تهدید و ضمانت نمایشی در آیینهای فولکلوریک
نوع مقاله : پژوهشی اصیل
نویسنده
هیات علمی دانشگاه پیام نور
چکیده
یکی از جلوههای فرهنگ مردم هر سرزمین، آداب و رسوم رایج در میان آنهاست. در کشور ما نیز از دیرباز و به مناسبتهای گوناگون، آیینهای مختلفی اجرا میشده است. این آیینها با وجود تنوع فراوان، وجوه اشتراک بسیاری دارند که بررسی این اشتراکات ما را به شناخت بهتر و عمیقتر آنها رهنمون میسازد. یکی از این نقاط مشترک که در بسیاری از آیینهای فولکلوریک ـ که جنبۀ نمایشی دارند ـ دیده میشود، تهدید و تضمین است؛ به این شکل که با بروز مشکلی خاص، شخص (یا حیوان، درخت، شیء) بهطور نمایشی تهدید میشود و کتک میخورد و فرد دیگری ضمانت او را میکند و قول میدهد که مشکل برطرف شود. آیینهایی که این شیوه در آنها استفاده میشود معمولاً با هدف بارانخواهی، آفتابخواهی، بختگشایی، بارور شدن درخت، باروری حیوانات، به هدف زدن تفنگ و... اجرا میشوند. هدف از این پژوهش ـ که به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده ـ معرفی تهدید و تضمین نمایشی بهعنوان یکی از خویشکاریهای مهم در برخی رسوم عامیانه است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
فهرست منابع
کتابها
بهار، مهرداد (1376) پژوهشی در اساطیر ایران، چاپ دوم، تهران: آگه.
بیهقی، حسینعلی (1365) پژوهش و بررسی فرهنگ عامه ایران، انتشارات آستان قدس رضوی.
تمیم‌داری، احمد (1393) فرهنگ عامه، چاپ سوم، تهران: مهکامه.
جاهودا، گوستاو (1371) روانشناسی خرافات، ترجمه محمدنقی براهنی، چاپ سوم، تهران: .البرز.
جعفری قنواتی، محمد (1394) درآمدی بر فولکلور ایران، تهران: جامی.
خلعتبری لیماکی، مصطفی (1393) آیینهای بارانخواهی و آفتابخواهی در فرهنگ عامه، تهران: طهوری.
ذوالفقاری، حسن (1394) باورهای عامیانه مردم ایران، با همکاری علی اکبر شیری، تهران: چشمه.
روح‌الامینی، محمود (1376) آیینها و جشن‌های کهن در ایران امروز، تهران: آگه.
شکورزاده، ابراهیم (1363) عقاید و رسوم مردم خراسان، چاپ دوم، تهران: سروش.
عارف، محمد (1390) کمیجان سرزمین شگفت‌انگیز تات‌ها و مادها: ریخت‌نگاری آیینهای نمایشی بومی مردم کمیجان، تهران: طهوری.
فریزر، جورج جیمز (1396) شاخه زرین (پژوهشی در جادو و دین)، ترجمه کاظم فیروزمند، چ دهم، تهران: آگاه.
محجوب، محمدجعفر (1387) ادبیات عامیانه ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، چاپ چهارم، تهران: چشمه.
هدایت، صادق (1334) نیرنگستان، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
فهرست مقالات
آقاعباسی، یدالله (1386) «بارانخواهی»، مجله مطالعات ایرانی، سال ششم، شماره دوازدهم، پاییز 1386.
ابومحبوب، احمد (1388) «لال شیش؛ چوب بلاگردان، تیر آرش»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، س 5، ش 16، پاییز 1388.
تاواراتانی، ناهوکو (1385) «تهدید نمایشی درخت – یک آیین باروری»، فصلنامه فرهنگ مردم، شماره 20، پاییز و زمستان 1385، صص 214-220.
جباره ناصرو، عظیم و حسام‌پور، سعید (1395) «اسطوره باروری و آیینهای باران‌سازی در کوهمره سرخی» فصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه، سال 4، شماره 8، بهار 1395.
