نگاشت‌های استعاره‌ای «حیوانات» در ضرب‌المثل‌های برآمده از متون ادب فارسی
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
1
دانشجوی دکتری زبان وادبیات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری
2
دانشیار زبان وادبیات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری
3
استادیار زبان وادبیات فارسی،دانشگاه حکیم سبزواری
چکیده
به‌کارگیری استعارههای متفاوت در متن توسط کاربران زبان، بازتابِ نگرش و تلقی آن‌هاست. ایدئولوژیها و بینش‌ها، بهمنظور تحقق باورها و آموزههای خود، استعاره را خلق میکنند. به این ترتیب، نقش استعاره در اجتماع و زندگی، انکارناپذیر است. ضربالمثل بهمثابه بازتابنده اندیشه‌های گویشوران یک زبان، بخشی از ادبیات بومی و مردمی است که می‌توان آن را جزو بهترین راه‌های بیان اندیشه‌های رایج در میان آنان دانست. نام حیوانات از پرکاربردترین واژه‌هایی هستند که در ضرب‌المثل‌های فارسی، در دیوان شاعران پیشین و معاصر برای نمایاندن ساحت‌های مادی و معنوی استفاده شده است. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی میکوشد به واکاوی استعارههای مفهومی صور حیوانی در ضرب‌المثل‌های برآمده از متون ادبی، بر اساس نظریه زبان‌شناسی شناختی، بپردازد. داده‌های این پژوهش برگرفته از فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی اثر ذوالفقاری است؛ به این ترتیب که قریب صدهزار ضربالمثل بررسی و موارد موردنظر یادداشت و تحلیل شدند. نتیجه این پژوهش حاکی از آن است که در کل ضرب‌المثل‌های بررسی‌شده درخصوص کاربرد حیوانات، 184 نگاشت دیده شد که در این میان، استعاره مفهومی «ضعف و ناتوانی» با 26 ضربالمثل و 15 نگاشت، بیشترین بسامد و پس از آن، بهترتیب استعاره مفهومی «دشمنی» 21 ضربالمثل و 8 نگاشت، استعاره مفهومی «نیرومندی» 15 ضربالمثل و 6 نگاشت و سرانجام استعاره مفهومی «نادانی و بی‌خردی» 12ضربالمثل و 5 نگاشت را به خود اختصاص داده‌اند.
کلیدواژه‌ها
- - اطهاری‌نیک‌عزم، مرضیه، (1393)، «تحلیل زمان و شاخص‌های زمانی در ضرب‌المثل‌ها با رویکرد نشانه- معناشناسی»، جستارهای زبانی، دوره 5، شماره 3، پیاپی 19.
- براتی، مرتضی(1396)، «بررسی و ارزیابی نظریۀ استعارۀ مفهومی»، مطالعات زبانی و بلاغی، سال 8، ش16، صص84-51.
- پالمر، فرانک رابرت، (1391)، نگاهی تازه به معنی‌شناسی. (ترجمه). کوروش صفوی. چاپ ششم. تهران: نشر مرکز.
- دبیرمقدم، محمّد،1386، زبان‌شناسی نظری: پیدایش و تکوین دستور زایشی، تهران: سمت.
- ذوالفقاری، حسن، (1392)، فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی(2جلد). چاپ اوّل. تهران: علم.
- راسخ مهند، محمّد، (1389). درآمدی برزبان‌شناسی شناختی: نظریه‌ها و مفاهیم. چاپ چهارم، ویراست 2. تهران: نشر: سمت.
- رضاپور، ابراهیم. (1390). نقش استعاره در بازنمایی و باز تولید تحلیل گفتمان انتقادی: ایدئولوژی در رسانه‌ها. رسالة دکتری. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی تهران.
- رضایی، محمد؛ مقیمی، نرجس، (1394)، «بررسی استعارههای مفهومی در ضرب‌المثل‌های فارسی»، مطالعات زبانی بلاغی، سال 4، شماره 8، صص.116-91.
