جادو و جادوگری در قصۀ امیر ارسلان نامدار
نویسندگان
1
استادیار دانشگاه شهید باهنر کرمان
2
عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان
چکیده
قصّه‌های عامیانه گزارشگر سرگذشت‌ها و ماجراهای افرادی از طبقات مختلف اجتماعی و عموما کم‌آوازه است که برحسب تصادف، با وقایع و حوادثی عبرت‌انگیز، حکمت‌آمیز و شگفت رو به رو شده اند. این قصّهها جلوه گاه فرهنگ هر ملت است و از آرزوها و تخیلات توده مردم سرچشمه می گیرد. درواقع، سرچشمۀ این قصّه ها، باورها و آیین های آغازین انسان هاست. ظهور عوامل و نیروهای ماوراء طبیعی نظیر وجود قصرهای مرموز، باغ‌های سحرآمیز، چاه‌ها و فضاهای تیره و تار، دیو، پری، اژدها، سحر، رعد و برق، سعد و نحس، خواب‌های گوناگون، داروی بیهوشی و رمل و اسطرلاب و و نظایر آن از عناصر اصلی و سازندۀ اغلب قصّه های ایرانی و کلاً قصّه هایی است که در مشرق زمین و سرزمین‌هایی چون هند، به وسیلۀ قصّه نویسان ساخته و پرداخته شده است.
از جملۀ قصّه های عامیانۀ آشنا، قصۀ امیرارسلان نامدار است که آخرین قصۀ عامیانۀ فارسی با ویژگی‌های قصۀ کهن است. در این قصّه، عمدۀ ویژگی‌های قصۀ عامیانۀ فارسی خصوصا جادو، بروز یافته است. جادو به ترفندهایی گفته می‌شود که در قصّهها برخی افراد انجام داده و می‌توانند از طریق این ترفندها قوانین طبیعت را تغییر داده و کارهایی خارق‌العاده انجام دهند. در این گونه قصّهها، جادوگران می‌توانند افراد را طلسم کنند، جادوهای دیگر را خنثی کنند و در شکل و ظاهر افراد و اجسام تغییر به‌وجود بیاورند(پیکرگردانی) و یا حوادث آینده را پیشگویی کنند. نویسندگان بر آنند تا جادو و جادوگری را به عنوان یکی از ویژگی‌های قصۀ عامیانه در این اثر مورد تحقیق و بررسی قرار دهند
از جملۀ قصّه های عامیانۀ آشنا، قصۀ امیرارسلان نامدار است که آخرین قصۀ عامیانۀ فارسی با ویژگی‌های قصۀ کهن است. در این قصّه، عمدۀ ویژگی‌های قصۀ عامیانۀ فارسی خصوصا جادو، بروز یافته است. جادو به ترفندهایی گفته می‌شود که در قصّهها برخی افراد انجام داده و می‌توانند از طریق این ترفندها قوانین طبیعت را تغییر داده و کارهایی خارق‌العاده انجام دهند. در این گونه قصّهها، جادوگران می‌توانند افراد را طلسم کنند، جادوهای دیگر را خنثی کنند و در شکل و ظاهر افراد و اجسام تغییر به‌وجود بیاورند(پیکرگردانی) و یا حوادث آینده را پیشگویی کنند. نویسندگان بر آنند تا جادو و جادوگری را به عنوان یکی از ویژگی‌های قصۀ عامیانه در این اثر مورد تحقیق و بررسی قرار دهند
کلیدواژه‌ها
- ابن‌خلدون (بیتا). مقدمه. ج1. بیروت: دار احیاء التراثالعربی.
- ابنسینا، حسینبنعبدالله (1331). کنوزالمعزمین. به کوشش جلال‌الدین همایی. تهران: انجمن آثار ملی.
- انوشه، حسن (1376). فرهنگنامۀ ادبی فارسی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
- اولیویه (1371). سفرنامه. ترجمۀ محمدطاهر میرزا. بهکوشش غلامرضا ورهرام. تهران: اطلاعات.
