نمودها، کارکردها و تجلّی های فرّ کیانی در قصّه های ایرانی
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
دانشجوی دوره دکتری زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه.
2
عضو هیات علمی دانشگاه رازی، کرمانشاه
3
عضو هیات علمی دانشگاه رازی، کرمانشاه.
چکیده
قصههای عامه یکی از انواع جذاب و پُرکشش فرهنگ و ادبیات عامه است که بهشکل روایت‌های شفاهی و کهن گزارش شده‌اند. فر کیانی از مفاهیم برجسته در باورهای اساطیری و حماسی است که در قصههای عامه نیز نمود یافته است. هرچند نمونههای بارز، پادشاهان فرهمند در اساطیر و حماسه، فر خود را بهشکل موروثی کسب کردهاند؛ اما این شکل تنها شیوۀ کسب فر کیانی نیست. این نوشتار به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی میکوشد تا ماهیت فر کیانی را در مجموعۀ چهار جلدی قصههای ایرانی بکاود. مطالعۀ قصههای ایرانی و استخراج نمونههای متعدد از پادشاهان قصهها نشان میدهد که ماهیت، تجلیها، اشکال و ویژگیهای فر کیانی تا چه پایه کارکردهای اسطورهایشان را در قصههای ایرانی حفظ میکنند. فر کیانی در قصهها اغلب بهشکل موروثی است، نمونههایی هم وجود دارد که این موهبت بهشکل موقت یا دائمی از پادشاه گرفته میشود. با این حال، اندیشههای امیدبخش فرهنگ عامه در بستر داستانها امکان رسیدن طبقات فرودست جامعه را به مرتبۀ پادشاهی و فرهمندی فراهم میسازد. از آنجا که قصهها بهسبب غنا و دیرینگیشان در ناخودآگاه جمعی بشر ریشه دارند، افزون بر تجلیهای مادی و معنوی که برای فر کیانی در قصهها وجود دارد، ویژگی بختیاری اشخاص فرهمند هم بستری برای ظهور انگارههای کهنالگویی فراهم میسازد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
اوستا (کهن‌ترین سرودهای ایرانیان). (1382). گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. چاپ نهم. دو جلد. تهران: مروارید.
- آموزگار، ژاله (1374). «فرّه، این نیروی جادویی و آسمانی». کلک. سال پنجم. شماره‌های 70-68، صص 41-32.
- ---------- (1386). ارداویراف‌نامه. چاپ سوم. تهران: معین
- --------- (1387). زبان، فرهنگ و اسطوره. چاپ دوّم. تهران: معین.
- ------- و احمد تفضلی. (1386). اسطورۀ زندگی زرتشت. چاپ هفتم. تهران: چشمه.
- احمدوند و همکاران (1395). «فهم تحوّل و تطوّر اسطورۀ فرّ ایزدی از عهد اسلامی تا دوران ساسانی از عهد اسلامی تا دوران ساسانی» فصلنامۀ تحقیقات تاریخ اجتماعی، دورۀ ششم، شمارۀ یازدهم، صص 32-1.
- انجوی شیرازی، سیّد ابوالقاسم (1353). قصّه‌های ایرانی. چاپ اوّل. تهران: امیرکبیر.
- -------------------- (1355). عروسک سنگ صبور (قصّه‌های ایرانی). چاپ اوّل. تهران: امیرکبیر.
- ---------------------(1393). گل به صنوبر چه کرد. چاپ دوّم. جلد اوّل. تهران: امیرکبیر.
- -------------------- (1393 ). دختر نارنج و ترنج. چاپ سوّم. جلد دوّم. تهران: امیرکبیر.
- ایلیاده، میرچا (1387). اسطوره و رمز در اندیشۀ میرچا ایلیاده. ترجمۀ جلال ستّاری. چاپ سوم. تهران: نشر مرکز.
- بلتهایم، برونو (1392). افسون افسانه‌ها. ترجمۀ اختر شریعت‌زاده. چاپ سوم، تهران: هرمس.
