سابقه و سبب برگزاریِ سیزدهبدر در سنت‌های ایرانی
نویسنده
گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور ارومیه
چکیده
در ایران و کشورهایِ متأثر از فرهنگِ ایرانی، روز سیزدهم فروردین ماهِ هر سال مردم از خانهها بیرون میروند و از بام تا شام به گردش و شادی میگذرانند. این روز که اصطلاحاً «سیزدهبدر» نامیده میشود و یکی از مشهورترین آیینهای نوروزی است هیچ سابقۀ مکتوبی در منابع ادبی و تاریخیِ قدیمی ندارد و کهنترین اسناد مربوط به آن ظاهراً از دورۀ فتحعلی شاه قاجار است. خاطرات و سفرنامههای عصرِ قاجار نشان میدهد که هم شاه و رجال درباری و هم عامۀ مردم، مراسم روز سیزدهم فروردین را بهصورت رسمی و گسترده اجرا میکردند. در باورهای باستانی ایرانیان روز «سیزدهمِ» تیرماه بدشگون بوده و از سوی دیگر بنا بر اقوال و احادیثی روز «سیزدهمِ» همۀ ماههای ایرانی بد و نحس است. با این پیشینه و پشتوانه برای نحوست روز «سیزدهم»، ایرانیان دورۀ قاجار معتقد بودند که در روز سیزده فروردین احتمال دارد خانههایشان ویران شود و نیز بلاهای سالِ جدید در این روز تقدیر و تعیین میشود. به همین دلیل برای در امان ماندن از زیانهای این روز و راندن نحسیِ آن، به دشت و باغ میرفتند و تفرج میکردند. محققان معاصر هم حدسها و نظریات گوناگونی (حداقل چهارده دیدگاه) دربارۀ علت مراسم «سیزدهبدر» مطرح کردهاند که از آن میان نمادینگی روز سیزدهم برای هزارۀ سیزدهم در باورهای ایرانی- که زمان پایان عمرِ دوازده هزار سالۀ گیتی و آغازِ آشوب و تباهیِ نهایی است- محتملتر مینماید. در نگارش این مقاله بسیاری از مآخذِ ادبی و تاریخی و نوشتهها و پژوهشهای معاصران با استقصایی تقریباً تام (در متون چاپی، پیکرههای زبانی و نرمافزارها) بررسی و سپس بر اساس شواهد بهدستآمده، دربارۀ سابقه و سبب برگزاری «سیزدهبدر» بحث و نتیجهگیری شده است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
Netzer, Amnon (1999). "Festivals, Jewish". Encyclopaedia Iranica. ed. Ehsan Yarshater. New York: Bibliotheca Persian Press. vol.9. pp. 556- 559.
