باورها و آیینهای عامیانۀ نباتی در نزهت‌‌نامۀ علایی
نویسنده
عضو هیأت علمی
چکیده
دائرۀالمعارف های کهن از زمرۀ مهمترین منابع حفظ فرهنگ عامه در تاریخ ادبیات فارسی شمرده میشوند. ازجملۀ این متون نزهت نامۀ علایی اثر شهمردان بن ابی الخیر است که در سال های پایانی سدۀ پنجم هجری تألیف شده است و علاوهبر طبقه بندی علوم رایج روزگار، مشتمل بر عناصر مهم و بنیادین فرهنگ عامه است. یکی از زمینه های مهم نمود فرهنگ عامه در این اثر، ذکر آیینها و باورهای عامیانه دربارۀ نباتات است. مؤلف ضمن طرح مطالب علمی و شبه علمی که حاصل استفاده از منابع پیشین و مشاهدات و تجربیات خویش است، باورها و آیینهای بسیاری دربارۀ ثمردهی، خواص گیاهان و درختان، شیوۀ دفع آفات، دفع چشمزخم، بهبود و ازدیاد ثمر، دلالت برخی امور بر رخدادهای جوّی چون دلالت بانگ قورباغه بر آمدنِ باران، ارتباط درخت و انسان، تهدید نمایشی درخت و گرفتن تضمینِ ثمردهی از آن، نقش نباتات در تعبیر خواب و ویژگی های عجیب دیگر ذکر کرده است. موضوع این پژوهش استخراج، دسته بندی و بررسی آیین ها و باورهای عامیانۀ نباتی در نزهتن امه و کنکاش در کم وکیف، سرچشمه ها و زمینه های آن و همچنین سنجش این متن بی
بدیل با برخی متون مشابه در این زمینۀ خاص است.
بدیل با برخی متون مشابه در این زمینۀ خاص است.
کلیدواژه‌ها
منابع
ـ ابن سینا، شیخ الرئیس ابوعلی (1383). رساله در حقیقت و کیفیت سلسلۀ موجودات. با مقدمه و حواشی موسی عمید. همدان: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و دانشگاه بوعلی همدان.
ـ ابن فندق، علی بنزید البیهقی (1361). تاریخ بیهق. تصحیح احمد بهمنیار. تهران: فروغی.
ـ ابونصری هروی، قاسمبنیوسف (1356). ارشادالزراعه. به کوشش محمد مشیری. تهران: امیرکبیر.
ـ انوری، محمد بنعلی (1376). دیوان. به کوشش محمدتقی مدرس رضوی. تهران: علمی و فرهنگی.
ـ بهار، محمدتقی (1386). سبک شناسی یا تطور نثر فارسی. تهران: زوار.
ـ بهار، مهرداد (1387). از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه.
ـ بیرجندی، عبدالعلی (1387). معرفت فلاحت. به کوشش ایرج افشار. تهران: میراث مکتوب.
ـ پطروشفسکی، ایلیا پاولویچ (1344). کشاورزی و بهبود مناسبات ارضی در ایران عهد مغول. ترجمۀ کریم کشاورز. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
ـ تاواراتانی، ناهوکو (1385). «تهدید نمایشی درخت ـ یک آیین باروری». فرهنگ مردم. س 5. ش19-20. صص 214 ـ 220.
ـ جمالی یزدی، ابوبکر مطهر (1386). فرخنامه. به کوشش ایرج افشار. تهران: امیرکبیر.
ـ خاقانی شروانی، افضلالدین بدیل (1378). دیوان. به کوشش ضیاءالدین سجادی. تهران: انتشارات زوار.
ـ خالقی مطلق، جلال (1391). «شاهنامۀ پیروزان». دانشنامۀ زبان و ادب فارسی. به سرپرستی اسماعیل سعادت. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
ـ خوابگزاری (1385). به همراه التحبیر امام فخر رازی. به کوشش ایرج افشار. تهران: المعی.
ـ دادگی، فرنبغ (1390). بندهشن. گزارنده مهرداد بهار. تهران: توس.
ـ دنیسری، شمسالدین محمد (1350). نوادرالتبادر لتحفۀالبهادر. به کوشش محمدتقی
دانشپژوه و ایرج افشار. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
دانشپژوه و ایرج افشار. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ـ ذوالفقاری، حسن (1395). باورهای عامیانۀ مردم ایران. تهران: چشمه.
ـ رشیدالدین فضلالله همدانی (1368). آثار و أحیاء (متن فارسی در بارۀ فن کشاورزی). به اهتمام منوچهر ستوده و ایرج افشار. تهران: مؤسسۀ مطالعات دانشگاه اسلامی مکگیل با همکاری دانشگاه تهران.
ـ روح الامینی، محمود (1376). آیینها و جشنهای کهن در ایران امروز. تهران: آگه.
ـ زرینکوب، عبدالحسین (1385). از گذشتۀ ادبی ایران. تهران: سخن.
ـ زکریای قزوینی، محمدبنمحمود المکمونی (بیتا). عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات. تصحیح نصرالله سبوحی. تهران: کتابخانۀ ناصرخسرو.
ـ سابتلنی، ماریا (1384). «دفاع از کشاورزی: ارشادالزراعه و نقش آن در اقتصاد سیاسی ایران در آغاز عهد صفوی». ترجمۀ محمدجواد مهدوی. یادنامۀ رضا مایل هروی. به کوشش نجیب مایل هروی. تهران: طرح نو.
ـ سعدی، مصلحبنعبدالله (1384). بوستان. تصحیح و توضیحِ غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.
ـ شهمردانبنابیالخیر (1362). نزهت نامۀ علایی. تصحیح فرهنگ جهانپور. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ـ ــــــــــــــــــــ (1382). روضۀالمنجمین. تصحیح و تحقیق جلیل اخوان زنجانی. تهران: میراث مکتوب و کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
ـ صفا، ذبیحالله (1386). تاریخ ادبیات در ایران. تهران: فردوس.
ـ طوسی، محمدبنمحمودبناحمد (1387). عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات. به اهتمام منوچهر ستوده. تهران: علمی و فرهنگی.
ـ فخر رازی، محمدبنعمر (1382). جامع العلوم. تصحیح سید علی آلداوود. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
ـ کریستنسن، آرتور (1389). نمونه های نخستین انسان و نخستین شهریار. ترجمۀ ژالۀ آموزگار و تقی تفضلی. تهران: چشمه.
ـ نیمایوشیج (1384). مجموعۀ کامل اشعار. گردآوری و تدوین سیروس طاهباز. تهران: نگاه.
ـ وسل، ژیوا (1368). دائرۀالمعارفهای فارسی. ترجمۀ محمد علی امیرمعزی. تهران: طوس.
ـ هدایت، صادق (1356). نیرنگستان. تهران: جاویدان.
ـ هینلز، جان (1388). شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ ژالۀ آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.
ـ یواقیتالعلوم و دراری النجوم (1345). تصحیح محمدتقی دانشپژوه. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
