بازخوانی اساطیری گورنگاره‌های روستای سورانِ اسلام‌آباد غرب

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
دانشگاه بین المللی امام خمینی
چکیده
ساختار استعاری و نمادین اسطوره­ و بنیان کهن­الگویی آن، همواره زمینه­های بازگشت اساطیر را در ذهن و زبان مردم مهیا می­کند. باورها و مراسم آیینی مناطق مختلف از حضور قدرتمند اندیشه­ها و آرزوهای آغازینۀ بشر پرده برمی­دارد. حضور نمادین حیوانات و گیاهان اسطوره­ای در روزگار معاصر یکی از نشانه­های دیرینگی و حیات رازآلود اساطیر است؛ حضوری که به سلسله­مراتب زندگی، یعنی عبور از عالم تجرد به سوی عالم تجسد اشاره دارد. یکی از زمینه­های مغفول­مانده در ردیابی چنین موضوعی گورنگاره­هاست. حکاکی نقوش جانوران یا گیاهان در مزار اقوام مختلف می­تواند گواه حضور این پدیدارهای رازآلود ذهن بشر باشد. نگرش رازآلود به زندگی و مرگ در گورنگاری­ها همواره گویای ماندگاری عقاید و دیدگاه­های اسطوره­ای است. در پژوهش حاضر تلاش شده تا با بهره­گیری از روش نقد اسطوره­ای و مشاهده میدانی به تبیین و واکاوی گورنگاری­های روستای سوران پرداخته شود. نتایج تحقیق نشان می­دهد که بیشتر باورهای اسطوره­ای در قالب حضور نمادین حیوانات و گیاهان استمرار یافته است؛ نشانه­های اسطوره­بنیاد که گواه احیا و بقای آموزه­های نخستین در باورهای عامۀ منطقه است؛ باورهایی مقدس که ضمن پیوند با باورهای آیینی مردم، با گذر از تاریخ و رسیدن به عصر حاضر هنوز طرز نگاه و باور مردم منطقه را به هستی متأثر می­سازد.
کلیدواژه‌ها

