تحلیل انتقادی گفتمان واژگان ترانه‌های نوازشی بر پایه انگارۀ فرکلاف

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی
2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی
3 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی
چکیده
ترانه‌های نوازشی بخشی از ترانه‌های عامیانۀ کودکان هستند که از خلق‌وخوی مادرانه سرشارند و آرمانها، آرزوها، رنج‌ها، حسرت‌ها و دلتنگی‌های مادر را بر پایه نظام‌های فرهنگی و رفتارهای اجتماعی بیان می‌کنند تا محرک عواطف کودکان باشند. پژوهش پیش رو، ترانه‌های نوازشی فارسی را از طریق نشانه‌های موجود در متن، بر اساس نظریۀ تحلیل انتقادی گفتمان نورمن فرکلاف در سطح توصیف واژگانی با رویکردی‌ توصیفی - تحلیلی در 1000 مصراع که بسامد کاربردی آن‌ها، اساس این گزینش بوده‌، واکاوی کرده ‌است. دستاورد پژوهش نشان می‌دهد، انواع طبقه‌بندی واژگانی بر اساس نظریه مذکور در این­ گونه از ترانه‌ها کاربرد داشته؛ اما بسامد کاربرد واژه‌های زبان محاوره‌ای بیش از گونه‌های دیگر است. چنانکه گفتمان مادر در بیان واقعیت‌های اجتماعی مانند مردسالاری، برتری جنسیتی، بی‌وفایی همسر، فقر و اوضاع نابسامان اقتصادی و بیداد زمانه در قالب واژه‌های محاوره‌ای و عامیانه با زبانی ساده و زیبا و برخاسته از عشق و عاطفه ‌آمده‌ است. بر این اساس، واژه‌های ترانه‌ها نقش مؤثری در آفرینش عاطفۀ شعری و انتقال احساس مادرانه (ترس از آینده، امید به آینده، نفرت، تنهایی و درنهایت پذیرش مخاطب) دارند. چنانکه بیان واقعیت‌های جامعه در قالب واژه‌های عامیانه، سبب فهم کامل کودک از واقعیت‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و نیز اثرگذاری کلام مادر بر ذهن وی (کودک) شده‌ است.
کلیدواژه‌ها

