بن مایه های اسطوره ای مربوط به پرندگان در افسانه های لری

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 دانشجوی دکترا دانشگاه شیراز
2 دانشگاه شیراز
چکیده
یکی از لایه­های درخور پژوهش در قصه­های فولکلور، بررسی بن­مایۀ اساطیری مربوط به پرندگان در افسانه است. پرندگان از گذشته­های دور آن­قدر برای انسان اهمیت دارند که حتی در اساطیر اقوام و ملل مختلف نیز حضور داشته­اند. در این مقاله با روش تحلیل محتوا به بررسی بن­مایه­های اسطوره­ای پرندگان در افسانه­های لری پرداخته­ایم. منظور از افسانه­های لری، افسانه­هایی است که در استان­های لرنشین چهارمحال و بختیاری، لرستان و کهگیلویه و بویراحمد گردآوری شده­اند. هدف از این پژوهش در وهلۀ نخست پی­بردن به خویشکاری­های پرندگان در افسانه­های لری و در مرحلۀ بعد نشان دادن تأثیرپذیری جایگاه پرندگان از باورهای اسطوره­ای است. در این جستار دلایل دگردیسی نقش­های برخی از پرندگان در افسانه­های لری در مقایسه با باورهای اساطیری بررسی شده است. نتایج به­دست آمده نشان می­دهد که از مجموع 140 افسانۀ لری در 48 افسانه پرندگانی همچون عقاب، سیمرغ، کلاغ، جغد، قو، کبوتر و گنجشک با خویشکاری­هایی مثبت لری حضور دارند که این مسئله می­تواند نشان­دهندۀ محبوبیت آن­ها در میان مردم باشد. همچنین گفتنی است که باورهای اساطیری، باورهای دینی و شرایط بومی نیز بر جایگاه و خویشکاری پرندگان تأثیر داشته ­است.
کلیدواژه‌ها

