گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
چکیده
معرکهگیری از دیرباز در ایران رواج و رونق داشته است. برخی افراد با زبانآوری به جلب مخاطب میپرداختند یا با زورِ بازو در معابر عمومی کشتی میگرفتند و پنجه درمیافکندند. البته کسانی نیز بودهاند که با هنر خود و اسبابی که به فراخور آن مهیا میکردند به نمایش و سرگرمی عامه میپرداختند و هرکدام به طریقی امرار معاش میکردند. در مقاله حاضر معرکهگیران را در شعر سیدای نسَفی، شاعر فارسیگوی ماوراءالنهر در قرن 17 میلادی، بررسی کردهایم. نتیجهای که از مطالعه شعر و زندگی این شاعر و روزگار سخت و پر از مناقشه او میگیریم آن است که نگاه او به طبقات عامه و مشاغلی نظیر معرکهگیری، نه نگاه یک روایتگر، بلکه نگاه منتقدی اجتماعی است و نسفی از شعرش برای برجسته کردن طبقات مظلوم و ستمدیده استفاده کرده است. مشاغلی که عمدتاً به ابزارِ گران و مکان ویژهای نیاز نداشته و در آن روزگار تنها جلب نظر مخاطب و سرگرم کردن او، پناه و امیدشان بوده است. بنابراین، شعر شهری او نمونه بسیار خوبی است برای انتقال و معرفی فرهنگ عامه از روزگاری کهن.
اسیری لاهیجی، شمسالدین محمد (1357). دیوان اشعار و رسایل. تصحیح برات زنجانی. تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل شعبه تهران.
- بلوکباشی، علی (1348). «دوالکبازی و تحقیقی در واژۀ دوال». هنر و مردم. ش 89. صص 28-44.
- بیضایی، بهرام (1387). نمایش در ایران. تهران، روشنگران و مطالعات زنان.
-پولاک، یاکوب ادوارد (1389). سفرنامۀ پولاک. محمدعلی معلومی. تهران: امیرکبیر.
- تاورنیه، ژان باتیست (1383). سفرنامۀ تاورنیه. حمید ارباب شیرانی. تهران: نیلوفر.
- تحویلدار، میرزا حسین (1342). جغرافیای اصفهان. تهران: دانشگاه تهران.
-جعفری، حسین (1377). «معرکه و معرکهگیری در ایران». کتاب صحنه. ش 1. صص 23-37.
-جمالزاده، سید محمدعلی (1382). فرهنگ لغات عامیانه. تهران: سخن.
- حافظ، شمسالدین محمد (1382). دیوان اشعار. تصحیح بهاءالدین خرمشاهی. تهران: دوستان.
- خواجوی کرمانی، محمد بن علی (1369). دیوان اشعار. تهران: پاژنگ.
- دهخدا، علیاکبر (1337). لغتنامه. تهران: دانشگاه تهران/ مؤسسۀ لغتنامۀ دهخدا.
- ذوالفقاری، حسن (1396). «معرکه و معرکهگیری در ایران به روایت سفرنامهنویسان». مطالعات فرهنگ و هنر آسیا. د 1. ش 1. صص 61-90.
-راوندی، مرتضی (1384). تاریخ اجتماعی ایران. تهران: روزبهان.
- رستگارفسایی، منصور (1380). انواع شعر در فارسی. نوید: شیراز.
-ریپکا، یان (1382). تاریخ ادبیات در ایران. ترجمۀ ابوالقاسم سری. تهران: سخن.
- سیدای نسفی، میرعابد (1990). کلیات آثار. تصحیح جابلقا دادعلیشایف. زیر نظر اعلاخان افصحزاد و اصغر جانفدا. دوشنبه: دانش.
- شاد، محمدپادشاه (1335). فرهنگ آنندراج. تهران: خیام.
- شاردن، ژان (1374). سفرنامۀ شاردن. اقبال یغمایی. تهران: توس.
- شمیسا، سیروس (1381). انواع ادبی. فردوس: تهران.
-شیخالحکمایی، زهرا (1390). «صنف قصهخوانان و معرکهگیران در دوره صفوی با نگاه به سندی از کتاب شرفنامه». کتاب ماه هنر. ش 161. صص 46-49.
-صانعی، شهیندخت (1390). غزال گریزپای غزل. تهران: رابعه.
-عطار، فریدالدین محمد (1384). دیوان اشعار. به کوشش جهانگیر منصور. تهران: نگاه.
- غریبپور، بهروز (1377). «رساله صاحبان معرکه، بوطیقای نمایشگران منفرد». هنر. ش 35. صص 50-60.
-کارری، جووانی فرانچسکو (1383). سفرنامۀ کارری. ترجمۀ عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ. تهران: علمی و فرهنگی.
- کاشفی، حسین بن علی (1350). فتوتنامۀ سلطانی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- کریمی زنجانی اصل، محمد (1388). «جوانمردان هنرمند و معرکهگیران بیباک». اطلاعات حکمت و معرفت. س 4. ش 8. صص 65-67.
-گلچینمعانی، احمد (1380). شهرآشوب در شعر فارسی. تهران: روایت.
- مسعود سعد سلمان (1364). دیوان اشعار. به اهتمام مهدی نوریان. اصفهان: کمال.
- مشهدی نوشآبادی، محمد (1391). «نقش صوفیه در گسترش آیینهای نقالی و روضه-خوانی». مطالعات عرفانی. ش 15. صص 185-214.
- مولوی، جلالالدین (1385). کلیات شمس. به قلم بدیعالزمان فروزانفر. تهران: امیرکبیر.
- میرزایف، عبدالغنی (1390). گنج سر به مهر. ترجمۀ شهیندخت صانعی. تهران: رابعه.
- ناصرخسرو (1384) دیوان اشعار. تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق. تهران: انتشارات دانشگاه.
- نجم رازی (1384). مرصادالعباد. به اهتمام محمدامین ریاحی. چ 11. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
- نظامی گنجوی، الیاس (1380الف). شرفنامه. تصحیح برات زنجانی. تهران: انتشارات و چاپ دانشگاه.
- ـــــــــــــــــ (1380ب). هفتپیکر. تصحیح برات زنجانی. تهران: انتشارات و چاپ دانشگاه.
- ـــــــــــــــــ (1376). خسرو و شیرین. تصحیح برات زنجانی. تهران: انتشارات و چاپ دانشگاه.