موضوعات


- آقاگل‌زاده، فردوس (1394)، تحلیل گفتمان انتقادی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ سوم .
- احمدپناهی، محمد (1376)، ترانه‌های ملی ایران، تهران، مؤلف، چاپ دوم.
- بشیری، محمود و معصومه محمودی (1390)، «بررسی مقایسه‌ای موضوعات و درون مایه‌های مرتبط با زنان در داستان‌های زن‌محور زنان داستان‌نویس(1300-1380)، فصلنامه زبان و ادب پارسی، شماره47، صص51-80
- تاجیک، محمدرضا (1378)، گفتمان و تحلیل گفتمانی، تهران، فرهنگ گفتمان، چاپ اول.
- جمالیان‌زاده، سیدبرزو، محمود رضایی دشت ارژنه (1396)، «درون مایۀ ترانه‌های برزگری در استان کهکیلویه و بویراحمد» فرهنگ و ادبیات عامه، سال 5، شمارۀ 16، صص 65-87
- حیدری، آرمان، محمدحسین ابتکاری، عبدالمجید محققی (1396)، «واکاوی مفهوم زن در ضرب‌المثل‌های لری با تأکید بر بُعد نابرابری جنسیتی»، فرهنگ و ادبیات عامه، سال 5، شمارۀ 17، صص 195-220.
- خالق‌زاده، محمدهادی(1390)، «ترانه‌های کودکانه در ادبیات محلی شیراز»، مجموعه مقالات همایش ملی ادب محلی و محلی سرایان ایران‌زمین، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، صص 249- 258.
- ذوالفقاری، حسن و لیلا احمدی کمرپشتی ( 1388)، «گونه‌شناسی بومی سروده‌های ایران»، ادب پژوهی، شمارۀ 7-8، صص 143- 170.
ذوالفقاری، حسن (1395)، «انواع بومی سروده‌های خراسان»، مجلۀ جستارهای ادبی، شمارۀ 194، صص 127- 154.
- رسولی، سیدجواد (1392)، «انواع ترانه‌های کودکان (مطالعه موردی: طبقه‌بندی نظم شفاهی کودکان خراسان)»، مطالعات ادبیات کودک شیراز، شماره دوم، صص 53- 82.
- ----------- (1383)، نمونه‌هایی از ترانه‌های کودکان خراسان، مشهد،آهنگ قلم، چاپ اول.
- رضایی، حمید و ابراهیم ظاهری عبده‌وند (1394)، «تأثیر جنسیت بر اشعار عامۀ بختیاری»، ویژه نامۀ آواها و نواها و اشعار عامه در فرهنگ مردم ایران، سال سوم، شمارۀ 7، صص43-69
- سرایی، جاوید و مانا سرایی(1392)، ترانه‌های کودکانه،تهران، موج، چاپ دوم.
- سفیدگر شهانقی، حمید (1393)، نوازش‌های کودکان ایران ، تهران، سورۀ مهر، چاپ اول.
- سیپک، ییری (1389)، ادبیّات فولکلور ایران، ترجمۀ محمّد اخگری، تهران، سروش، چاپ دوم.
- صادقی، علی (1386)، «ترانه‌های عامیانۀ کودکان»، پزوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی- فرهنگ مردم ایران، صص 53- 68.
- صفوی، کوروش (1383)، از زبان‌شناسی به ادبیات، جلد اول (نظم) ، تهران، چشمه ، چاپ اول.
- عظیم جباره، ناصرو، رقیه کوهنورد (1396)، «جایگاه زن در فرهنگ عامۀ شهرستان جهرم»، فرهنگ و ادبیات عامه، سال5، شمارۀ 18، صص 132-152.
- فرکلاف، نورمن (1379)، تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمۀ فاطمه شایسته پیران و دیگران، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، چاپ اول.
- لاینز، جی (1391)، درآمدی بر معنی‌شناسی زبان، ترجمة کورش صفوی، تهران، علمی، چاپ دوم.
- لطفی‌پور ساعدی، کاظم (1372)، «درآمدی به سخن‌کاوی»، زبان‌شناسی، سال دوم، شمارۀ 2، صص 1- 20.
- محجوب، محمدجعفر (1387)، ادبیّات عامیانۀ ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران، چشمه، چاپ چهارم.
- مرادی، محمد (1394)، «بررسی ویژگی‌های قالبی ساختاری در ترانه‌های کودکانۀ رایج در فارس»، ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، صص 83- 102.
- موسوی گرمارودی، علی (1382)، شعر کودک از آغاز تا امروز، تهران، ثالث، چاپ سوم.
- میرزایی، ارسلان و محمدهادی فلاحی (1395)، «جایگاه زنان قشقایی در ادبیات شفاهی: تحلیلی از منظر گفتمان‌شناسی انتقادی»، زبان‌شناسی گویش‌های ایرانی دانشگاه شیراز، سال اول، شمارۀ دوم، صص 122- 160.
- همایونی، صادق (1389)، زنان و سروده‌هایشان در گسترۀ فرهنگ مردم ایران زمین، تهران، گل‌آذین، چاپ اول.
- همایونی، صادق (1380)، «مردم و ترانه‌های محلی»، کتاب ماه هنر، شمارة 4، صص 34- 40.
- ----------- (1379)، ترانه‌های محلی فارس، شیراز، بنیاد فارس‌شناسی، چاپ دوم.
- یونگ، کارل گوستاو (1352)، انسان و سمبل‌هایش، صارمی، طالب، تهران، امیرکبیر، چاپ اول.