باورهای عامیانه دربارۀ اختلاج و بازتاب آن در ادبیات فارسی
نویسندگان
1
دانشجوی کارشناسی ارشد رشتۀ زبان وادبیّات فارسی دانشگاه سمنان
2
استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان
3
استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد سمنان، ایران
چکیده
باورهای عامه بخش بزرگی از فرهنگ و ادبیات هر قوم را تشکیل می‌دهد و برای تحقیق در افکار، عقاید، فرهنگ، تمدن و همچنین رفع مشکلات و دشواریهای موجود در فهم اشعار و متون برجایماندۀ هر قوم باید دقیقاً مورد بررسی قرار گیرند.
یکی از باورهای عامیانۀ ایرانیان، اختلاج است. خلاف طب قدیم و جدید- که آن را حرکتی غیرارادی در اندامها و اعضای بدن میداند- قدما حوادث و پیشامدهایی را که ممکن بود برای شخص، متعلقان، خویشان و دارایی او رخ دهد، به اختلاج اعضای بدن نسبت میدادند و با توجه به آن پیشگوییهایی میکردند که با طب قدیم و یافتههای علم پزشکی و روانشناسی امروز قابل تفسیر و تبیین نیست. باورهای عامه دربارۀ اختلاج آنقدر گسترده بود که در ادبیات منثور و منظوم فارسی از کتاب کلیلهودمنه گرفته تا شعر شعرای گذشته، همچون اشعار خاقانی، نظامی، کمالالدین اصفهانی، سعدی، صائب تبریزی و شعرای معاصر، چون فروغ فرخزاد و قیصر امینپور بازتاب پیدا کرده است.
در این پژوهش که برای گردآوری اطلاعات مورد نیاز آن از روش کتابخانه‌ای استفاده شده است، پس از بیان معانی لغوی و اصطلاحی واژۀ اختلاج و مبانی فیزیولوژیک این عارضه و علل حادثشدن آن در بدن انسان، جایگاه اختلاج در باورهای عامیانۀ ایرانیان قدیم و بازتاب آن در ادبیات فارسی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که اختلاج یکی از باورهای عامیانۀ ایرانیان قدیم بوده است و اگر عضوی از بدن شخص میجهید، آن را نشانۀ وقوع رویدادی خوش و ناخوش می‌دانسته‌اند.
یکی از باورهای عامیانۀ ایرانیان، اختلاج است. خلاف طب قدیم و جدید- که آن را حرکتی غیرارادی در اندامها و اعضای بدن میداند- قدما حوادث و پیشامدهایی را که ممکن بود برای شخص، متعلقان، خویشان و دارایی او رخ دهد، به اختلاج اعضای بدن نسبت میدادند و با توجه به آن پیشگوییهایی میکردند که با طب قدیم و یافتههای علم پزشکی و روانشناسی امروز قابل تفسیر و تبیین نیست. باورهای عامه دربارۀ اختلاج آنقدر گسترده بود که در ادبیات منثور و منظوم فارسی از کتاب کلیلهودمنه گرفته تا شعر شعرای گذشته، همچون اشعار خاقانی، نظامی، کمالالدین اصفهانی، سعدی، صائب تبریزی و شعرای معاصر، چون فروغ فرخزاد و قیصر امینپور بازتاب پیدا کرده است.
در این پژوهش که برای گردآوری اطلاعات مورد نیاز آن از روش کتابخانه‌ای استفاده شده است، پس از بیان معانی لغوی و اصطلاحی واژۀ اختلاج و مبانی فیزیولوژیک این عارضه و علل حادثشدن آن در بدن انسان، جایگاه اختلاج در باورهای عامیانۀ ایرانیان قدیم و بازتاب آن در ادبیات فارسی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که اختلاج یکی از باورهای عامیانۀ ایرانیان قدیم بوده است و اگر عضوی از بدن شخص میجهید، آن را نشانۀ وقوع رویدادی خوش و ناخوش می‌دانسته‌اند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
- آذرنوش، آذرتاش (1384). فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی. چ 6. تهران: نشر نی.
- ابنسینا، شیخالرئیس (1390). قانون. ج سوم. ترجمۀ عبدالرحمن شرفکندی (ههژار). چ 13. تهران: سروش.
- اصفهانی، ابوالفضل کمالالدین اسمعیل (1348). دیوان. تصحیح حسین بحرالعلومی. تهران: کتابفروشی دهخدا.
- الجاجرمی، محمد (1350) مُونسالاحرار فی دقائقالاشعار. تصحیح میرصالح طبیبی. ج 2. تهران: سلسلۀ انتشارات انجمن آثار ادبی.
- الحسینی المدنی التتوی، عبدالرشید بن عبدالغفور (1337). فرهنگ رشیدی (دورۀ دوجلدی). تصحیح محمد عباسی. تهران: چاپ رنگین.
- الهامی، فاطمه (1385). «انعکاس باورهای عامیانه و عقاید خرافی در شعر نظامی». پیک نور. دانشگاه پیامنور. س 5. ش 3. صص 114-104.
- امینپور، قیصر (1389). مجموعۀ کامل اشعار. چ 5. تهران: مروارید.
