بررسی هنجارگریزی معنایی در لالایی ایرانی و اله تاجیکی بر اساس نظریه لیچ
نویسندگان
1
هیأت علمی/ دانشگاه رازی
2
دانشجوی دکتری/ دانشگاه رازی
چکیده
چکیده
لالایی و اله سروده‌هایی با نرما و نازکای مادرانه از گونه ادب عامه است که مخاطب آن کودکان هستند و نیز هنجارگریزی از موثرترین شگردهای برجسته‌سازی و آشنایی‌زدایی است که رویکردی مؤثر و کارکردی ویژه در شعر دارد و سرایندگان لالایی‌های ایرانی و اله‌های تاجیکی از آن بهره برده و از سروده‌های خود آشنایی‌زدایی کرده‌اند تا ذهن شنونده را با برجستگی منظومه فکری و هنری نهفته در این گونه سروده‌ها بیشتر به کاوش وادارند و لذّت آن‌ها دوچندان گردد. این پژوهش با هدف تبیین شگردهای هنجارگریزی معنایی در لالایی ایرانی و تاجیکی با رویکردی توصیفی- تحلیلی با تکیه بر ادبیات تطبیقی در چارچوب مکتب ساخت‌گرایی و بر مبنای الگوی هنجارگریزی لیچ انجام شده و مهم‌ترین صورت فراهنجاری؛ یعنی هنجارگریزی معنایی را در لالایی ایران و اله تاجیکستان بررسی کرده‌است. گزینش جامعه آماری پژوهش حاضر بر اساس 700 مصراع پرکاربرد از لالایی‌های ایرانی و نیز 700 مصراع پرکاربرد از اله‌های تاجیکی است که بررسی‌ها نشان می‌دهد، انواع هنجارگریزی معنایی مانند جسم‌پنداری، سیال‌پنداری، حیوان‌پنداری، تجریدگرایی و گیاه‌پنداری در این سروده‌های مادرانه کاربرد داشته که گیاه‌پنداری بیش از دیگر موارد هنجارگریزی معنایی خودنمایی می‌کند. کاربرد انواع هنجارگریزی معنایی در این سروده‌ها در انتقال احساس مادرانه، عاطفه شعری و در نهایت پذیرش مخاطب کارکردی مؤثر و پربار داشته تا ذهن شنونده، به‌ویژه کودک بیشتر درگیر زیبایی شعری و عاطفه‌معنایی آن‌ها گردد.
لالایی و اله سروده‌هایی با نرما و نازکای مادرانه از گونه ادب عامه است که مخاطب آن کودکان هستند و نیز هنجارگریزی از موثرترین شگردهای برجسته‌سازی و آشنایی‌زدایی است که رویکردی مؤثر و کارکردی ویژه در شعر دارد و سرایندگان لالایی‌های ایرانی و اله‌های تاجیکی از آن بهره برده و از سروده‌های خود آشنایی‌زدایی کرده‌اند تا ذهن شنونده را با برجستگی منظومه فکری و هنری نهفته در این گونه سروده‌ها بیشتر به کاوش وادارند و لذّت آن‌ها دوچندان گردد. این پژوهش با هدف تبیین شگردهای هنجارگریزی معنایی در لالایی ایرانی و تاجیکی با رویکردی توصیفی- تحلیلی با تکیه بر ادبیات تطبیقی در چارچوب مکتب ساخت‌گرایی و بر مبنای الگوی هنجارگریزی لیچ انجام شده و مهم‌ترین صورت فراهنجاری؛ یعنی هنجارگریزی معنایی را در لالایی ایران و اله تاجیکستان بررسی کرده‌است. گزینش جامعه آماری پژوهش حاضر بر اساس 700 مصراع پرکاربرد از لالایی‌های ایرانی و نیز 700 مصراع پرکاربرد از اله‌های تاجیکی است که بررسی‌ها نشان می‌دهد، انواع هنجارگریزی معنایی مانند جسم‌پنداری، سیال‌پنداری، حیوان‌پنداری، تجریدگرایی و گیاه‌پنداری در این سروده‌های مادرانه کاربرد داشته که گیاه‌پنداری بیش از دیگر موارد هنجارگریزی معنایی خودنمایی می‌کند. کاربرد انواع هنجارگریزی معنایی در این سروده‌ها در انتقال احساس مادرانه، عاطفه شعری و در نهایت پذیرش مخاطب کارکردی مؤثر و پربار داشته تا ذهن شنونده، به‌ویژه کودک بیشتر درگیر زیبایی شعری و عاطفه‌معنایی آن‌ها گردد.