- بهار، مهرداد (1376). پژوهشی در اساطیر ایران. جلد اوّل و دوّم. چاپ دوّم. تهران: آگاه.
- --------- (1387). از اسطوره تا تاریخ. چاپ ششم. تهران: چشمه.
- پورداوود، ابراهیم (1377) یشت‌ها. جلد دوّم. چاپ اوّل. تهران: اساطیر.
-زمانی، حسین (1386). «شاه آرمانی در ایران و بایستگی‌های او» تاریخ. دورۀ دوّم. شمارۀ هفتم. صص137-123.
- زنر، آر. سی (1375). طلوع و غروب زرتشتی‌گری. ترجمۀ تیمور قادری. چاپ اوّل. تهران: فکر روز.
- عناصری، جابر(1374). تجلّی دوازده ماه در آیینۀ اساطیر و فرهنگ عامّۀ ایران. چاپ اوّل. مرند: قمری.
- سرّامی، قدمعلی (1392). از رنگ گل تا رنج خار (شکل‌شناسی داستان‌های شاهنامه). چاپ ششم. تهران: علمی و فرهنگی.
- سودآور، ابوالعلاء (1383). فرّۀ ایزدی در آیین پادشاهی ایران باستان. چاپ اوّل. تهران: میرک.
- صدری، محمود (1375). «تحلیل جامعه‌شناختی مفهوم فرّه ایزدی در شاهنامه» مجلۀ کیان، دورۀ ششم، شمارۀ بیست و نهم. صص 58-54.
- صدیقیان، مهین‌دخت (1375). فرهنگ اساطیری - حماسی ایران به روایت منابع بعد از اسلام. چاپ اوّل. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- فرای، نورتروپ (1387). «ادبیات و اسطوره (مجموعه مقالات اسطوره و رمز)». ترجمۀ جلال ستّاری. چاپ سوم. تهران: سروش.
- فردوسی، حکیم ابوالقاسم (1389). شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. چاپ هفدهم. تهران: نشر قطره.
-کلاهچیان، فاطمه و سحر یوسفی (1394). «تأمّلی بر جلوه‌های فرّه‌باوری در تاریخ بیهقی» نثرپژوهی ادب فارسی، سال بیستم، شمارۀ 42، صص 183-165.
- کرتیس، وستا سرخوش (1376). اسطوره‌های ایرانی. ترجمۀ عبّاس مخبر. چاپ دوّم. تهران: نشر مرکز.
- کمپبل، جوزف. (1387). قهرمان هزار چهره. ترجمۀ شادی خسروپناه. چاپ سوم. مشهد: گل آفتاب.
-کومون، فرانتز (1386). دین مهری. چاپ اوّل. تهران: نشر ثالث.
-
گریمال، پیر و دیگران (1393). انسان و اسطوره. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور. چاپ اوّل. تهران: هیرمند.
- مارزلف، اولریش، (1371)، طبقه‌بندی قصّه‌های عامیانه، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، چاپ اوّل، تهران: صدا و سیمای جمهوری اسلامی.
- ماه‌وان، فاطمه و همکاران (1394). «بررسی نمادهای تصویری فرّ (با تأکید بر نگاره‌های شاهنامه)». پژوهش-نامۀ ادب حماسی. دورۀ یازدهم. شمارۀ نوزدهم. صص 119-157.
- محمّدی، ذکرا... و محمّد بیطرفان )1391). «انتقال و تحوّل اندیشۀ سیاسی فرّۀ ایزدی از ایران باستان به ایران اسلامی، با تکیه بر مبانی فکری اندیشه گرایان ایرانی». فصلنامۀ علمی تخصّصی سخن تاریخ. سال ششم. شمارۀ شانزدهم، صص 36-3.
- مختاری، محمّد (1369). اسطورۀ زال (تبلور تضاد و وحدت در حماسۀ ملی). چاپ اوّل. تهران: آگاه.
- موسوی، کاظم و اشرف خسروی (1389). پیوند خرد در اسطوره و شاهنامه. چاپ اوّل. تهران: مهرآیین.
