پیِ شیران گرفتن و رانِ گوران خوردن (جست‌وجویی در پیشینه و کاربرد یکی از مثل‌های کهن ایرانی)
نویسنده
گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور
چکیده
«پیِ شیران گرفتن و رانِ گوران خوردن» از مثل‌های بسیار کهن ایرانی است که در منابع اولیه امثال و حکم عربی هم صورت‌هایی از آن آمده و اتفاقاً مفهوم آن با عبارتی از قرآن کریم نیز قابل تطبیق است. این مثل امروزه چندان کاربردی ندارد؛ اما در گذشته در بسیاری از متون، به تناسب موضوع و در زمینه‌های مختلف بهکار رفته است. ما با جست‌وجو انواع کاربرد آن را در متون فارسی قرن چهارم بدین سو شناسایی کرده‌ایم. مَثل دیگری با عناصر «شیر» و «ران گور» در متون فارسی یافته‌ایم که معنی و مفهوم آن با معنی و مفهوم این مثل تفاوت دارد. در بخش دیگر مقاله، مثلی با محوریت «کلاغ» معرفی کرده‌ایم که مفهوم آن در تقابل با این مثل است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
ابی‌الشیص الخزاعی، محمد بن عبدالله (1404ق/ 1984م). دیوان ابی‌الشیص الخزاعی و اخباره. صنعۀ عبدالله الجبوری. بیروت: المکتبۀ الاسلامی.
-اسدی طوسی، ابونصر علی بن احمد (1354). گرشاسب‌نامه. به اهتمام حبیب یغمایی. چ 2. تهران: طهوری.
-الاصبهانی، ابی‌عبدالله حمزه بن الحسن (2009). الامثال الصادره عن بیوت الشِّعر. تحقیق احمد بن محمد الضُبَیب. بیروت: دار المدار الاسلامی.
-انوری، علی بن محمد (1376). دیوان. به کوشش محمدتقی مدرس رضوی. چ 5. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-بهمنیار، احمد (1381). داستان‌نامه بهمنیاری. چ 3. تهران: دانشگاه تهران.
-الثعالبی النیسابوری، أبومنصور عبدالملک بن محمد (2003). التمثیل و المحاضره. تحقیق قصی الحسین. بیروت: دار و مکتبه الهلال.
-الثعالبی النیسابوری، ابومنصور عبدالملک بن محمد (بی‌تا). اللطائف و الظرائف. بیروت: دارالمناهل.
-قطب‌الدین جامی، ابوالفتح محمد (1343). حدیقه‌الحقیقه. به اهتمام محمد علی موحد. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-حسینی طبسی، سید حسین بن روح‌الله (1392). صیدیه. به تصحیح میرهاشم محدث. تهران: سفیر اردهال.
-خاقانی شروانی، افضل‌الدین بدیل بن علی (1378). دیوان. به کوشش ضیاءالدین سجادی. چ 6. تهران: زوار.
-دهخدا، علی‌اکبر (1363). امثال و حکم. چ 6. تهران: امیرکبیر.
-رادویانی، محمد بن عمر (1386). ترجمان البلاغه. به اهتمام محمدجواد شریعت. [اصفهان]: دژنپشت.
-زکریا قزوینی (1390). عجائب المخلوقات و غرائب الموجودات. برگردان به فارسی از مترجمی ناشناخته. به کوشش یوسف بیگ باباپور و مسعود غلامیه. قم: مجمع ذخایر اسلامی.
-ژنده‌پیل، ابونصر احمد جام (1368). انس‌التائبین. به تصحیح و توضیح علی فاضل. تهران: توس.
-سجاسی، اسحاق بن ابراهیم (۱۳۶۸). فرائد‌السلوک. به تصحیح نورانی وصال و غلامرضا افراسیابی. تهران: پاژنگ.
-سمعانی، شهاب‌الدین احمد بن منصور (1389). روح الارواح فی شرح اسماء ملک الفتاح. به تصحیح نجیب مایل هروی. چ 3. تهران: علمی و فرهنگی.
