بررسی و تحلیل اسطوره‌شناختی متلی از گویش لری بختیاری به نامِ «سر اره پا تیشه‌ای»
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
دانشگاه شهید چمران اهواز
چکیده
متل‌ها بخشی از ادبیات شفاهی بختیاری هستند که بسیاری از باورها، اعتقادات، آداب و رسوم، شیوه‌های زندگی، تاریخ و اسطوره‌های قومی و ملی را در بردارند. متل‌ها هنوز هم در ژرفای ناخودآگاه بخشی از مردمان روستایی و هم در دل شب‌های تاریک بر زبان تعدادی از راویان آن‌ها، حضوری فعال دارند و با داشتن جنبه‌های آموزشی و سرگرمی به زندگی آنان معنا می‌بخشند. ثبت، بررسی و تحلیل هر یک از این قصه‌های عامیانه در سراسر ایران، علاوه بر حفظ آن‌ها از خطر نابودی به توانایی‌های فرهنگی و ادبی کشور کمک می‌کند. در این جستار، متل «سر اره پا تیشه‌ای» از کتاب افسانه‌های مردم بختیاری نوشتۀ کتایون لیموچی انتخاب و روایت آن با تحقیق میدانی، اعتبارسنجی و تأیید شد و در ادامه از منظر ژرف‌ساخت اسطوره‌ای، بررسی و تحلیل گردید. در این متل خواهری وجود دارد که همۀ جانداران، چه چهارپایان، چه آدم‌های آن را به شیوه‌ای اهریمنی فرومی‌بلعد. این متل ریشه‌هایی ژرف دارد که به اساطیر ایرانی به‌ویژه دیو خشم و بوشاسب و ایزد برجسته‌ای مانند سروش، ره می‌برد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
آزادی، فیروز، رحمتی، حمیدرضا، (1392)، مضمو‌ن‌ها و ویژگی‌های متل‌های لری، فرهنگ مردم ایران، شماره 33، صص 136- 113.
- اوشیدری، جهانگیر، (1371)، دانشنامه‌ی مزدیسنا واژه‌نامه‌ی توضیحی آیین زرتشت، تهران: نشر مرکز.
- بندهش هندی (1388)، فردیناند یوستی، تصحیح و ترجمه: رقیه بهزادی، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- بندهش، (1395)، فرنبغ دادگی، گزارنده: بهار، مهرداد، تهران: انتشارات توس.
- بهار، مهرداد، (1373)، جستاری چند در فرهنگ ایران، تهران: انتشارات فکر روز.
- ---------- (1375)، پژوهشی در اساطیر ایران باستان، تهران؛ انتشارات آگه.
- پراپ، ولادیمیر، (1371)، ریشه‌های تاریخی قصه‌های پریان، ترجمه‌ی فریدون بدره‌ای، تهران: انتشارات توس.
- جعفری (قنواتی)، (1394)، درآمدی بر فولکلور ایران، تهران: انتشارات جامی.
- حاتم‌پور، شبنم، محمودی کوهی، مهرانگیز، (1396)، ریخت‌شناسی قصه‌های عامیانه بختیاری بر اساس الگوی ولادیمیر پراپ، دو فصلنامۀ علمی- تخصص مطالعات ایلات و عشایر دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، سال هفتم، شماره 2، صص 132- 111.
- حیدری، مرتضی، (1396)، تبیین و تحلیل بن‌مایه‌های اساطیری در ساختار قصۀ ماه‌پیشانی، فنون ادبی، سال نهم، شماره 1، صص160 – 143.
- دوستخواه، جلیل، (1370)، اوستا، گزارش و پژوهش دکتر جلیل دوستخواه، چاپ اول، تهران: انتشارات مروارید.
- ذوالفقاری، حسن، (1394)، زبان و ادبیات عامه ایران، تهران: انتشارات سمت (سازمان مطالعه و تدوین علوم انسانی دانشگاه‌ها).
- رضایی دشت ارژنه، محمود، رزمجویی، فاطمه، (1396)، نقد اسطوره‌ای دو قصه فولکلوریک منطقه دشمن‌زیاری، فصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه، سال 5، شماره 12، صص 221 تا 239.
- شوالیه، ژان، گربران، آلن، (1384)، فرهنگ نمادها، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، جلد سوم و چهارم، تهران: انتشارات جیحون.
- عرب گلپایگانی، عصمت، (1394)، اساطیر ایران باستان؛ جنگی از اسطوره‌ها و اعتقادات در ایران باستان، تهران: انتشارات هیرمند.
- کریستنسن، آرتور، (1355)، آفرینش زیانکار در روایات ایرانی، ترجمه احمد طباطبائی، تبریز: انتشارات موسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
- کریمی فیروزجایی، علی، بنیادی، حمیده، (1397)، ساختار روایی داستان عامیانۀ «کره‌اسب سیاه» از دیدگاه نشانه معناشناسی گفتمانی، دو ماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، سال 6، شماره 23، صص 150- 131.
