بازتاب کنش سیاسی تودهها در لطیفههای عصر پیشامشروطه، دورۀ قاجاریه
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسنده
استادیار گروه تاریخ دانشگاه علامه طباطبائی
چکیده
کثرت لطیفه سازی و بذلهگویی مردم ایران بهویژه دربارۀ نخبگان حاکم در عصر قاجاریه، بررسی جایگاه آنها را در حیات سیاسی تودهها، مهم جلوه میدهد. اختصار و ایجاز و همچنین جاذبۀ ذاتی مطایبه، سبب انتشار سریع این لطیفهها در جامعه شده و از آنها ابزاری کارآمد در منازعات سیاسی تودهها ساخته است.پرسش اینجاست که این لطیفهها به دنبال خدشهدار کردن کدام یک از بخشهای روایت رسمی حکومت بودند و پیرو آن کدام یک از ساحتهای سلطه را نفی میکردند؟ فرض ما بر این است که در میان این
لطیفهها، آنهایی که دربارۀ اقتدار حکومت و نیز سیادت ذاتی اجزاء آن بر عامۀ مردم، مناقشه میکردند، جایگاه ویژهای دارند. در لطیفههایی که اقتدار حکومت را نفی میکردند شاهد نافرمانی صریح نمایندۀ عامه در برابر نمایندۀ حکومت هستیم که با موفقیت نمایندۀ مردم به پایان میرسد و در لطیفههایی که با ادعای برتری ذاتی نخبگان حاکم مقابله
میکردند ضعفهای شخصیتی فرادستان برجسته میشد تا تصویری که روایت رسمی از آنها بهعنوان موجوداتی فراانسانی ساخته بود مخدوش شود. مردم با بهره بردن از این لطیفهها بهصورت همزمان سلطۀ مادی و منزلتی ارباب قدرت را به چالش میکشیدند و در این میان، تلاش آنها بیشتر بر خنثاسازی سلطۀ منزلتی متمرکز بود. چارچوب نظری پژوهش، نظریۀ «روایتهای نهانی» جیمز سی. اسکات است که تلاش کرده است مقاومت تودهها را در دورههایی که بدون اعتراض آشکار به نقد قدرت میپردازند تبیین کند. پیش از این، پژوهشی که به تحلیل لطیفههای سیاسی عصر پیشامشروطه پرداخته باشد، منتشر نشده است.
لطیفهها، آنهایی که دربارۀ اقتدار حکومت و نیز سیادت ذاتی اجزاء آن بر عامۀ مردم، مناقشه میکردند، جایگاه ویژهای دارند. در لطیفههایی که اقتدار حکومت را نفی میکردند شاهد نافرمانی صریح نمایندۀ عامه در برابر نمایندۀ حکومت هستیم که با موفقیت نمایندۀ مردم به پایان میرسد و در لطیفههایی که با ادعای برتری ذاتی نخبگان حاکم مقابله
میکردند ضعفهای شخصیتی فرادستان برجسته میشد تا تصویری که روایت رسمی از آنها بهعنوان موجوداتی فراانسانی ساخته بود مخدوش شود. مردم با بهره بردن از این لطیفهها بهصورت همزمان سلطۀ مادی و منزلتی ارباب قدرت را به چالش میکشیدند و در این میان، تلاش آنها بیشتر بر خنثاسازی سلطۀ منزلتی متمرکز بود. چارچوب نظری پژوهش، نظریۀ «روایتهای نهانی» جیمز سی. اسکات است که تلاش کرده است مقاومت تودهها را در دورههایی که بدون اعتراض آشکار به نقد قدرت میپردازند تبیین کند. پیش از این، پژوهشی که به تحلیل لطیفههای سیاسی عصر پیشامشروطه پرداخته باشد، منتشر نشده است.
کلیدواژه‌ها
1-Latifeha az koja miayand?
2-Farzandane darbarye Iran
3-Solte va Honare Moghavemat
4-Daramadi bar sakhtargeraei dar Adabiyat
5-Noone jo va dooghe gao
6-Sharhe hale rejale Iran,jelde1
7-Sharhe hale rejale Iran.jelde2
8-Sharhe hale rejale Iran,jelde5
9-sharhe hale rejale Iran,jelde6
10-Rikht shenasye ghesehaye paryan
11-Amsal-o-hekam,jegde1
12-Safarnameye gaspar derovil
13-Dastanhaye amsal
14-Rikht shenasye chistanhaye manzoome mahalli
15-Safarnameye sir Persi Sykes ya dah hezar mile dar Iran
16-Ketab-e-kooche,jegde1
17-Ketab-e-kooche,jelde2
18-Ketab-e-kooche,jelde4
19-Ketab-e-kooche,jelde12
20-Tehran-e-ghadim,jelde1
21-Ghand-o-namak
22-Safarnameye Baron Feodorkorf
23-Safarnameye Kont de Gobineou ya se sal dar Iran
24-Tabaghe bandye ghesehaye Irani
25-Sharhe zendeganye man,jelde1
26-sharhe zendeganye man,jelde2
27-Sakhtare namayeshye Toomarhaye naghali bar paye nazarye Etin soriote
28-Rooznameye safare heyate sir jon malkom be darbare Iran
2-Farzandane darbarye Iran
3-Solte va Honare Moghavemat
4-Daramadi bar sakhtargeraei dar Adabiyat
5-Noone jo va dooghe gao
6-Sharhe hale rejale Iran,jelde1
7-Sharhe hale rejale Iran.jelde2
8-Sharhe hale rejale Iran,jelde5
9-sharhe hale rejale Iran,jelde6
10-Rikht shenasye ghesehaye paryan
11-Amsal-o-hekam,jegde1
12-Safarnameye gaspar derovil
13-Dastanhaye amsal
14-Rikht shenasye chistanhaye manzoome mahalli
15-Safarnameye sir Persi Sykes ya dah hezar mile dar Iran
16-Ketab-e-kooche,jegde1
17-Ketab-e-kooche,jelde2
18-Ketab-e-kooche,jelde4
19-Ketab-e-kooche,jelde12
20-Tehran-e-ghadim,jelde1
21-Ghand-o-namak
22-Safarnameye Baron Feodorkorf
23-Safarnameye Kont de Gobineou ya se sal dar Iran
24-Tabaghe bandye ghesehaye Irani
25-Sharhe zendeganye man,jelde1
26-sharhe zendeganye man,jelde2
27-Sakhtare namayeshye Toomarhaye naghali bar paye nazarye Etin soriote
28-Rooznameye safare heyate sir jon malkom be darbare Iran