- روشن، بلقیس؛ یوسفی‌راد، فاطمه؛ شعبانیان، فاطمه، (1392)، «مبنای طرحواره‌ای استعارههای موجود در ضرب‌المثل‌های شرق گیلان». زبان شناخت، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال 4، شمارة 2، صص 94-75.
- شریفی‌مقدم، آزاده؛ ندیمی، نرجس، (1392)، «تحلیل معنی‌شناختی از کاربرد نام حیوانات در ضرب‌المثل‌های گویش لار»، زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، شماره 2، صص. 159-137.
- شکورزادة بلوری، ابراهیم (1372)، ده‌هزار مثل فارسی و بیست و پنج‌هزار معادل آن‌ها، مشهد: آستان قدس رضوی.
- صادقی منش،علی؛ علوی مقدم،مهیار؛ استاجی،ابراهیم،(1396)،«بررسی همسنج جایگاه زن در ضرب‌المثل‌های امثال و حکم و فرهنگ ضرب‌المثل‌های آکسفورد بر بنیاد دیدگاه‌های روان‌شناختی آلفرد آدلر و اریک برن»،مجله فرهنگ وادبیات عامه،سال 5،شماره 17،آذر ودی،صص69-47.
- فضائلی، مریم؛ شریفی، شهلا، (1392)، «بررسی طرحواره‌های قدرتی در برخی از ضرب‌المثل‌های فارسی»، مجلة زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان دانشگاه فردوسی مشهد، شماره 1، صص. 144-131.
- کوچش، زلتن، (1393)، مقدمه‌ای کاربردی بر استعاره، ترجمه شیرین پور ابراهیم، تهران: سمت.
- گلفام، ارسلان؛ یوسفی‌راد، فاطمه. (1381). «زبان‌شناسی شناختی و استعاره». تازه‌های علوم شناختی، سال 4، شماره 3، صص. 64-59.
- لیکاف، جورج، (1383)، نظریّة معاصر استعاره، استعاره مبنای تفکر و ابزار زیبایی آفرینی، ترجمة فرزان سجودی، تهران: سوره مهر.
- لیکاف، جورج، (1390)، نظریۀ معاصر استعاره، ترجمۀ فرزندان سجودی. استعاره، مبنای تفکر و ابزار زیبایی آفرینی (مجموعه مقالات). چاپ دوم. به کوشش فرهاد ساسانی. تهران: سوره مهر، صص230-135.
- متقی‌زاده، عیسی؛ نیکوبخت، الهام، (1393)، «مقایسة ضرب المثل‌های فارسی و عربی با موضوع سخن، از لحاظ واژگانی، نحوی، بلاغی و معناشناسی»، ادبیات تطبیقی، سال 6، شماره 10.
- ملاکی، زهرا؛ فیاض، مختار، (1395). «بررسی مبانی استعاری ضرب‌المثل‌های دینی- مذهبی». کهن‌نامة ادب فارسی، سال 7، شماره 3، صص. 130-111.
- نورمحمدی، مهتاب، (1387)، تحلیل مفهومی استعارههای نهج‌البلاغه: رویکرد زبان‌شناسی شناختی. پایان نامة کارشناسی ارشد. تهران : دانشگاه تربیت مدرس.
- هاوکس، ترنس. (1377). استعاره.ترجمة فرزانه طاهری. تهران: مرکز.
-Lakoff, George, and Johnson, Mark. (1980). Metaphors we live by. Chicago: University of Chicago press.
- براتی، مرتضی(1396)، «بررسی و ارزیابی نظریۀ استعارۀ مفهومی»، مطالعات زبانی و بلاغی، سال 8، ش16، صص84-51.
- پالمر، فرانک رابرت، (1391)، نگاهی تازه به معنی‌شناسی. (ترجمه). کوروش صفوی. چاپ ششم. تهران: نشر مرکز.
- دبیرمقدم، محمّد،1386، زبان‌شناسی نظری: پیدایش و تکوین دستور زایشی، تهران: سمت.
- ذوالفقاری، حسن، (1392)، فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی(2جلد). چاپ اوّل. تهران: علم.