کلیدواژه‌ها
منابع
- احمدپناهی سمنانی، محمد (1383). ترانه و ترانهسرایی در ایران. چ 2. تهران: سروش.
- بامدادی، محمد و فاطمه مدرسی (1388)، «نگاهی به فراهنجاری دستوری در اشعار م. سرشک». پژوهش‌نامۀ زبان و ادب فارسی. س 3. ش 2. صص 1- 22.
- پهلوان‌نژاد، محمدرضا و نسرین ظاهری بیرگانی (1388). «بررسی هنجارگریزی در شعر شفیعی کدکنی بر مبنای الگوی لیچ». مجلۀ پژوهش علوم انسانی. س 10. ش 25. صص 113- 128.
- جلالی پندری، یدالله و صدیقه پاک‌ضمیر (1390). «ساختار روایت در لالایی‌ها». ادبیات کودک. س 2. ش 2. صص 1- 20.
- جمالی سوسفی، ابراهیم (1386). «نگاهی به لالایی‌های کرمان». فرهنگ مردم. ش 9. صص 69- 81.
- حسن‌لی، کاووس (1382). «لالایی‌های مخملین نگاهی به خاستگاه و مضامین لالایی‌های ایرانی». زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان. س 1. ش 1. صص 61- 80.
- خزایی، حمیدرضا (1384). لالایی‌ها. چ 1. مشهد: ماه‌جان.
- خلف تبریزی، محمدحسین (1362). برهان قاطع. به کوشش محمد معین. چ 1. تهران: امیرکبیر.
- خلیلی جهان‌تیغ، مریم (1380). سیب باغ جان. چ 1. تهران: سخن.
- دهخدا، علی‌اکبر (1364). لغتنامه. چ 42. تهران: دانشگاه تهران.
- ساکالوف، یوری (1931). « سرودهای اله». دائرةالمعارف ادبیات. مسکو. صص 75-86.
- سبزعلیان، مرضیه (1379). «مقالۀ لالایی، آهنگ مادرانه». تهران امروز. ش 11887. صص 115- 118.
- سجودی، فرزان (1376). سبک‌شناسی شعر سپهری (رویکردی زبان‌شناختی). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
- سرامی، قدمعلی (1368). «جستاری درباره لالایی‌ها». پویش. س 1. ش 1. صص
- شاملو، احمد (1378). کتاب کوچه. دفتر اول. حرف ب. چ 4. تهران: مازیار.
- شکورزاده، ابراهیم (1346). عقاید و رسوم مردم خراسان. چ 2. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- شکوری، محمدجان (1385). فرهنگ فارسی- تاجیکی. ج 2. چ 1. تهران: فرهنگ معاصر.
- شیرمحمداف، بهرام (1973). نظم خلقی بچگانۀ تاجیک. چ 1. دوشنبه: معارف.
- شیرمحمدیان، بهرام و داداجان عابدزاده (1993). اله جانم اله‌یا. چ 1. دوشنبه: معارف.
- صفوی، کوروش (1373). از زبان‌شناسی به ادبیات. ج 1 (نظم). چ 1. تهران: چشمه.
- طاهرنژاد، زهرا (1383). ابزارهای شعرآفرینی در شعر کودک. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز.
- عمرانی، سید‌ابراهیم (1381). برداشتی از لالایی‌های ایران به همراه مجموعه‌ای از لالایی‌های کرمان، خراسان، فارس، مازندران وآذربایجان. چ 1. تهران: پیوند نو.
- کوهی کرمانی، حسین (1313). هفتصد ترانه از ترانه‌های روستایی ایران. چ 1. تهران: بی‌نا.
- محمدی، محمدهادی و زهره قایینی (1383). تاریخ ادبیات کودکان ایران. ج 6. چ 2. تهران: چیستا.
- مقدسی، صادق (1383) «کهن‌ترین زمزمۀ سحرانگیز مادر». فرهنگ مردم ایران و جهان. ش 2. صص 157-164.
- نجف‌زادۀ بارفروش، محمدباقر (1375). لالایی‌های ایرانی. چ 1. تهران: روجا.
- هدایت، صادق (1379). فرهنگ عامیانه مردم ایران. به کوشش جهانگیر هدایت. چ 3. تهران: چشمه.
- یغمایی، پیرایه (1384). «لالایی‌ها». کودک. ش 4. صص 34- 40.
- Соколов, Юрий, (1931). маќолаи сурудњои алла энсиклопедияи адабиёт. Москов.
- Ширмуњаммадов, Бањром (1973). назми халќии бачагонаи тољик. Душанбе.
- Ширмуњамммадиён, Бањром ва Обидзода, Додољон (1993). алла љонам аллаё, Душанбе.
