رنگها، عناصر ذاتی و کارکردهایشان در قصههای ایرانی
نویسندگان
گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی
چکیده
رنگها علاوه بر مفهوم و معنای ظاهری خود، بیانگر احساسات، عواطف، اندیشهها و شخصیت آدمیاند؛ به همین سبب رنگ در معنای عام و امروزی و کارکردهای آن در کنار عناصر ذاتیاش، شناخت بهتری را از عواطف و اندیشههای لایههای فکری قصهها نشان میدهد. نگارندگان این جستار بر آنند تا با کاربست شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی، مجموعۀ چهارجلدی قصههای ایرانی، گردآوردۀ انجوی شیرازی را بکاوند و رنگهای بهکار رفته در این قصهها را با توجه به عناصر ذاتی و کارکردهایشان طبقهبندی کنند. یافتهها نشان میدهند که رنگها کارکردهای مختلفی در بافت روایی قصهها دارند. این کارکردها را
میتوان به ترتیب به چند طبقه تقسیم کرد: بیان باورهای ارزشی و طبقاتی، رنگها با کارکرد تعابیر و باورهای عامه، باورهای نمادین، رنگها در خدمت بیان جزئیات، بیان آرزوهای مردم عامه و باورهای اساطیری. با توجه به این کارکردها، رنگها از دو دسته خارج نیستند؛ رنگهایی نظیر سیاه، سفید، سبز، زرد و سبز برای مقاصدی چون تعابیر عامه، باورهای نمادین و ارزشی، رنگ در خدمت جزئیات توصیف میآیند و گاهی
همینرنگها یا رنگهایی دیگر، کارکردهایی اختصاصی به خود میگیرند. صفات زرین و طلایی از رنگ زرد به طبقات مرفه جامعه اختصاص مییابند و یا آرزوها و امیال طبقات فرودست در ترکیباتی با صفت رنگانگ توصیف میشوند.
میتوان به ترتیب به چند طبقه تقسیم کرد: بیان باورهای ارزشی و طبقاتی، رنگها با کارکرد تعابیر و باورهای عامه، باورهای نمادین، رنگها در خدمت بیان جزئیات، بیان آرزوهای مردم عامه و باورهای اساطیری. با توجه به این کارکردها، رنگها از دو دسته خارج نیستند؛ رنگهایی نظیر سیاه، سفید، سبز، زرد و سبز برای مقاصدی چون تعابیر عامه، باورهای نمادین و ارزشی، رنگ در خدمت جزئیات توصیف میآیند و گاهی
همینرنگها یا رنگهایی دیگر، کارکردهایی اختصاصی به خود میگیرند. صفات زرین و طلایی از رنگ زرد به طبقات مرفه جامعه اختصاص مییابند و یا آرزوها و امیال طبقات فرودست در ترکیباتی با صفت رنگانگ توصیف میشوند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
- اوستا (کهن‌ترین سرودهای ایرانیان) (1382). گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. چ 9. تهران: مروارید.
- آموزگار، ژاله (1387). زبان، فرهنگ و اسطوره. چاپ 2. تهران: معین.
- استوار، مسیب (1391). رنگ. چ 1. تهران: رازنامه.
- انجوی شیرازی، سید ابوالقاسم (1353). قصههای ایرانی. چ 1. تهران: امیرکبیر.
- ــــــــــــــــــــــــــــ (1355). عروسک سنگ صبور (قصههای ایرانی). چ 1. تهران: امیرکبیر.
- ــــــــــــــــــــــــــــ (1393). گل به صنوبر چه کرد. چ 2. ج 1. تهران: امیرکبیر.
- ــــــــــــــــــــــــــــ (1393). دختر نارنج و ترنج. چ 3. ج 2. تهران: امیرکبیر.
- ایتن، یوهان (1367). عناصر رنگ. ترجمۀ حسن ملجائی. چ 1. تهران: پارت.
- پهلوان حسین، اکرم (1387) «روان‌شناسی رنگها در قرآن و حدیث». حدیث اندیشه. د 3. ش 6. صص 121-133.
- حجازی، سارا (1387). «رنگها به ما چه می‌گویند؟». بهداشت روان. س 7. ش 26. صص 32-36.
- دروتی، ال ملا (1389). زبان رنگها. ترجمۀ افسانه سلمانی‌گیوی. چ 1. قم: ملینا.
- دلاشو، لوفر (1366). زبان رمزی قصههای پریوار. چ 1. تهران: توس.
- شوالیه، ژان و آلن گربران (1387). فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضایلی و علیرضا سیداحمدیان. 5 ج. چ 2. تهران: جیحون.
- عناصری، جابر (1368). مردم‌شناسی و روان‌شناسی هنری. چ 1. تهران: اسپرک.
- فردوسی، ابوالقاسم (1389). شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. چ 17. تهران: قطره.