حسینی، نغمه و یزدان‌شناس، حیدر (1396) «گندم در فرهنگ و گویش مردم تنگستان»، دو ماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه، سال 5، شماره 14، خرداد و تیر 1396، صص 175-198.
ذبیحی، رحمان (1396) «باورها و آیینهای عامیانه نباتی در نزهت‌نامه علایی»، دو ماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه، سال 5، شماره 18، بهمن و اسفند 1396.
ذوالفقاری، حسن (1395) «بررسی و تحلیل نمایش‌های بارانخواهی و باران‌خوانی در ادبیات عامه ایران (با تکیه بر نمایش‌های کوسه‌گردی و عروس باران)»، کهن‌نامه ادب پارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال هفتم، شماره چهارم، زمستان 1395، صص 61-99.
ستاری، رضا و حقیقی، مرضیه (1391) «بررسی کارکردهای «لال شیش» در جشن «تیر ماسیّزه شو» و تحلیل زمینه‌های اسطوره‌ای آن» فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، س 8، ش 26، بهار 1391، صص 77-108.
سینا، خسرو (1392) جستاری بر اسطوره‌های «باروری و قربانی» در آیینهای نمایشی کردستان، هنر و معماری نمایش، دی و بهمن 1392، سال پانزدهم، شماره 172-173.
عارف، محمد و رئوفی، میترا (1389) «ریخت‌نگاری آیینهای نمایشی بومی مردم کمیجان با نگرشی ویژه بر کهن‌الگوی بلاگردانی» فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دوره سوم، شماره 9، بهار 1389، صص 107-124.
فرسیو، سهراب (1381) «سه رسم کهن ازدیاد آب و طلب باران (گوشه‌ای از معانی و کارکردها)»، فرهنگ مردم، پاییز و زمستان 1381، شماره 3 و 4، صص 7-20.
فرهادی، مرتضی (1372) «گیاهان و درختان مقدس در فرهنگ ایرانی»، آینده، تیر تا شهریور 1372، شماره 4 تا 6، صص 320-329.
مشیری، ژیلا (1392) «مراسم طلب باران در حوزه کویری ایران»، مجله انسان‌شناسی، پاییز و زمستان 1392، دوره 11، شماره 19، صص 118-138
معمار، فریدون (1362) «آیین طلب باران در غرب ایران (باختران، کردستان و تویسرکان)»، چیستا، تیر 1362، شماره 20.
نعمت طاوسی، مریم (1391) «رمزگشایی پاره‌های آیینهای بارانخواهی ایران»، مجله مطالعات ایرانی، سال یازدهم، شماره 21، بهار 1391.
منابع اینترنتی
https://www.cgie.org.ir/fa/article
https://article.tebyan.net/341593
https://www.irandeserts.com/article
کتابها
بهار، مهرداد (1376) پژوهشی در اساطیر ایران، چاپ دوم، تهران: آگه.
بیهقی، حسینعلی (1365) پژوهش و بررسی فرهنگ عامه ایران، انتشارات آستان قدس رضوی.
تمیم‌داری، احمد (1393) فرهنگ عامه، چاپ سوم، تهران: مهکامه.
جاهودا، گوستاو (1371) روانشناسی خرافات، ترجمه محمدنقی براهنی، چاپ سوم، تهران: .البرز.
جعفری قنواتی، محمد (1394) درآمدی بر فولکلور ایران، تهران: جامی.
خلعتبری لیماکی، مصطفی (1393) آیینهای بارانخواهی و آفتابخواهی در فرهنگ عامه، تهران: طهوری.
ذوالفقاری، حسن (1394) باورهای عامیانه مردم ایران، با همکاری علی اکبر شیری، تهران: چشمه.
روح‌الامینی، محمود (1376) آیینها و جشن‌های کهن در ایران امروز، تهران: آگه.
شکورزاده، ابراهیم (1363) عقاید و رسوم مردم خراسان، چاپ دوم، تهران: سروش.