-سنائی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم (1354). دیوان. به اهتمام سیدمحمد تقی مدرس رضوی. تهران: انتشارات سنائی.
-سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم (1360). مثنوی‌های حکیم سنایی به انضمام شرح سیر العباد الی المعاد. با تصحیح و مقدمۀ سید محمد تقی مدرس رضوی. چ 2. تهران: بابک.
-سید حسن غزنوی (1362). دیوان. به تصحیح و مقدمه سید محمد تقی مدرس رضوی. چ 2. تهران: اساطیر.
-شجاع (2536 [= 1356]). انیس‌الناس. به کوشش ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-شهمردان بن ابی‌الخیر (1362). نزهت‌نامۀ علائی. به تصحیح فرهنگ جهانپور. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-شهیدی، سیدجعفر (1373). شرح مثنوی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-عنصری بلخی (1363). دیوان. به کوشش محمد دبیرسیاقی. چ 2. تهران: سنایی.
-فرخی سیستانی، علی بن جولوغ (1388). دیوان. به کوشش محمد دبیرسیاقی. تهران: زوار.
-قاضی اوش (1354). قره‌العین. به اهتمام امین پاشا اجلالی. تبریز: انتشارات انجمن استادان زبان و ادبیات فارسی.
-القمری، ابومنصور الحسن بن نوح (1411ق). التنویر فی الاصطلاحات الطّبّیّه. تحقیق وفا تقی‌الدین. طبع فی «المجمع اللغه العربیه بدمشق». المجلد السادس و الستون. الجزء 1. صص 32-64.
-گرگانی، فخرالدین اسعد (1349). ویس و رامین. به تصحیح ماگالی تودوا الکساندر گواخالیا. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
-مَلَطیوی، محمد غازی (1393). روضه العقول. به تصحیح فتح‌الله مجتبایی و غلامعلی آریا. تهران: خوارزمی.
-مولوی، جلال‌الدین محمد (1925). مثنوی معنوی. [مجلد اول، دفتر اول و دوم]. به تصحیح رینولد نیکلسون. لیدن: مطبعه بریل.
-مولوی، جلال‌الدین محمد (1929). مثنوی معنوی. [مجلد دوم، دفتر سوم و چهارم]. به تصحیح رینولد نیکلسون. لیدن: مطبعه بریل.
-نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1388). شرفنامه. با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی. به کوشش سعید حمیدیان. چ 5. تهران: قطره.
-نفیسی، سعید (1341). محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی. تهران: کتابخانه ابن‌سینا.
-نیکلسون، رینولد (1378). شرح مثنوی معنوی مولوی. ترجمه و تعلیق حسن لاهوتی. چ 2. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-اسدی طوسی، ابونصر علی بن احمد (1354). گرشاسب‌نامه. به اهتمام حبیب یغمایی. چ 2. تهران: طهوری.
-الاصبهانی، ابی‌عبدالله حمزه بن الحسن (2009). الامثال الصادره عن بیوت الشِّعر. تحقیق احمد بن محمد الضُبَیب. بیروت: دار المدار الاسلامی.
-انوری، علی بن محمد (1376). دیوان. به کوشش محمدتقی مدرس رضوی. چ 5. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-بهمنیار، احمد (1381). داستان‌نامه بهمنیاری. چ 3. تهران: دانشگاه تهران.
-الثعالبی النیسابوری، أبومنصور عبدالملک بن محمد (2003). التمثیل و المحاضره. تحقیق قصی الحسین. بیروت: دار و مکتبه الهلال.
-الثعالبی النیسابوری، ابومنصور عبدالملک بن محمد (بی‌تا). اللطائف و الظرائف. بیروت: دارالمناهل.
-قطب‌الدین جامی، ابوالفتح محمد (1343). حدیقه‌الحقیقه. به اهتمام محمد علی موحد. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-حسینی طبسی، سید حسین بن روح‌الله (1392). صیدیه. به تصحیح میرهاشم محدث. تهران: سفیر اردهال.
