مؤلفه‌های زبان عامه در منظومههای «زهره و منوچهر» و «ایرج و هوبره»
نویسندگان
1
هیأت علمی
2
کارشناس ارشد ادبیات
چکیده
زبان یکی از اصلی‌ترین اجزای فرهنگ است که باعث برقراری ارتباط و تبادل اندیشه می‌شود. زبان عامه از عناصر معنوی فرهنگ عامه و جزء گنجینه‌های ادب فارسی است که در آثار ادیبان پارسی به کار گرفته شده است. این زبان بخش جدایی‌ناپذیر فرهنگ و ادبیات عامه است؛ فرهنگی که شامل باورها، افسانه‌ها، مَثل‌ها، ترانه‌ها و... است. بهره‌گیری از زبان عامه در ادبیات دوره مشروطه نمود بیش‌تری داشته است. شعر این دوره بیشتر پسند خاطر عام یافته است تا خاص. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی آخرین منظومههای غنایی فارسی؛ «زهره و منوچهرِ» ایرج میرزا و «ایرج و هوبرهِ» لاربن را از منظر واژگان، اصطلاحات، کنایات و ضرب‌المثل‌ها، که عناصر چهارگانه زبان عامه‌اند، مورد بررسی قرار داده است. یافته‌های تحقیق بیانگر آن است که با وجود تشابه وزن، قالب، درون‌مایه و زبان دو منظومه، کاربرد زبان عامه در ایرج و هوبره نسبت به زهره و منوچهر کمتر است؛ چرا که زمانِ ایرج میرزا اقتضا می‌کرد که با مردم به زبان خودِ آنان سخن بگویند و بنویسند و از به کارگیری لغات و اصطلاحات و مثل‌ها و تکیه‌کلام‌های آشنای مردم خودداری نکنند. از طرفی دیگر، زبانِ آثار جمالزاده، میرزادۀ عشقی، نسیم‌شمال و دهخدا که زبان دورۀ مشروطه به حساب می‌آمد بر زبان شعری ایرج میرزا بی‌تأثیر نبوده است، در حالی که زبان لاربن به زبان معیار بسیار نزدیک است.
کلیدواژه‌ها
- آرین‌پور، یحیی (1375). از صبا تا نیما. ج2. چ 6. تهران: زوار.
- ــــــــــــــ (1387). از نیما تا روزگار ما. ج3. چ5. تهران: زوار
- آقاگل‌زاده، فردوس و همکاران (1389). «شناسایی و توصیف گفتارهای قالبیشدۀ زبان فارسی بر پایۀ نقش عوامل جامعه‌شناختی زبان». زبانشناسی و گویشهای خراسان. ش3. صص 119-134.
- اعتمادزاده، حسین (1390). لاربن (گفتوگوی حسین اعتمادزاده با قاسم لاربن (رحیمیان)، داستان‌نویس). ساری: شلفین.
- انوری، حسن (1382). فرهنگ بزرگ سخن. چ 2. تهران: سخن.
- انوری، حسن و حسن احمدی گیوی (1377). دستور زبان فارسی 2. ویرایش دوم. چ 16. تهران: فاطمی.
- ایرج‌میرزا، جلال‌الممالک (1353). تحقیق در احوال و آثار و افکار و اشعار ایرج‌میرزا و خاندان و نیاکان او. به اهتمام محمدجعفر محجوب. چ 3. تهران: اندیشه.
- باقری، مهری (1385). مقدمات زبانشناسی. چ 9. تهران: قطره.
- پرتوی‌آملی، مهدی (1385). ریشه‌های تاریخی امثال و حکم. 2ج. چ 5. تهران: سنایی.
- جمالزاده، محمدعلی (1333). یکی بود یکی نبود. تهران: ابنسینا.
- جمشیدی، اسماعیل (1373). حسن مقدم و جعفرخان از فرنگ آمده. چ 3. تهران: زرین.
- حافظ شیرازی، شمس‌الدین‌محمد (1377). دیوان. چ 14. تهران: اقبال.
- حائری، سیدهادی (1368). افکار و آثار ایرج‌میرزا. چ 4. تهران: جاویدان.
- حسین‌پور چافی، علی (1384). جریانهای شعری معاصر فارسی. تهران: امیرکبیر.
- خانلری، پرویز (1347). زبانشناسی و زبان فارسی. چ 3. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- داد، سیما (1390). فرهنگ اصطلاحات ادبی. چ 5. تهران: مروارید.
- ذوالفقاری، حسن (1391). «کاربرد ضرب‌المثل در شعر شاعران ایرانی.» پژوهشنامه زبان و ادب فارسی (گوهر گویا). س 6. ش 1 (پیاپی21). صص 95-122.
- ـــــــــــــــ (1392). یکصد منظومۀ عاشقانۀ فارسی. تهران: چرخ.
- ـــــــــــــــ (1394). زبان و ادبیات عامه ایران. تهران: سمت.
- ستایشگر، مهدی (1376). نامنامه موسیقی ایرانزمین. ج3. تهران: اطلاعات.
- ریاضی، غلامرضا (1342) ایرج و نخبه آثارش. تهران: کتابفروشی ابنسینا.
- سعدی شیرازی، مشرف‌الدین مصلح‌بنعبدالله (1377). کلیات سعدی. براساس نسخه محمدعلی فروغی. تهران: سوره.
- شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1380). ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت. ویرایش دوم. تهران: سخن.
- ــــــــــــــ (1390). با چراغ و آینه. تهران: سخن.
- شمیسا، سیروس (1376). بیان. چ 6. تهران: فردوس.
- صارمی، سهیلا (1386). «کارکرد زبان در شعر ایرج‌میرزا». زبان و زبانشناسی. س 3. ش6. صص 83-102.
- صدری‌افشار، غلامحسین (1388). فرهنگ زبانزدهای فارسی. تهران: مازیار.
- صفوی، کورش (1383). از زبانشناسی به ادبیات. ج2. چ 2. تهران: سورۀ مهر.
- علی‌پور، مصطفی (1387). ساختار زبان شعر امروز. چ 3. تهران: فردوس.
- لاربن، قاسم (1363). منظومۀ بلند ایرج و هوبره. تهران: پیام.
- محجوب، محمدجعفر (1345). سبک خراسانی در شعر فارسی. تهران: فردوس و جامی.
- -------------- (1353). مقدمه بر تحقیق در احوال و آثار و افکار و اشعار ایرج‌میرزا و خاندان و نیاکان او. چ 3. تهران: اندیشه.
- ـــــــــــــ (1386). ادبیات عامیانۀ ایران. به کوشش حسن ذوالفقاری. چ 3. تهران: چشمه.
- معین، محمد (1371). فرهنگ فارسی. ج4. چ 8. تهران: امیرکبیر.
- میرعابدینی، حسن (1388). «لاربن/ شش دهه رمان‌نویسی». بارفروش. ش80. صص3-4.
- نجفی، ابوالحسن (1378). فرهنگ عامیانۀ فارسی. ج1. تهران: نیلوفر.
- نصرتی، عبدالله (1379). یادآر ز شمع مرده یادآر، تحلیل اجتماعی شعر مشروطیت. همدان: مفتون همدانی.