- راسخ مهند، محمّد، (1389). درآمدی برزبان‌شناسی شناختی: نظریه‌ها و مفاهیم. چاپ چهارم، ویراست 2. تهران: نشر: سمت.
- رضاپور، ابراهیم. (1390). نقش استعاره در بازنمایی و باز تولید تحلیل گفتمان انتقادی: ایدئولوژی در رسانه‌ها. رسالة دکتری. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی تهران.
- رضایی، محمد؛ مقیمی، نرجس، (1394)، «بررسی استعارههای مفهومی در ضرب‌المثل‌های فارسی»، مطالعات زبانی بلاغی، سال 4، شماره 8، صص.116-91.
- روشن، بلقیس؛ یوسفی‌راد، فاطمه؛ شعبانیان، فاطمه، (1392)، «مبنای طرحواره‌ای استعارههای موجود در ضرب‌المثل‌های شرق گیلان». زبان شناخت، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال 4، شمارة 2، صص 94-75.
- شریفی‌مقدم، آزاده؛ ندیمی، نرجس، (1392)، «تحلیل معنی‌شناختی از کاربرد نام حیوانات در ضرب‌المثل‌های گویش لار»، زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، شماره 2، صص. 159-137.
- شکورزادة بلوری، ابراهیم (1372)، ده‌هزار مثل فارسی و بیست و پنج‌هزار معادل آن‌ها، مشهد: آستان قدس رضوی.
- صادقی منش،علی؛ علوی مقدم،مهیار؛ استاجی،ابراهیم،(1396)،«بررسی همسنج جایگاه زن در ضرب‌المثل‌های امثال و حکم و فرهنگ ضرب‌المثل‌های آکسفورد بر بنیاد دیدگاه‌های روان‌شناختی آلفرد آدلر و اریک برن»،مجله فرهنگ وادبیات عامه،سال 5،شماره 17،آذر ودی،صص69-47.
- فضائلی، مریم؛ شریفی، شهلا، (1392)، «بررسی طرحواره‌های قدرتی در برخی از ضرب‌المثل‌های فارسی»، مجلة زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان دانشگاه فردوسی مشهد، شماره 1، صص. 144-131.
- کوچش، زلتن، (1393)، مقدمه‌ای کاربردی بر استعاره، ترجمه شیرین پور ابراهیم، تهران: سمت.
- گلفام، ارسلان؛ یوسفی‌راد، فاطمه. (1381). «زبان‌شناسی شناختی و استعاره». تازه‌های علوم شناختی، سال 4، شماره 3، صص. 64-59.
- لیکاف، جورج، (1383)، نظریّة معاصر استعاره، استعاره مبنای تفکر و ابزار زیبایی آفرینی، ترجمة فرزان سجودی، تهران: سوره مهر.
- لیکاف، جورج، (1390)، نظریۀ معاصر استعاره، ترجمۀ فرزندان سجودی. استعاره، مبنای تفکر و ابزار زیبایی آفرینی (مجموعه مقالات). چاپ دوم. به کوشش فرهاد ساسانی. تهران: سوره مهر، صص230-135.
- متقی‌زاده، عیسی؛ نیکوبخت، الهام، (1393)، «مقایسة ضرب المثل‌های فارسی و عربی با موضوع سخن، از لحاظ واژگانی، نحوی، بلاغی و معناشناسی»، ادبیات تطبیقی، سال 6، شماره 10.
- ملاکی، زهرا؛ فیاض، مختار، (1395). «بررسی مبانی استعاری ضرب‌المثل‌های دینی- مذهبی». کهن‌نامة ادب فارسی، سال 7، شماره 3، صص. 130-111.
- نورمحمدی، مهتاب، (1387)، تحلیل مفهومی استعارههای نهج‌البلاغه: رویکرد زبان‌شناسی شناختی. پایان نامة کارشناسی ارشد. تهران : دانشگاه تربیت مدرس.
- هاوکس، ترنس. (1377). استعاره.ترجمة فرزانه طاهری. تهران: مرکز.
-Lakoff, George, and Johnson, Mark. (1980). Metaphors we live by. Chicago: University of Chicago press.