- انجمن روانپزشکی آمریکا (2013). راهنمای تشخیصی و آماری اختلالهای روانی Dsm-v. ترجمۀ هابایاک آوادیسیانس و همکاران (1394). تهران: رشد.
- باقری خلیلی، علیاکبر (1383). «باورهای عامیانۀ طبی در پارهای از متون ادبی». پژوهشنامۀ علوم انسانی و اجتماعی. س 4. ش 14. صص 13-15.
- بهایی، علامه شیخ بهاءالدین محمدالعاملی (1368). اربعین. ترجمۀ شمسالدین محمد خاتونآبادی. چ 1. تهران: حکمت.
- تبریزی، صائب (1368). دیوان اشعار. تصحیح محمد قهرمان. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- جامعالدعوات کبیر(بیتا). چاپ سربی. تهران.
- جرجانی، سید اسماعیل (1380). ذخیرۀ خوارزمشاهی. تصحیح و تحشیۀ محمدرضا محرری. چ 1. تهران: فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران.
- جمالی یزدی، ابوبکرمطهر (1386). فرخنامه. تصحیح ایرج افشار. چ 2. تهران: امیرکبیر.
- ---------------. فرخنامه. نسخۀ خطی شمارۀ 4951 موجود در کتابخانۀ ملک تهران.
- حکیم میسری (1366). دانشنامه در علم پزشکی. تصحیح برات زنجانی. چ 1. تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه مکگیل شعبۀ تهران.
- خاقانی شروانی، افضلالدین (1391). دیوان اشعار. تصحیح ضیاءالدین سجادی. چ 10. تهران، زوار.
- دُنیسری، شمسالدین محمدبن امینالدین ایوب (1350). نوادر التّبادُر لتحفۀ البهادُر. تصحیح محمدتقی دانشپژوه و ایرج افشار. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
- دهخدا، علیاکبر (1372). لغتنامۀ دهخدا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- ذوالفقاری، حسن (1394). زبان و ادبیات عامه. چ 1. تهران: سمت.
- زرینکوب، عبدالحسین (1362). یادداشتها و اندیشهها. چ 4. تهران: جاویدان.
- زوارهای، ابوالحسن علیبنحسن. مکارمالکرائم. نسخۀ خطی با شمارۀ عمومی 1577 موجود در کتابخانۀ جامع گوهرشاد آستان قدس رضوی.
- سعدی شیرازی (1389). کلیات سعدی. تصحیح محمدعلی فروغی. چ 15. تهران: امیرکبیر.
- سلحشور، مریم (1374). «باورهای عامیانه در شعر صائب». ادبیات فارسی. پژوهشگاه علوم انسانی. ش 3. صص 135-123.
- سنایی غزنوی، ابوالمجدمجدودبنآدم (1368). حدیقۀالحقیقه و شریعۀالطریقه. تصحیح سید حسن مدرس رضوی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- شکورزاده، ابراهیم (1346). عقاید و رسوم عامۀ مردم خراسان. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
- غیبی، سید محمودرضا (1383). «فرهنگ عامه در خمسۀ نظامی». نامۀ پارسی. تهران. س 9. ش 4. صص 41-63.
- فرخزاد، فروغ (1393). دیوان اشعار. انتخاب محمد حقوقی. چ 11. تهران: انتشارات نگاه.
- کلینی، محمد (1365). کافی. ج دوم. تهران: دارالکتبالاسلامیه.
- گنجی، مهدی و حمزه گنجی (1394). آسیب-شناسی روانی. Dsm-5. تهران: ساوالان.
- محمد حسین بن خَلف تبریزی (1342). برهان قاطع. تصحیح محمد معین. چ 2. تهران: چاپ اُفست رشیدیه.
- مشتاقمهر، رحمان و فریبا عظیمزادۀ جوادی (1394). «بررسی و تحلیل باورهای عامیانه در دیوان کمالالدین اصفهانی». مطالعات ایرانی. دانشگاه شهید باهنرکرمان. س 4. ش 28. صص 229- 250.
- مصاحب، غلامحسین (1380). دائرۀالمعارف فارسی. ج 1. تهران: امیرکبیر.
- معین، محمد (1381). فرهنگ معین (دورۀ شش جلدی). چ 19. تهران: امیرکبیر.
- منشی، ابوالمعالی نصرالله (1373). کلیلهودمنه. تصحیح و توضیح مجتبی مینوی طهرانی. چ 12. تهران: امیرکبیر.
- میرجمال الدین حسین بن فخرالدین حسن انجو شیرازی (1359). فرهنگ جهانگیری (دورۀ دو جلدی). تصحیح رحیم عفیفی. چ 2. مشهد: مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه مشهد.
- نظامی، الیاسبنیوسف (1392). خسرووشیرین. تصحیح بهروز ثروتیان. چ 2. تهران: امیرکبیر.
- نفیسی، علیاکبر (1343). فرهنگ نفیسی. ج 1. تهران: چاپ اُفست مروی.
- هدایت، صادق (1378). فرهنگ عامیانۀ مردم ایران. چ 1. تهران: چشمه.
