مقایسه خسرو و شیرین نظامی با منظومه عامیانۀ شیرین و فرهاد کردی مام احمد لطفی از منظر بنمایههای اسطورهای
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسندگان
دانشگاه اصفهان
چکیده
منظومه کردی شیرین و فرهاد به روایت مام احمد لطفی یکی از نظیرههای است که به پیروی از خسرو و شیرین نظامی سروده شده است. این اثر به زبانی ساده و روان، روایتگر داستانی متفاوت دربارۀ سرگذشت شیرین و فرهاد با ساختاری افسانهمانند است. در منظومۀ کردی جز نام شخصیتها، سیر اصلی حوادث و چارچوب کلی داستان با روایت نظامی اختلاف دارد. داستان این منظومه بر پایه ردهبندی محتوایی افسانهها در زیرمجموعه افسانههایی قرار میگیرد که در آن اژدهایی دختری را می‌رباید تا اینکه پهلوانی او را نجات میدهد. با وجود این، مطالعۀ تطبیقی دو منظومه از منظر بنمایههای اسطورهای نشان‌دهندۀ زیرساخت و پیرنگ مشترک این آثار است؛ بدین ترتیب که خسرو (در خسرو و شیرین) و فرهاد (در منظومۀ کردی) مصداق خدای باروریِ شهیدشونده بهشمار میآیند با این تفاوت که در منظومۀ کردی، فرهاد همانند سایر خدایان باروری، رستاخیز مجدد ندارد. شیرین در هر دو داستان، به روشهای مختلف، نقش الهۀ باروری و عشق را ایفا میکند. چیستی، موضوع و کارکرد اسطورۀ باروری از نظر تاریخی نمایانگر دوره کشاورزی و از نظر فلسفی بیانگر رستاخیز انسان در جهان دیگر است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
- اسدی طوسی، ابونصر علی بن احمد (1354). گرشاسب نامه. به اهتمام حبیب یغمائی. تهران: طهوری.
- اسماعیل‌پور، ابوالقاسم و مهدیه سید نورانی (1387). «اسطوره دمتر-پرسفونه». پژوهشنامه ادیان. دوره 2. صص 33-53.
- افروزی، بایز (1378). «ادبیات شفاهی کردستان: مروری بر بیت‌های کردی». چیستا. ش 166 و 167. صص 537-540.
- انجوی شیرازی، سید ابوالقاسم (1352). قصه‌های ایرانی. ج 1. تهران: امیرکبیر.
- بلعمی، محمد بن محمد (1353). تاریخ بلعمی. به تصحیح محمدتقی بهار. به کوشش محمد پروین گنابادی. ج 2. تهران: زوار.
- بهار، مهرداد (1381). از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه.
- _________ (1378). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگه.
- ثعالبی نیشابوری، عبدالملک بن محمد بن اسماعیل (1368). تاریخ ثعالبی مشهور به غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم. ترجمة محمد فضائلی. تهران: نقره.
- ثمینی، نغمه (1395). تماشاخانة اساطیر، اسطوره و کهن نمونه در ادبیات نمایشی ایران. تهران: نی.
- خجسته، فرامرز (1389). «تحلیل داستان سیاوش بر بنیاد ژرف‌ساخت الهة باروری و ایزد گیاهی». مجلة تاریخ ادبیات. ش 64. صص 77-96.
- خسروی، رکن‌الدین (1367). «از آدونیس تا سیاوش». چیستا. ش 48 و 49. صص 767-775.
- دادَگی، فَرنبَغ (1390). بُندهش. گزارنده مهرداد بهار. تهران: توس.
- دوبوکور، مونیک (1373). رمزهای زنده جان. ترجمة جلال ستاری. تهران: مرکز.
- رضایی دشت ارژنه، محمود (1389). «بررسی تحلیلی-تطبیقی سیاوش، اوزیریس و آتیس». مطالعات ادبیات تطبیقی. ش 13. صص 45-66.
- سام خانیانی، علی اکبر و ابراهیم محمدی (1390). «نقد تطبیقی ساختار روایی خسرو و شیرین نظامی و مثنوی پدومات». پژوهشنامه ادب غنایی. شماره 17. صص 103 -130.
- سرکاراتی، بهمن (1385). سایه‌های شکار شده. تهران: طهوری.
- سهراب نژاد، علی حسن (1388). «بررسی تطبیقی خسرو و شیرین نظامی با منظومه‌های غنایی کردی جنوبی». رسالة دوره دکتری. زبان و ادبیات فارسی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
_ ____________، نیکوبخت، ناصر و بزرگ بیگدلی، سعید (1387). «بررسی تطبیقی خسرو و شیرین نظامی با منظومه کردی شیرین و فرهاد الماس خان کندوله ای». دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد. ش 3. صص 71-94.
- صالحی، ژیلا و سید احمد پارسا (1387). «مقایسه خسرو و شیرین نظامی با شیرین و فرهاد الماس خان کندوله‌ای». کاوش نامه. ش 17. صص 129-152.