- فرزان، ناصر (1377). تاریخ تحول هنر و صنعت رنگ در ایران و جهان. چ 1. تهران: انتشارات تهران.
- لوشر، ماکس (1386). روان‌شناسی رنگها. ترجمۀ منیرو روانی‌پور. چ 4. تهران: آفرینش.
- مارزلف، اولریش (1371). طبقهبندی قصههای عامیانه. ترجمۀ کیکاووس جهانداری. چ 1. تهران: صدا و سیمای جمهوری اسلامی.
- محجوب، محمدجعفر (1387). ادبیات عامیانۀ ایران: مجموعه مقالات دربارۀ افسانه‌ها، آداب و رسوم مردم ایران. به کوشش حسن ذوالفقاری. ج 1. چ 1. تهران: چشمه.
- موسوی، کاظم و اشرف خسروی (1389). پیوند خرد در اسطوره و شاهنامه. چ 1. تهران: مهرآیین.
- میرصادقی، جمال (1376). ادبیات داستانی، چ 3. تهران: سخن.
- واحددوست، مهوش (1387). نهادینه‌های اساطیری در شاهنامۀ فردوسی. چ 2. تهران: سروش.
- همایون کاتوزیان، محمدعلی (1377). «فرۀ ایزدی و حق الهی پادشاهان». اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی. س 13. ش 129-130. صص 4-19.
- بی‌نام (1388). «تجلی رنگ در ادب عامه». نجوای فرهنگ. س 4. ش 11. صص 47-50.
- آموزگار، ژاله (1387). زبان، فرهنگ و اسطوره. چاپ 2. تهران: معین.
- استوار، مسیب (1391). رنگ. چ 1. تهران: رازنامه.
- انجوی شیرازی، سید ابوالقاسم (1353). قصههای ایرانی. چ 1. تهران: امیرکبیر.
- ــــــــــــــــــــــــــــ (1355). عروسک سنگ صبور (قصههای ایرانی). چ 1. تهران: امیرکبیر.
- ــــــــــــــــــــــــــــ (1393). گل به صنوبر چه کرد. چ 2. ج 1. تهران: امیرکبیر.
- ــــــــــــــــــــــــــــ (1393). دختر نارنج و ترنج. چ 3. ج 2. تهران: امیرکبیر.
- ایتن، یوهان (1367). عناصر رنگ. ترجمۀ حسن ملجائی. چ 1. تهران: پارت.
- پهلوان حسین، اکرم (1387) «روان‌شناسی رنگها در قرآن و حدیث». حدیث اندیشه. د 3. ش 6. صص 121-133.
- حجازی، سارا (1387). «رنگها به ما چه می‌گویند؟». بهداشت روان. س 7. ش 26. صص 32-36.
- دروتی، ال ملا (1389). زبان رنگها. ترجمۀ افسانه سلمانی‌گیوی. چ 1. قم: ملینا.
- دلاشو، لوفر (1366). زبان رمزی قصههای پریوار. چ 1. تهران: توس.
- شوالیه، ژان و آلن گربران (1387). فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضایلی و علیرضا سیداحمدیان. 5 ج. چ 2. تهران: جیحون.
- عناصری، جابر (1368). مردم‌شناسی و روان‌شناسی هنری. چ 1. تهران: اسپرک.
- فردوسی، ابوالقاسم (1389). شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. چ 17. تهران: قطره.
- فرزان، ناصر (1377). تاریخ تحول هنر و صنعت رنگ در ایران و جهان. چ 1. تهران: انتشارات تهران.
- لوشر، ماکس (1386). روان‌شناسی رنگها. ترجمۀ منیرو روانی‌پور. چ 4. تهران: آفرینش.
- مارزلف، اولریش (1371). طبقهبندی قصههای عامیانه. ترجمۀ کیکاووس جهانداری. چ 1. تهران: صدا و سیمای جمهوری اسلامی.
- محجوب، محمدجعفر (1387). ادبیات عامیانۀ ایران: مجموعه مقالات دربارۀ افسانه‌ها، آداب و رسوم مردم ایران. به کوشش حسن ذوالفقاری. ج 1. چ 1. تهران: چشمه.
- موسوی، کاظم و اشرف خسروی (1389). پیوند خرد در اسطوره و شاهنامه. چ 1. تهران: مهرآیین.
- میرصادقی، جمال (1376). ادبیات داستانی، چ 3. تهران: سخن.
- واحددوست، مهوش (1387). نهادینه‌های اساطیری در شاهنامۀ فردوسی. چ 2. تهران: سروش.
- همایون کاتوزیان، محمدعلی (1377). «فرۀ ایزدی و حق الهی پادشاهان». اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی. س 13. ش 129-130. صص 4-19.
- بی‌نام (1388). «تجلی رنگ در ادب عامه». نجوای فرهنگ. س 4. ش 11. صص 47-50.