عارف، محمد (1390) کمیجان سرزمین شگفت‌انگیز تات‌ها و مادها: ریخت‌نگاری آیینهای نمایشی بومی مردم کمیجان، تهران: طهوری.
فریزر، جورج جیمز (1396) شاخه زرین (پژوهشی در جادو و دین)، ترجمه کاظم فیروزمند، چ دهم، تهران: آگاه.
محجوب، محمدجعفر (1387) ادبیات عامیانه ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، چاپ چهارم، تهران: چشمه.
هدایت، صادق (1334) نیرنگستان، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
فهرست مقالات
آقاعباسی، یدالله (1386) «بارانخواهی»، مجله مطالعات ایرانی، سال ششم، شماره دوازدهم، پاییز 1386.
ابومحبوب، احمد (1388) «لال شیش؛ چوب بلاگردان، تیر آرش»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، س 5، ش 16، پاییز 1388.
تاواراتانی، ناهوکو (1385) «تهدید نمایشی درخت – یک آیین باروری»، فصلنامه فرهنگ مردم، شماره 20، پاییز و زمستان 1385، صص 214-220.
جباره ناصرو، عظیم و حسام‌پور، سعید (1395) «اسطوره باروری و آیینهای باران‌سازی در کوهمره سرخی» فصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه، سال 4، شماره 8، بهار 1395.
حسینی، نغمه و یزدان‌شناس، حیدر (1396) «گندم در فرهنگ و گویش مردم تنگستان»، دو ماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه، سال 5، شماره 14، خرداد و تیر 1396، صص 175-198.
ذبیحی، رحمان (1396) «باورها و آیینهای عامیانه نباتی در نزهت‌نامه علایی»، دو ماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه، سال 5، شماره 18، بهمن و اسفند 1396.
ذوالفقاری، حسن (1395) «بررسی و تحلیل نمایش‌های بارانخواهی و باران‌خوانی در ادبیات عامه ایران (با تکیه بر نمایش‌های کوسه‌گردی و عروس باران)»، کهن‌نامه ادب پارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال هفتم، شماره چهارم، زمستان 1395، صص 61-99.
ستاری، رضا و حقیقی، مرضیه (1391) «بررسی کارکردهای «لال شیش» در جشن «تیر ماسیّزه شو» و تحلیل زمینه‌های اسطوره‌ای آن» فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، س 8، ش 26، بهار 1391، صص 77-108.
سینا، خسرو (1392) جستاری بر اسطوره‌های «باروری و قربانی» در آیینهای نمایشی کردستان، هنر و معماری نمایش، دی و بهمن 1392، سال پانزدهم، شماره 172-173.
عارف، محمد و رئوفی، میترا (1389) «ریخت‌نگاری آیینهای نمایشی بومی مردم کمیجان با نگرشی ویژه بر کهن‌الگوی بلاگردانی» فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دوره سوم، شماره 9، بهار 1389، صص 107-124.
فرسیو، سهراب (1381) «سه رسم کهن ازدیاد آب و طلب باران (گوشه‌ای از معانی و کارکردها)»، فرهنگ مردم، پاییز و زمستان 1381، شماره 3 و 4، صص 7-20.
فرهادی، مرتضی (1372) «گیاهان و درختان مقدس در فرهنگ ایرانی»، آینده، تیر تا شهریور 1372، شماره 4 تا 6، صص 320-329.
مشیری، ژیلا (1392) «مراسم طلب باران در حوزه کویری ایران»، مجله انسان‌شناسی، پاییز و زمستان 1392، دوره 11، شماره 19، صص 118-138
معمار، فریدون (1362) «آیین طلب باران در غرب ایران (باختران، کردستان و تویسرکان)»، چیستا، تیر 1362، شماره 20.
نعمت طاوسی، مریم (1391) «رمزگشایی پاره‌های آیینهای بارانخواهی ایران»، مجله مطالعات ایرانی، سال یازدهم، شماره 21، بهار 1391.
منابع اینترنتی
https://www.cgie.org.ir/fa/article
https://article.tebyan.net/341593
https://www.irandeserts.com/article