- طبری، محمد بن جریر (1375). تاریخ طبری. ج 3. ترجمة ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر.
- طوسی، محمد بن محمود (1382). عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
- عبدالله زاده، ادریس (1388). «عشق و دلدادگی در خسرو و شیرین نظامی و مم و زین احمد خانی». کتاب ماه ادبیات. ش 148. صص 62-67.
- غفوری، رضا (1394). «ﻧﺒﺮد ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺑﺎ اژدﻫﺎ در رواﻳﺖ ایران‌های ﺣﻤﺎﺳﻲ». ادب پژوهی. ش 34. صص 99-128.
- فتاحی قاضی، قادر (1343). «چند بیت کردی». دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز. ش 70. صص 307-320.
- _________________ (1384). منظومة کردی شیرین و فرهاد. تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.
- فردوسی، ابوالقاسم (1381). شاهنامه بر اساس چاپ مسکو. تهران: قطره.
_____________ (1369). شاهنامه دفتر دوم. به کوشش جلال خالقی مطلق. آمریکا: مزدا.
_____________ (1375). شاهنامه دفتر پنجم. به کوشش جلال خالقی مطلق. آمریکا: مزدا.
_____________ (1386). شاهنامه دفتر هشتم. به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
- فریزر، جیمز جرج (1384). شاخة زرّین. ترجمة کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.
- کراسنوولسکا، انا (1382). چند چهره کلیدی در اساطیر گاه‌شماری ایرانی. ترجمة ژاله متحدین. تهران: ورجاوند.
- لوفلر دلاشو، م (1386). زبان رمزی قصه‌های پریوار. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.
- مجمل التواریخ و القصص (1318). به تصحیح ملک‌الشعرا بهار. تهران: خاور.
- محجوب، محمدجعفر (1370). «اژدها کشتن ملک بهمن صاحبقران پسر فیروز شاه و فصلی در توضیح و تحلیل اژدهای داستانی». ایرانشناسی. ش 10. صص 286 - 311.
- محمودی، محمدعلی و فرزاد شفیعی فر (1391). «حیات تاریخی ایزد بانوی آناهیتا در شیرین و شکر نظامی». زبان و ادب فارسی. س 65. ش 226. صص 105-128.
- مستوفی، حمدالله (1339). تاریخ گزیده. به اهتمام عبدالحسین نوائی. تهران: امیرکبیر.
- نامورمطلق، بهمن (1392). درآمدی بر اسطوره‌شناسی. تهران: سخن.
- نظامی، الیاس بن یوسف (1383). کلیات خمسة حکیم نظامی گنجوی. تصحیح وحید دستگردی. تهران: طلوع.
- ویدن گرن، گئو (1377). دین‌های ایران. ترجمة منوچهر فرهنگ. تهران: آگاهان ایده.
- هال، جیمز (1380). فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمة رقیه بهزادی. تهران: فرهنگ معاصر.
- یشت‌ها (1347). گزارش ابراهیم پورداوود. تهران: طهوری.
- یاحقی، محمد جعفر (1369). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. تهران: سروش.
- یوسفی، هادی و فرهاد حمیدی (1393). «تطبیق دو منظومة غنایی فارسی و کردی، مطالعة موردی: خسرو و شیرین نظامی و خسرو و شیرین خانای قبادی». دو فصلنامة ادبیات تطبیقی. ش 1. صص 47- 61.
- اسماعیل‌پور، ابوالقاسم و مهدیه سید نورانی (1387). «اسطوره دمتر-پرسفونه». پژوهشنامه ادیان. دوره 2. صص 33-53.
- افروزی، بایز (1378). «ادبیات شفاهی کردستان: مروری بر بیت‌های کردی». چیستا. ش 166 و 167. صص 537-540.
- انجوی شیرازی، سید ابوالقاسم (1352). قصه‌های ایرانی. ج 1. تهران: امیرکبیر.
- بلعمی، محمد بن محمد (1353). تاریخ بلعمی. به تصحیح محمدتقی بهار. به کوشش محمد پروین گنابادی. ج 2. تهران: زوار.
- بهار، مهرداد (1381). از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه.
- _________ (1378). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگه.
- ثعالبی نیشابوری، عبدالملک بن محمد بن اسماعیل (1368). تاریخ ثعالبی مشهور به غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم. ترجمة محمد فضائلی. تهران: نقره.
- ثمینی، نغمه (1395). تماشاخانة اساطیر، اسطوره و کهن نمونه در ادبیات نمایشی ایران. تهران: نی.
- خجسته، فرامرز (1389). «تحلیل داستان سیاوش بر بنیاد ژرف‌ساخت الهة باروری و ایزد گیاهی». مجلة تاریخ ادبیات. ش 64. صص 77-96.
- خسروی، رکن‌الدین (1367). «از آدونیس تا سیاوش». چیستا. ش 48 و 49. صص 767-775.