- باقری، معصومه و مهناز حشمتی (1393). «پیشگویی و طالعبینی در متون ایرانی دورۀ میانه». فرهنگ و ادبیات عامه. ش 3. صص 1-24.
- بهار. مهرداد (1375). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگاه.
- بویس، مری (1370). چکیدۀ تاریخ کیش زرتشت. ترجمۀ همایون صنعتیزاده. تهران: صفیعلیشاه.
- پانوف، میشل و میشل پرن (1382). فرهنگ مردمشناسی. ترجمۀ اصغر عسکری خانقاه. تهران: سمت.
- جاهودا، گوستاو (1371). روانشناسی خرافات. ترجمۀ نقی براهنی. چ 3. تهران: البرز.
- چایلد، گوردن (1354). انسان خود را می‌سازد. ترجمۀ احمد کریمی حکاک و محمد
هلاتایی. تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبى.
هلاتایی. تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبى.
- رستگار فسایی، منصور (1379). پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- رضی، هاشم (1371). آیین مهر(میترائیسم). تهران: بهجت.
- سپهر، لسانالملک (1377). ناسخالتواریخ. ج1 و 2. به اهتمام جمشید کیانفر. تهران: اساطیر.
- سرامی، قدمعلی (1368). از رنگ گل تا رنج خار (شکلشناسی قصههای شاهنامه). تهران: علمی فرهنگی.
- شاله، فیلیس (1346). تاریخ مختصر ادیان بزرگ. ترجمۀ منوچهر خدایار محبی. تهران: طهوری.
- عربستانی، مهرداد (1387). «تعویذ». دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی. ج 15. تهران: مرکز دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی.
- عفیفی، رحیم (1383). اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشتههای پهلوی. چ 2. تهران: توس.
- فریزر، جیمز جرج (1388). شاخه زرین، پژوهشی در جادو و دین. ویرایش و مقدمه از رابرت فریزر. ترجمه کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.
- فضایی، یوسف (1369). «جادوی عملی و مسری ابتدایی، منشأ پیدایش علم پزشکی». چیستا. س 7. ش 3. صص 460-466.
- کاشفی، ملاحسین (بیتا). اسرار قاسمی. تهران: علمی.
- کریستنسن، آرتور (1377). نمونههای نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانههای ایران. ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.
- کویاجی، جهانگیر کوروجی (1380). بنیاد اسطوره و حماسۀ ایران. گزارش و ویرایش جلیل دوستخواه. تهران: آگه.
- گریگور، آرتراس (1361). اسرار طلسموسحروجادوودنیایماوراءالطبیعۀانساناولیه. ترجمۀ پرویز نجفیانی. تهران: مؤسسۀ مطبوعاتی عطایی.
- موریه، جیمز (1386). سفرنامۀجیمزموریه. ترجمۀ ابوالقاسم سری. ج 2. تهران: سخن.
- نجم آبادی، محمود (1371). تاریخ طب در ایران پیش از اسلام. ج 1. تهران: دانشگاه تهران.
- نقیب الممالک (1375). امیرارسلان نامدار. به کوشش سعید قانعی. تهران: مژگان.
- نوری، یحیى (1354). اسلام و عقاید و آراء بشری، یا جاهلیت و اسلام. تهران: مجتمع تحقیقات و مطالعات اسلامی.
- هدایت، صادق (1346). «جادوگری در ایران». ترجمۀ خانبابا طباطبایی نایینی. ارمغان. دورۀ 36. ش 7. صص 354-364.
- ویل دورانت (1350). لذات فلسفه. ترجمۀ عباس زریابخویی. ج ۱. تهران: علمی و فرهنگی.
- Eliade, Mircea (1986). The Encyclopedia of Religion. (essay subject: shape shifting by P.James Carse.)