- لیموچی، کتایون، (1385)، افسانه‌های مردم بختیاری، تهران: انتشارات پازی‌تیگر.
- مارزلف، اولریش، (1376)، طبقه‌بندی قصه‌های ایرانی، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: انتشارات سروش.
- مختاریان، بهار، (1386)، الگوی پیشنهادی رده‌بندی داستان‌های پریان بر بنیاد اسطوره‌ها، نامه انسان‌شناسی، سال 4، شماره 8، صص 119- 139.
- مظفریان، فرزانه، (1391)، اسطوره و قصه‌های عامیانه، ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی (زبان و ادبیات فارسی)، دوره 8 ، شماره 28، صص213 – 247.
- وطن‌پور، آزاده، نمیرانیان، کتایون، (1391)، ریخت‌شناسی و تحلیل اسطوره‌ای قصه عامیانه دختر و درخت کنار، پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دوره 2، شماره 1، صص 187- 167.
- اوشیدری، جهانگیر، (1371)، دانشنامه‌ی مزدیسنا واژه‌نامه‌ی توضیحی آیین زرتشت، تهران: نشر مرکز.
- بندهش هندی (1388)، فردیناند یوستی، تصحیح و ترجمه: رقیه بهزادی، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- بندهش، (1395)، فرنبغ دادگی، گزارنده: بهار، مهرداد، تهران: انتشارات توس.
- بهار، مهرداد، (1373)، جستاری چند در فرهنگ ایران، تهران: انتشارات فکر روز.
- ---------- (1375)، پژوهشی در اساطیر ایران باستان، تهران؛ انتشارات آگه.
- پراپ، ولادیمیر، (1371)، ریشه‌های تاریخی قصه‌های پریان، ترجمه‌ی فریدون بدره‌ای، تهران: انتشارات توس.
- جعفری (قنواتی)، (1394)، درآمدی بر فولکلور ایران، تهران: انتشارات جامی.
- حاتم‌پور، شبنم، محمودی کوهی، مهرانگیز، (1396)، ریخت‌شناسی قصه‌های عامیانه بختیاری بر اساس الگوی ولادیمیر پراپ، دو فصلنامۀ علمی- تخصص مطالعات ایلات و عشایر دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، سال هفتم، شماره 2، صص 132- 111.
- حیدری، مرتضی، (1396)، تبیین و تحلیل بن‌مایه‌های اساطیری در ساختار قصۀ ماه‌پیشانی، فنون ادبی، سال نهم، شماره 1، صص160 – 143.
- دوستخواه، جلیل، (1370)، اوستا، گزارش و پژوهش دکتر جلیل دوستخواه، چاپ اول، تهران: انتشارات مروارید.
- ذوالفقاری، حسن، (1394)، زبان و ادبیات عامه ایران، تهران: انتشارات سمت (سازمان مطالعه و تدوین علوم انسانی دانشگاه‌ها).
- رضایی دشت ارژنه، محمود، رزمجویی، فاطمه، (1396)، نقد اسطوره‌ای دو قصه فولکلوریک منطقه دشمن‌زیاری، فصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه، سال 5، شماره 12، صص 221 تا 239.
- شوالیه، ژان، گربران، آلن، (1384)، فرهنگ نمادها، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، جلد سوم و چهارم، تهران: انتشارات جیحون.
- عرب گلپایگانی، عصمت، (1394)، اساطیر ایران باستان؛ جنگی از اسطوره‌ها و اعتقادات در ایران باستان، تهران: انتشارات هیرمند.
- کریستنسن، آرتور، (1355)، آفرینش زیانکار در روایات ایرانی، ترجمه احمد طباطبائی، تبریز: انتشارات موسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
- کریمی فیروزجایی، علی، بنیادی، حمیده، (1397)، ساختار روایی داستان عامیانۀ «کره‌اسب سیاه» از دیدگاه نشانه معناشناسی گفتمانی، دو ماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، سال 6، شماره 23، صص 150- 131.
- لیموچی، کتایون، (1385)، افسانه‌های مردم بختیاری، تهران: انتشارات پازی‌تیگر.
- مارزلف، اولریش، (1376)، طبقه‌بندی قصه‌های ایرانی، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: انتشارات سروش.
- مختاریان، بهار، (1386)، الگوی پیشنهادی رده‌بندی داستان‌های پریان بر بنیاد اسطوره‌ها، نامه انسان‌شناسی، سال 4، شماره 8، صص 119- 139.
- مظفریان، فرزانه، (1391)، اسطوره و قصه‌های عامیانه، ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی (زبان و ادبیات فارسی)، دوره 8 ، شماره 28، صص213 – 247.
- وطن‌پور، آزاده، نمیرانیان، کتایون، (1391)، ریخت‌شناسی و تحلیل اسطوره‌ای قصه عامیانه دختر و درخت کنار، پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دوره 2، شماره 1، صص 187- 167.
