1
استاد دانشگاه تهران، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی
2
دبیر آموزش و پرورش
چکیده
طنز یکی از مهمترین شیوههای بیان مفاهیم در گونههای ادب عامیانه است. همان گونه که طنز در ارزشگذاری هنر رسمی در پوشش خنده هدفهای جدی را دنبال میکند و قلمرو آن در مسائل اجتماعی بسیار گسترده است، در فرهنگ عامه نیز جدی و قابل تأمل است. ادبیات عامیانۀ جنوب نیز بخشی از گنجینۀ ارزشمند فرهنگ عامه است که بازتاب شیوۀ زندگی، اندیشه، باورها وآداب و رسوم مردم جنوب است. این پژوهش میکوشد که زمینههای جامعهشناختی طنز و شگردهای ایجاد آن را در اشعار عامیانۀ جنوب بررسی کند. به منظور بررسی طنز در اشعار عامیانۀ جنوب، ابتدا شواهد شعری مورد نظر از منابع مکتوب استخراج شد. پس از دستهبندی به عناصر معنوی و مادی و نظام اجتماعی، نمونههایی برای جلوگیری از بسط کلام انتخاب شد. زمینههای اجتماعی طنز مطرحشده در اشعار عامیانۀ جنوب عبارت است از: شکایت و اعتراض، ستمستیزی، نظام اجتماعی، شرایط زندگی و ازدواج. طنز در اشعار عامیانۀ جنوب با شگردهای اغراق، مناظره، مقایسه، تهکم تشبیه به حیوان، تحقیر، طنز رفتاری و مهملگویی ایجاد میشود. طنز در اشعار عامیانۀ جنوب بهصورت طنز موقعیت، طنز آیینی و طنز گفتاری جلوه میکند.
- آریانپور، امیرحسین (1354). جامعهشناسیهنر. تهران: دانشگاهتهران. دانشکدۀ هنرهای زیبا.
- احترامی، منوچهر (1385). طنز در ادبیات تعزیه. تهران: سورۀ مهر.
- احمدپناهی سمنانی، محمد (1383). ترانه و ترانهسرایی در ایران. تهران: سروش.
- ـــــــــــــــــــــــ (1380). «تفرجی در شربهها و واسونکها». کتاب ماه هنر. س4. ش39-40. صص 82-86.
- ــــــــــــــــــ (1384). «طنز تبسم در ترانههای بومی». فرهنگ مردم. س 4. ش16. صص 21-25.
-ـــــــــــــــــــــ (1369). شعر کار در ادب فارسی. تهران: مؤلف.
- احمدی ریشهری، عبدالحسین (1382). سنگستان. ج 2. شیراز: نوید.
- اکبری، احد (1396). «جایگاه اشعار آوازهای محلی در فرهنگ فارسی استان فارس». فرهنگ و ادبیات عامه. س 5. ش 13. صص 51-74.
- انوشه، حسن (1376). فرهنگنامۀ ادبی فارسی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- انصاری، کورش (1386). فرهنگ و ادبیات عامیانۀ مردم دشتستان. پایاننامۀ کارشناسی ارشد. بوشهر: دانشگاه آزاد اسلامی.
- بهزادی اندوهجردی، حسین (1384). «طنز عامیانه». فرهنگ مردم. س4. ش16. صص 16-20.
- پلارد، آرتور (1383). طنز. ترجمۀ سعید سعیدپور. تهران: مرکز.
- پورنامداریان، تقی (1375). رمز و داستانهای رمزی در ادب فارسی. تهران: علمی فرهنگی.
- جاوید، هوشنگ (1383). نقش زن در موسیقی مناطق ایران. تهران: سورۀ مهر.
- حبیبی، احمد (1377). محیا شاعری از جنوب. شیراز: نوید.
- حسینی، نغمه و حیدر یزدانشناس (1396). «گندم در فرهنگ و گویش مردم تنگستان». فرهنگ و ادبیات عامه. س 5. ش 14.صص 175-198.
- حلبی، علیاصغر (1365). مقدمهای بر طنز و شوخطبعی در ایران. تهران: پیک ترجمه و نشر.
- داد، سیما (1382). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
- ذوالفقاری، حسن (1388). فرهنگ بزرگ ضربالمثلهای ایرانی. تهران. معین.
- _________ (1392). «طنزهای گفتاری و رفتاری در قصههای عامه». فرهنگ مردم. س 12. ش 47-48. صص 140-152.
- ــــــــــــــ (1392). «طنز نمایشی در متلهای کودکانه». تخصصی تئاتر. ش 52-53. صص 159-181.
- ــــــــــــــــ (1394). زبان و ادبیات عامۀ ایران. تهران: سمت.
- رزمجو، حسین (1374). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی. مشهد: آستان قدس رضوی.
- رضایی، عبدالله (1381). ادبیات عامیانۀ استان بوشهر. بوشهر: شروع.
- رضوانیان، قدسیه (1389). ساختار داستانی حکایتهای عرفانی. تهران: سخن.
- زرینکوب، عبدالحسین (1368). نقش بر آب. تهران: معین.
- زنگویی، عبدالمجید (1375). ترانههای فایز. تهران: ققنوس.
- ساروخانی، باقر (1370). مقدمهای بر جامعهشناسی خانواده. تهران: سروش.
- سعیدی، سهراب (1386). فرهنگ مردم میناب. تهران: ائلشن.
- شیری، قهرمان (1377). «راز طنزآوری». پژوهشهای ارتباطی. س 7. ش 14. صص 201-210.
- طیبعثمان، محمد (1371). راهنمای گردآوری سنتهای شفاهی. ترجمۀ عطاءالله رهبر. تهران: آناهیتا.
- غلامحسینپور، جلال (1386). جامعهشناسی خانواده و ازدواج در ایلات و عشایر. شیراز: ایلاف.
- فاضلی، نعمتالله (1393). بررسی متون طنز عامیانۀ ایرانی. تهران: علم.
- فقیری، ابوالقاسم (1389). «طنز در فرهنگ مردم فارس». روزنامۀ عصر مردم. 26 فروردین. صص 7-8.
- قربانی جویباری، کلثوم (1391). «بررسی طنز در دوبیتیهای خراسان». مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان. س 7. ش 24.صص 58-73.
- کارگرشورکی، غلامرضا (1391). شبیههای شاد. اردکان: آرتاکاوا.
- کاظمی، محمد (1384). بررسی ادبیات فولکلور شهرستان دیّر. پایاننامۀ کارشناسی ارشد. بوشهر: دانشگاه آزاد اسلامی.
- محمدی، علی (1396). «ویژگیهای زبان طنز و مطایبه در تعزیهها و شیبهنامهها». فرهنگ و ادبیات عامه. س 5. ش 13. صص 133-154.
- موریل، جان (1393). فلسفۀ طنز. ترجمۀ محمود فرجامی و دانیال جعفری. تهران: نی.
- موکه، داگلاس کالین (1389). آیرونی. ترجمۀ حسن افشار. تهران. مرکز.
- همایونی، صادق (1345). ترانههایی از جنوب. تهران: ادارۀ فرهنگ عامه.
- ــــــــــــــــ (1379). ترانههای محلی فارس. شیراز: بنیاد ایرانشناسی.
یاراحمدی، جهانشیر (1386). ادبیات و آییننامههای نمایشی در بوشهر. پایاننامۀ کارشناسی ارشد. بوشهر: دانشگاه آزاد اسلامی.