-خاقانی شروانی، افضل‌الدین بدیل بن علی (1378). دیوان. به کوشش ضیاءالدین سجادی. چ 6. تهران: زوار.
-دهخدا، علی‌اکبر (1363). امثال و حکم. چ 6. تهران: امیرکبیر.
-رادویانی، محمد بن عمر (1386). ترجمان البلاغه. به اهتمام محمدجواد شریعت. [اصفهان]: دژنپشت.
-زکریا قزوینی (1390). عجائب المخلوقات و غرائب الموجودات. برگردان به فارسی از مترجمی ناشناخته. به کوشش یوسف بیگ باباپور و مسعود غلامیه. قم: مجمع ذخایر اسلامی.
-ژنده‌پیل، ابونصر احمد جام (1368). انس‌التائبین. به تصحیح و توضیح علی فاضل. تهران: توس.
-سجاسی، اسحاق بن ابراهیم (۱۳۶۸). فرائد‌السلوک. به تصحیح نورانی وصال و غلامرضا افراسیابی. تهران: پاژنگ.
-سمعانی، شهاب‌الدین احمد بن منصور (1389). روح الارواح فی شرح اسماء ملک الفتاح. به تصحیح نجیب مایل هروی. چ 3. تهران: علمی و فرهنگی.
-سنائی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم (1354). دیوان. به اهتمام سیدمحمد تقی مدرس رضوی. تهران: انتشارات سنائی.
-سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم (1360). مثنوی‌های حکیم سنایی به انضمام شرح سیر العباد الی المعاد. با تصحیح و مقدمۀ سید محمد تقی مدرس رضوی. چ 2. تهران: بابک.
-سید حسن غزنوی (1362). دیوان. به تصحیح و مقدمه سید محمد تقی مدرس رضوی. چ 2. تهران: اساطیر.
-شجاع (2536 [= 1356]). انیس‌الناس. به کوشش ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-شهمردان بن ابی‌الخیر (1362). نزهت‌نامۀ علائی. به تصحیح فرهنگ جهانپور. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-شهیدی، سیدجعفر (1373). شرح مثنوی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-عنصری بلخی (1363). دیوان. به کوشش محمد دبیرسیاقی. چ 2. تهران: سنایی.
-فرخی سیستانی، علی بن جولوغ (1388). دیوان. به کوشش محمد دبیرسیاقی. تهران: زوار.
-قاضی اوش (1354). قره‌العین. به اهتمام امین پاشا اجلالی. تبریز: انتشارات انجمن استادان زبان و ادبیات فارسی.
-القمری، ابومنصور الحسن بن نوح (1411ق). التنویر فی الاصطلاحات الطّبّیّه. تحقیق وفا تقی‌الدین. طبع فی «المجمع اللغه العربیه بدمشق». المجلد السادس و الستون. الجزء 1. صص 32-64.
-گرگانی، فخرالدین اسعد (1349). ویس و رامین. به تصحیح ماگالی تودوا الکساندر گواخالیا. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
-مَلَطیوی، محمد غازی (1393). روضه العقول. به تصحیح فتح‌الله مجتبایی و غلامعلی آریا. تهران: خوارزمی.
-مولوی، جلال‌الدین محمد (1925). مثنوی معنوی. [مجلد اول، دفتر اول و دوم]. به تصحیح رینولد نیکلسون. لیدن: مطبعه بریل.
-مولوی، جلال‌الدین محمد (1929). مثنوی معنوی. [مجلد دوم، دفتر سوم و چهارم]. به تصحیح رینولد نیکلسون. لیدن: مطبعه بریل.
-نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1388). شرفنامه. با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی. به کوشش سعید حمیدیان. چ 5. تهران: قطره.
-نفیسی، سعید (1341). محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی. تهران: کتابخانه ابن‌سینا.
-نیکلسون، رینولد (1378). شرح مثنوی معنوی مولوی. ترجمه و تعلیق حسن لاهوتی. چ 2. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