- دادَگی، فَرنبَغ (1390). بُندهش. گزارنده مهرداد بهار. تهران: توس.
- دوبوکور، مونیک (1373). رمزهای زنده جان. ترجمة جلال ستاری. تهران: مرکز.
- رضایی دشت ارژنه، محمود (1389). «بررسی تحلیلی-تطبیقی سیاوش، اوزیریس و آتیس». مطالعات ادبیات تطبیقی. ش 13. صص 45-66.
- سام خانیانی، علی اکبر و ابراهیم محمدی (1390). «نقد تطبیقی ساختار روایی خسرو و شیرین نظامی و مثنوی پدومات». پژوهشنامه ادب غنایی. شماره 17. صص 103 -130.
- سرکاراتی، بهمن (1385). سایه‌های شکار شده. تهران: طهوری.
- سهراب نژاد، علی حسن (1388). «بررسی تطبیقی خسرو و شیرین نظامی با منظومه‌های غنایی کردی جنوبی». رسالة دوره دکتری. زبان و ادبیات فارسی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
_ ____________، نیکوبخت، ناصر و بزرگ بیگدلی، سعید (1387). «بررسی تطبیقی خسرو و شیرین نظامی با منظومه کردی شیرین و فرهاد الماس خان کندوله ای». دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد. ش 3. صص 71-94.
- صالحی، ژیلا و سید احمد پارسا (1387). «مقایسه خسرو و شیرین نظامی با شیرین و فرهاد الماس خان کندوله‌ای». کاوش نامه. ش 17. صص 129-152.
- طبری، محمد بن جریر (1375). تاریخ طبری. ج 3. ترجمة ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر.
- طوسی، محمد بن محمود (1382). عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
- عبدالله زاده، ادریس (1388). «عشق و دلدادگی در خسرو و شیرین نظامی و مم و زین احمد خانی». کتاب ماه ادبیات. ش 148. صص 62-67.
- غفوری، رضا (1394). «ﻧﺒﺮد ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺑﺎ اژدﻫﺎ در رواﻳﺖ ایران‌های ﺣﻤﺎﺳﻲ». ادب پژوهی. ش 34. صص 99-128.
- فتاحی قاضی، قادر (1343). «چند بیت کردی». دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز. ش 70. صص 307-320.
- _________________ (1384). منظومة کردی شیرین و فرهاد. تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.
- فردوسی، ابوالقاسم (1381). شاهنامه بر اساس چاپ مسکو. تهران: قطره.
_____________ (1369). شاهنامه دفتر دوم. به کوشش جلال خالقی مطلق. آمریکا: مزدا.
_____________ (1375). شاهنامه دفتر پنجم. به کوشش جلال خالقی مطلق. آمریکا: مزدا.
_____________ (1386). شاهنامه دفتر هشتم. به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
- فریزر، جیمز جرج (1384). شاخة زرّین. ترجمة کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.
- کراسنوولسکا، انا (1382). چند چهره کلیدی در اساطیر گاه‌شماری ایرانی. ترجمة ژاله متحدین. تهران: ورجاوند.
- لوفلر دلاشو، م (1386). زبان رمزی قصه‌های پریوار. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.
- مجمل التواریخ و القصص (1318). به تصحیح ملک‌الشعرا بهار. تهران: خاور.
- محجوب، محمدجعفر (1370). «اژدها کشتن ملک بهمن صاحبقران پسر فیروز شاه و فصلی در توضیح و تحلیل اژدهای داستانی». ایرانشناسی. ش 10. صص 286 - 311.
- محمودی، محمدعلی و فرزاد شفیعی فر (1391). «حیات تاریخی ایزد بانوی آناهیتا در شیرین و شکر نظامی». زبان و ادب فارسی. س 65. ش 226. صص 105-128.
- مستوفی، حمدالله (1339). تاریخ گزیده. به اهتمام عبدالحسین نوائی. تهران: امیرکبیر.
- نامورمطلق، بهمن (1392). درآمدی بر اسطوره‌شناسی. تهران: سخن.
- نظامی، الیاس بن یوسف (1383). کلیات خمسة حکیم نظامی گنجوی. تصحیح وحید دستگردی. تهران: طلوع.
- ویدن گرن، گئو (1377). دین‌های ایران. ترجمة منوچهر فرهنگ. تهران: آگاهان ایده.
- هال، جیمز (1380). فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمة رقیه بهزادی. تهران: فرهنگ معاصر.
- یشت‌ها (1347). گزارش ابراهیم پورداوود. تهران: طهوری.
- یاحقی، محمد جعفر (1369). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. تهران: سروش.
- یوسفی، هادی و فرهاد حمیدی (1393). «تطبیق دو منظومة غنایی فارسی و کردی، مطالعة موردی: خسرو و شیرین نظامی و خسرو و شیرین خانای قبادی». دو فصلنامة ادبیات تطبیقی. ش 1. صص 47- 61.