موضوعات


1- آموزگار، ژاله(1374). تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.
2- اسماعیل‌پور، ابوالقاسم(1382). زیر آسمانه‌های نور. تهران: افکار.
3- اکرمی، میرجلیل؛ دهقانی، مسعود(1393). «نقد و بررسی تأثیر شعر غربی در شعر«مرگ قو»ی حمیدی شیرازی». زبان و ادب فارسی(نشریه‌ی سابق دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه تبریز. دورۀ 67. شماره مسلسل 229. صص 23- 42.
4- امیدعلی، حجت‌اله؛ اصغری بایقوت، یوسف(1396).«تحلیل و بررسی تصویر کبوتر در شعر خاقانی». پژوهشنامه ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان. دورۀ پانزدهم. شماره بیست و هشتم. صص 76- 49.
5- بیدمشکی، مریم.(1383). «مهر به هفت‌خوان رستم.». کتاب ماه هنر. شمارۀ 75. صص 125- 114.
6- بیرانوند، زلیخا(1392). افسانه‌ها و باورهای عامیانه دربارۀ قلعه‌های لرستان با محوریت قلعه فلک‌الافلاک. کارشناسی ارشد. رشتۀ زبان‌های باستان. شیراز: دانشگاه شیراز.
7- پارسانسب، محمد؛ معنوی، مهسا(1392). «تطور بن‌مایۀ«کلاغ» از اسطوره تا فرهنگ عامه». دو فصلنامه فرهنگ و ادبیّات عامه. دورۀ 1. شمارۀ 1. صص 71- 92.
8- پورداوود، ابراهیم(1380). فرهنگ ایران باستان چاپ اوّل. تهران: انتشارات اساطیر.
4-ــــــــــــــــــــ(1377). یشت‌ها. تهران: اساطیر.
5-ــــــــــــــــــــ(1380). یسنا؛ بخشی از کتاب اوستا. تهران: اساطیر.
9- پیت سن، جان(1380). اساطیر یونان. ترجمۀ باجلان فرخی. تهران: اساطیر.
10- تاج‌بخش، اسماعیل؛ فرجی قرقانی، آسیه(1388). «کلاغ در ادب فارسی». تاریخ ادبیّات. شمارۀ 62. صص 30- 46.
11- خواجوی کرمانی، کمال‌الدین ابوالعطا محمود‌بن‌علی‌بن‌محمود(1392). سام‌نامه. تصحیح وحید رویانی. تهران: میراث مکتوب.
12- داد، سیما(1371). فرهنگ اصطلاحات ادبی: واژنامه مفاهیم و اصطلاحات ادبی فارسی و اروپایی به شیوۀ تطبیقی و توضیحی. تهران: مروارید.
13- دادَگی، فَرنبَغ(1369). بندهش. گزارنده: مهرداد بهار. تهران: توس.
14- درویشیان، علی اشرف و خندان، رضا(1381). فرهنگ افسانه‌های مردم ایران. جلد 10. تهران: کتاب و فرهنگ.
15- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ(1382). فرهنگ افسانه‌های مردم ایران. جلد 14. تهران: کتاب و فرهنگ.
16- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ(1384). فرهنگ افسانه‌های مردم ایران. جلد‌های 18 و 17. تهران: کتاب و فرهنگ.
17- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ(1386). فرهنگ افسانه‌های مردم ایران. جلد 19. تهران: کتاب و فرهنگ.
18- دهخدا، علی‌اکبر(1385). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.
19- ذوالفقاری، حسن(1394)، زبان و ادبیّات عامه ایران. تهران: سمت.
20- رضایی، عبدالعظیم(1379). اصل و نسب و دین‌های ایرانیان باستان. تهران: دُر.
21- رضی، هاشم(1381)، آئین مهر. تهران: انتشارات بهجت.
22- ـــــــــــ(1385). وندیداد. تهران: انتشارات بهجت.
23- رویانی، وحید(1396). «سیمرغ در ادبیّات عامیانه ایران». دو ماهنامۀ فرهنگ و ادبیّات عامه. دورۀ 5، شمارۀ 16، صص 89- 108).
24- سرشار، مژگان(1394). «داستان هابیل و قابیل در تفاسیر اسلامی: نمونه‌ای از کاربرد ادبیات کتاب مقدس برای فهم مبهمات قرآن کریم». صحیفه مبین. دوره 21. شمارۀ 57، صص 7- 36.
25- سرکاراتی، بهمن(1385). سایه‌های شکار‌شده. چاپ دوّم. تهران: طهوری.
26- ـــــــــــــــــ(1357). پهلوان اژدرکش در اساطیر و حماسه ایران. شاهنامه فردوسی و شکوه پهلوانی: مجموعه سخنرانی‌های سومین جشن طوس. تهران: سروش.
27- شریفیان، مهدی و رضا غفوری.(1387). «بازتاب مهرپرستی در شاهنامه فردوسی». مطالعات ایرانی. شمارۀ 14، صص 146- 131.
28- شوالیه، ژان(1385). فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضائلی. تهران: جیحون.
29- طبری، محمد(1356)، تفسیر طبری. به اهتمام حبیب یغمایی. چاپ دوم. تهران: طوس.
30- کریستن‌سن، آرتور(1383). نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایران. ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: نشر چشمه.
31- قدمگاهی، نسرین(1383). «عقاب در اسطوره و ادبیّات»، فصلنامه ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد. شمارۀ 1 و 2. صص 106- 126.
32- مقیسه، محمدحسن(1396). «سرودخوان قبیلۀ بیداری؛ واکاوی نشان‌های پرندۀ سپندگون خروس در آسمان ادب پارسی». فصلنامۀ اندیشه‌های ادبی. سال چهارم از دوره جدید. شمارۀ 12. صص 128- 97.
33- منصوری، جمشید(1379). راهنمای پرندگان صحرایی ایران. به کوشش غلام‌رضا خزائی‌نژاد. تهران: ذهن‌آویز.
34- مولائی، چنگیز، (1388). سروش. دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، به سرپرستی اسماعیل سعادت. ج 3. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
35- نیشابوری، ابواسحاق(1381). قصص‌الانبیاء. تصحیح احسان یغمایی. تهران: زرین.
36- هینلز، جان راسل(1373). شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی. چاپ سوّم. تهران: چشمه.
37- یاحقی، محمدجعفر(1388). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیّات فارسی. چاپ اوّل. تهران: سروش.