- مهرین، مهرداد (1380). دین بهی. چاپ دوّم. تهران: فروهر.
- واحددوست، مهوش (1387). نهادینه‌های اساطیری در شاهنامۀ فردوسی. چاپ دوّم، تهران: سروش.
- وحیدی، حسین (1360). پژوهشی در فرهنگ زرتشتی. چاپ اوّل. تهران: اشا.
- همایون کاتوزیان، محمّدعلی (1377). « فرّۀ ایزدی و حقّ الهی پادشاهان». اطلاعات سیاسی - اقتصادی. شمارۀ صد و بیست و نه و صد و سی. صص 19-4.
- یونگ، کارل گوستاو (1382). «ولادت قهرمان»، نشریۀ پل فیروزه. سال دوّم. شمارۀ هفتم. صص 83-50.
- --------------- (1387). انسان و سمبول‌هایش. ترجمۀ محمود سلطانی. چاپ ششم. تهران: جامی.
- --------------- (1390). چهار صورت مثالی. ترجمۀ پروین فرامرزی، چاپ سوم. مشهد: آستان قدس رضوی.
- آموزگار، ژاله (1374). «فرّه، این نیروی جادویی و آسمانی». کلک. سال پنجم. شماره‌های 70-68، صص 41-32.
- ---------- (1386). ارداویراف‌نامه. چاپ سوم. تهران: معین
- --------- (1387). زبان، فرهنگ و اسطوره. چاپ دوّم. تهران: معین.
- ------- و احمد تفضلی. (1386). اسطورۀ زندگی زرتشت. چاپ هفتم. تهران: چشمه.
- احمدوند و همکاران (1395). «فهم تحوّل و تطوّر اسطورۀ فرّ ایزدی از عهد اسلامی تا دوران ساسانی از عهد اسلامی تا دوران ساسانی» فصلنامۀ تحقیقات تاریخ اجتماعی، دورۀ ششم، شمارۀ یازدهم، صص 32-1.
- انجوی شیرازی، سیّد ابوالقاسم (1353). قصّه‌های ایرانی. چاپ اوّل. تهران: امیرکبیر.
- -------------------- (1355). عروسک سنگ صبور (قصّه‌های ایرانی). چاپ اوّل. تهران: امیرکبیر.
- ---------------------(1393). گل به صنوبر چه کرد. چاپ دوّم. جلد اوّل. تهران: امیرکبیر.
- -------------------- (1393 ). دختر نارنج و ترنج. چاپ سوّم. جلد دوّم. تهران: امیرکبیر.
- ایلیاده، میرچا (1387). اسطوره و رمز در اندیشۀ میرچا ایلیاده. ترجمۀ جلال ستّاری. چاپ سوم. تهران: نشر مرکز.
- بلتهایم، برونو (1392). افسون افسانه‌ها. ترجمۀ اختر شریعت‌زاده. چاپ سوم، تهران: هرمس.
- بهار، مهرداد (1376). پژوهشی در اساطیر ایران. جلد اوّل و دوّم. چاپ دوّم. تهران: آگاه.
- --------- (1387). از اسطوره تا تاریخ. چاپ ششم. تهران: چشمه.
- پورداوود، ابراهیم (1377) یشت‌ها. جلد دوّم. چاپ اوّل. تهران: اساطیر.
-زمانی، حسین (1386). «شاه آرمانی در ایران و بایستگی‌های او» تاریخ. دورۀ دوّم. شمارۀ هفتم. صص137-123.
- زنر، آر. سی (1375). طلوع و غروب زرتشتی‌گری. ترجمۀ تیمور قادری. چاپ اوّل. تهران: فکر روز.
- عناصری، جابر(1374). تجلّی دوازده ماه در آیینۀ اساطیر و فرهنگ عامّۀ ایران. چاپ اوّل. مرند: قمری.
- سرّامی، قدمعلی (1392). از رنگ گل تا رنج خار (شکل‌شناسی داستان‌های شاهنامه). چاپ ششم. تهران: علمی و فرهنگی.