موضوعات


11. آموزگار، ژاله و احمد تفضلی(1381). شناخت اساطیر ایران. تهران: چشمه.
2. احمدی، بابک (1389). ساختار و تأویل متن. چاپ دوازدهم. تهران: مرکز.
3. اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1377). اسطوره، بیان نمادین. تهران: سروش.
4. افروغ، محمد (1388). «عقلانیت در هنر ایرانی: نگاهی به درخت سرو و هویت نگاره بته و جقه». مجلة کتاب ماه هنر. اردیبهشت. صص42-46.
5. الیاده، میرچاد (1362). چشم‌اندازهای اسطوره. ترجمة جلال ستاری، تهران: توس.
6. بصیری، محمدصادق و محمدرضا صرفی (1384). «نگاهی به محتوای اسطوره‏ای انگاره-های درخت در تمدن جیرفت»، مجلة مطالعات ادبی ایرانی. شمارة 8. صص31 - 52.
7. بیک محمدی، خلیل الله (1391). «معرفی و تحلیل نقوش سنگ‌نگاره‌های نویافته مجموعة B اگس سفلی» مجلة نامة باستان‌شناسی. شمارة 2. دورة دوم. صص121-140.
8. پورخالقی چترودی. مهدخت (1380). «درخت زندگی و ارزش فرهنگی و نمادین در باورها». مجلة مطالعات ایرانی. شمارة 1. صص 89 - 126.
9. تفلیسی، حبیش بن ابراهیم (1381). کامل التعبیر. تصحیح و ترجمة سید عبدالله موسوی گرمارودی. تهران: صبح صادق.
10. جابز، گرترود (1370). سمبل‌ها (بخش جانوران). ترجمة محمدرضا بقاپور، تهران: مترجم.
11. جی، سی، کوپر (1391). فرهنگ نمادهای آیینی. ترجمة رقیه بهزادی. تهران: علمی.
12. جین گرین، میراندا (1384). اسطوره‌های سلتی: درجهان اسطوره‌ها. ترجمة عباس مخبر. تهران: مرکز.
13. خلف تبریزی، محمدحسن (1364). برهان قاطع. به اهتمام محمد معین. تهران: امیرکبیر.
14. دادور، ابوالقاسم و مهتاب مبینی(1388). جانوران ترکیبی در هنر ایران باستان. تهران: دانشگاه الزهرا.
15. دنیسری، شمس الدین محمد (1350). نوادرالتبادر لتحفه البهادر، به کوشش محمد تقی دانش پژوه ایرج افشار. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
16. دوسرلو. خوان (1388). فرهنگ نمادها. ترجمة مهرانگیز اوحدی. تهران: دستان.
17. دوسوسور، فردینان (1387). دورة زبانشناسی عمومی. ترجمة کورش صفوی. تهران: هرمس.
18. ذوالفقاری، حسن (1394). زبان و ادبیات عامه ایران. تهران: سمت.
19. رستگار فسایی، منصور (1383). پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
20. رفیع‌پور، جلال‌الدین (1381). «سنگ نگاره‌های ارسباران (سونگون)»، مجلة نامة باستان-شناسی. دورۀ اول. شمارة اول. صص45-75.
21. زمردی، حمیرا (1387). نمادها و رمزهای گیاهی در شعر فارسی. تهران: زوار.
22. ژان شوالیه، آلن گربران (1387) فرهنگ نمادها. ترجمة سودابه فضایلی. تهران: جیحون.
23. شمیسا، سیروس (۱۳۷۸). نقد ادبی. تهران: فردوس.
24. صفی خانی، نینا و دیگران (1393). «نشانه‌شناسی نقوش سنگ قبور قبرستان تخت فولاد اصفهان با تأکید بر نقش حیوانی شیر و ماهی». مجلة هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی. دورة 19. شمارة 4. صص 67-80.
25. صفی زاده، صدیق(1361). نوشته‌های پراکنده دربارة یارسان. تهران: عطایی.
26. ----------- (1375). نامة سرانجام. تهران: هیرمند.
27. عطروش، طاهره (1385). بته چقه چست؟ ترجمة مرتضی ترسلی. تهران: مؤسسه فرهنگی سی بال هنر.
28. عفیفی، عبدالرحیم (1374). اساطیر و فرهنگ ایران در نوشته‌های پهلوی. تهران: توس.
29. فرای، نورتروپ (1387). «ادبیات و اسطوره». مجموعه مقالات اسطوره و رمز. ترجمة جلال ستاری. چاپ سوم. تهران: سروش. صص 101-126.
30. ----------- (1384). صحیفه‌های زمینی. ترجمة هوشنگ رهنما. تهران: هرمس.
31. فرنبغ دادگی (1390). بندهش. ترجمة مهرداد بهار. چاپ چهارم. تهران: توس.
32. فردوسی، ابوالقاسم (1391). شاهنامة فردوسی. براساس نسخة مسکو. قم: آسیانا.
33. فروید، زیگموند (1387). توتم و تابو. ترجمة ایرج پورباقر. چاپ پنجم. تهران: آسیا.
34. فقیه میرزایی، گیلان و دیگران (1384). تخت فولاد یادمان تاریخی اصفهان. تهران: شابک.
35. قاسم‌زاده، سیدعلی(1393). «خویشکاری جانوران مقدس در اساطیر زرتشتی بر اساس نظریة ژرژ دوموزیل»، خرد ایرانی: جشن‌نامۀ اصغر دادبه. به کوشش مجید پویان. یزد: اندیشمندان یزد.
36. کرزن، جرج ناتانیل (1373). ایران و قضیة ایران. ترجمة غلامعلی وحید مازندرانی. تهران: علمی و فرهنگی.
37. کزازی، میرجلال الدین (1388). مازهای راز. تهران: مرکز.
38. کاسیرر، ارنست (1367). زبان و اسطوره. ترجمة محسن ثلاثی. تهران: قطره.
39. گیرشمن، رمان (1346). هنر ایران در دوران ماد و هخامنشی. ترجمة عیسی بهنام، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
40. لافورگ، رنه و رنه آلندی (1387). « نمادپردازی». مجموعه مقالات اسطوره و رمز. ترجمة جلال ستاری. چاپ سوم. تهران: سروش. صص 13-36.
41. لچت، جان (1377). پنجاه متفکر بزرگ معاصر. ترجمة محسن حکیمی. تهران: خجسته.
42. مجید زاده، یوسف (1366). «سنگ لاجورد و جاده بزرگ خراسان». مجلة باستان شناسی و تاریخ. سال اول. شمارة دوم. ص1.
43. معصومی، غلامرضا (1394). مقدمه‌ای بر جهان اساطیر. چاپ سوم. تهران: سوره مهر.
44. مورنو، آنتونیو (1390). یونگ، خدایان و انسان مدرن. ترجمة داریوش مهرجویی. تهران: مرکز.
45. موسوی بجنوردی، کاظم (1397). دانشنامه فرهنگ مردم ایران. تهران: مرکز دایرۀ المعارف بزرگ اسلامی.
46. وارنر. رکس (1395). دانشنامة اساطیر جهان. ترجمة ابوالقاسم اسماعیل پور. تهران: اسطوره.
47. وینریچ، هارالد (1387). «ساختارهای نقلی اسطوره». مجموعه مقالات اسطوره و رمز. ترجمة جلال ستاری. چاپ سوم. تهران: سروش. صص81-99.
48. هال، جیمز (1380). فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمة رقیه بهزادی. چاپ دوم. تهران: نشر فرهنگ معاصر.
49. همیلتون، ادیت (1383). اساطیر یونان و روم. ترجمة عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.
50. یاحقی. محمدجعفر (1378). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
51. یونگ، کارل گوستاو (1383). انسان و سمبل‌هایش. ترجمة محمود سلطانیه. چاپ چهارم. تهران: جامی.
ب) منابع لاتین:
1. perice, Charles Sanders, (1931-1958), collected Writings, Ed. Charles Hartshorne, Paul Weiss & Arthur W Burks), Cambridge, MA: Harvard University Press.
2. Clauss, Manfred, (2000), The Roman Cult of Mithras: The God and his Mysteries, Translated by Richard Gordon, New York: Routledge.