب عامه، دورۀ 1، شمارۀ 1، صص 118-93.
رستگار، ذکریا (1392)، بوشهر تاریخ، سرزمین، فرهنگ، بروجن: آبتین نگار.
________ (1392)، تنگستان؛ تاریخ، سرزمین، فرهنگ، بروجن: آبتین نگار
________ (1392)، دشتستان تاریخ، سرزمین، فرهنگ، بروجن: آبتین نگار.
رضایی، عبدالله (1381)، ادبیات عامیانۀ بوشهر، بوشهر: شروع.
ذوالفقاری، حسن، (1394)، زبان و ادبیات عامۀ ایران، تهران: سمت.
کافی‌ژاد، امرالله (1395)، زیر آسمان رود فاریاب، بوشر: تات.
زنده‌بودی، حسین (1383)، فرهنگ و گویش تنگسیری، بوشهر: انتشارات بوشهر.
شریفیان، محسن (1383)، اهل ماتم (آواها و آیین سوگواری در بوش.هر)، تهران: دیرین.
لیراوی، الله‌کرم (1385)، «ضرب‌المثل‌ها، چیستان‌ها، تکیه‌کلام‌ها؛ در فرهنگ بومی سنتی»، بوشهر: شروع.
ندیمی بوشهری، زهرا، (1389)، لالایی‌های بوشهری، ناشر مؤلف.
همایونی، صادق، (1339)، «سخنی دربارۀ ترانه‌های محلی»، موسیقی، دورۀ 3 سال 42.
منابع شفاهی
ابراهیمی، فاطمه (49 ساله)، خون، خانه دار و قالی‌باف، شهریور 1396.
احمدی، حسین (52 ساله) کنگان، مغازه‌دار، مرداد 1397.
بازیار، افسانه (55 ساله)، برازجان، خانه‌دار، شهریور 1396.
بازیار، رقیه (57 ساله)، برازجان، خانه‌دار، شهریور 1396.
تیموری، ماندنی (53)، رودفاریاب، بنا. بهمن 1395.
رحیمی، سهراب (52 ساله)، تنگ‌ارم، چوپان، مرداد ماه 1396.
زائری، مدینه (60 ساله)، بوشهر، خانه‌دار، اسفندماه 1395.
شیرافکن، سکینه (55 ساله)، گناوه، خانه‌دار، آذر 1396.
عباس‌پور، رمضان (60 ساله)، بوشهر، تیر 1397.
غریبی، عبدالحسین (65 ساله) خورموج، شهریور 1395.
لیراوی، فاطمه (53 ساله)، دیلم، خانه‌دار، آبان 1396.
محمدزاده، عزیزه (57 ساله) بوشهر، خانه‌دار، اسفند 1396.
موسوی‌نژاد، سیدعلی (55ساله) جم، کارمند، آبان 1396.
مومنی، عبدالرضا (58ساله)، اهرم، کشاورز، مهر 1396.
ایاز، اکبر (78 ساله)، جم، بازنشسته، آذر