- سودآور، ابوالعلاء (1383). فرّۀ ایزدی در آیین پادشاهی ایران باستان. چاپ اوّل. تهران: میرک.
- صدری، محمود (1375). «تحلیل جامعه‌شناختی مفهوم فرّه ایزدی در شاهنامه» مجلۀ کیان، دورۀ ششم، شمارۀ بیست و نهم. صص 58-54.
- صدیقیان، مهین‌دخت (1375). فرهنگ اساطیری - حماسی ایران به روایت منابع بعد از اسلام. چاپ اوّل. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- فرای، نورتروپ (1387). «ادبیات و اسطوره (مجموعه مقالات اسطوره و رمز)». ترجمۀ جلال ستّاری. چاپ سوم. تهران: سروش.
- فردوسی، حکیم ابوالقاسم (1389). شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. چاپ هفدهم. تهران: نشر قطره.
-کلاهچیان، فاطمه و سحر یوسفی (1394). «تأمّلی بر جلوه‌های فرّه‌باوری در تاریخ بیهقی» نثرپژوهی ادب فارسی، سال بیستم، شمارۀ 42، صص 183-165.
- کرتیس، وستا سرخوش (1376). اسطوره‌های ایرانی. ترجمۀ عبّاس مخبر. چاپ دوّم. تهران: نشر مرکز.
- کمپبل، جوزف. (1387). قهرمان هزار چهره. ترجمۀ شادی خسروپناه. چاپ سوم. مشهد: گل آفتاب.
-کومون، فرانتز (1386). دین مهری. چاپ اوّل. تهران: نشر ثالث.
-
گریمال، پیر و دیگران (1393). انسان و اسطوره. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور. چاپ اوّل. تهران: هیرمند.
- مارزلف، اولریش، (1371)، طبقه‌بندی قصّه‌های عامیانه، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، چاپ اوّل، تهران: صدا و سیمای جمهوری اسلامی.
- ماه‌وان، فاطمه و همکاران (1394). «بررسی نمادهای تصویری فرّ (با تأکید بر نگاره‌های شاهنامه)». پژوهش-نامۀ ادب حماسی. دورۀ یازدهم. شمارۀ نوزدهم. صص 119-157.
- محمّدی، ذکرا... و محمّد بیطرفان )1391). «انتقال و تحوّل اندیشۀ سیاسی فرّۀ ایزدی از ایران باستان به ایران اسلامی، با تکیه بر مبانی فکری اندیشه گرایان ایرانی». فصلنامۀ علمی تخصّصی سخن تاریخ. سال ششم. شمارۀ شانزدهم، صص 36-3.
- مختاری، محمّد (1369). اسطورۀ زال (تبلور تضاد و وحدت در حماسۀ ملی). چاپ اوّل. تهران: آگاه.
- موسوی، کاظم و اشرف خسروی (1389). پیوند خرد در اسطوره و شاهنامه. چاپ اوّل. تهران: مهرآیین.
- مهرین، مهرداد (1380). دین بهی. چاپ دوّم. تهران: فروهر.
- واحددوست، مهوش (1387). نهادینه‌های اساطیری در شاهنامۀ فردوسی. چاپ دوّم، تهران: سروش.
- وحیدی، حسین (1360). پژوهشی در فرهنگ زرتشتی. چاپ اوّل. تهران: اشا.
- همایون کاتوزیان، محمّدعلی (1377). « فرّۀ ایزدی و حقّ الهی پادشاهان». اطلاعات سیاسی - اقتصادی. شمارۀ صد و بیست و نه و صد و سی. صص 19-4.
- یونگ، کارل گوستاو (1382). «ولادت قهرمان»، نشریۀ پل فیروزه. سال دوّم. شمارۀ هفتم. صص 83-50.
- --------------- (1387). انسان و سمبول‌هایش. ترجمۀ محمود سلطانی. چاپ ششم. تهران: جامی.
- --------------- (1390). چهار صورت مثالی. ترجمۀ پروین فرامرزی، چاپ سوم. مشهد: آستان قدس رضوی.
