بررسی تطبیقیِ ساختار و محتوای شش روایت منظوم از داستان «شست بستن دیو»

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
استادیار دانشگاه بین المللی اهل بیت(ع)
چکیده
ترکیب عناصر فرهنگی ایران باستان با عقاید اسلامی، جلوه­های متفاوتی در تاریخ تمدن ایران داشته است. هم­گرایی میان مضامین ایرانی و مفاهیم اسلامی با غلبۀ جهان­بینی اسلامی سبب پدیدآمدن سبکی جدید از تولیدات اسلامی ـ ایرانی شده که هم انتقال­دهندۀ فرهنگ باستانی است و هم اهداف اسلامی را برآورده می­کند. یکی از این تولیدات، ماجرای «شست­بستن دیو» است که در منظومه­های دینی و به­خصوص مجالس تعزیه حضوری برجسته داشته است. در این داستان، به­وضوح التقاط مفهوم شرّ باستانی «دیو» در تقابل با قهرمان اسلامی یعنی امام علی(ع) مشاهده می­شود. تولیدکنندگان و پرورندگان داستان شست­بستن، هم در صدد نمایش فضایل بی­نظیر و برتری امام علی(ع) نسبت به انبیا و صحابه هستند و هم مفهوم مذموم «شر» را در فرهنگ ایرانی و اسلامی در قالب «دیو» ارائه می­دهند. متونی که از این داستان در دست است، مربوط به کمتر از پانصد سال اخیر است و زمان نگارش قدیم­ترین مأخذ شناخته­شدۀ آن، سدۀ نهم هجری است. در این پژوهش، محققان کوشیده­اند تا با مقایسۀ شش روایت از داستان شست بستن دیو (دو منظومه و چهار مجلس تعزیه)، توصیفی از آن را در دو سطح محتوایی و ساختاری بررسی و نیز نقاط اشتراک و افتراق متون مورد نظر را تعیین کنند.
کلیدواژه‌ها

موضوعات


بلخابی، سیّد قاسم (1389)، دیوان اشعار، بهاهتمام سیّد مهدی طیّبی و سیّد محمّد عالم‌زاده، قم: مؤسّسۀ فرهنگی ـ تحقیقاتی کوثر.
تهرانی، آقابزرگ (بی‌تا)، الذّریعه إلی تصانیف الشّیعه، جلد سوم، انتشارات اسلامیه، تهران.
چرولّی، انریکو (1368)، فهرست توصیفی نمایشنامه‌های مذهبی ایرانی مضبوط در کتابخانه واتیکان، ترجمه جابر عناصری، چاپ اوّل.
راجی کرمانی، ملّا بمانعلی (1395)، حملۀ حیدری، تصحیح نجمه حسینی سروری (و دیگران)، انتشارات دانشگاه باهنر کرمان، جلد اوّل، چاپ سوم.
رجاء زفره‌ای، محمّدعلی، مجالس تعزیه، به کوشش محمّدحسن رجاء زفره‌ای، نسخۀ خطّی فاقد شماره، کتابخانۀ ملّی جمهوری اسلامی ایران.
دهقانیان نصرآبادی، کاظم، نسخه‌های خطّی تعزیه در شهرستان تفت، مجمع ذخائر اسلامی، دفتر اوّل، 1392.
شاکر تفرشی، میرزا بابا نایب، مجلس شست‌بستن دیو، نسخۀ خطّی به شمارۀ 20241 در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
فارغ گیلانی، فارغ‌نامه، نسخه‌ی خطّی به شمارۀ 5/ 7565 در کتابخانۀ ملّی جمهوری اسلامی ایران.
فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، تهران، قطره، 1379، جلدهای 1 و 2.
معین‌البُکا، میرزا باقر، مجلس شست‌بستن دیو، نسخۀ خطّی شمارۀ 20242 کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.