چند روایت از شهریارنامه در ادبیات عامیانۀ ایران
نویسنده
استادیار دانشگاه حضرت نرجس(س) رفسنجان
چکیده
شهریارنامه یکی از منظومه‌های پهلوانی پس از شاهنامه است که درون‌مایۀ آن جنگ‌های خویشاوندی است. برپایۀ این منظومه، شهریار پس از ستیزی که با سام فرامرز می‌کند به حالت قهر از سیستان خارج می‌شود و به هندوستان می‌رود و در آن‌جا پس از نشان دادن هنرنمایی‌های خود، دوباره به ایران بازمی‌گردد و با خویشان خود رویاروی می‌شود. همچنین در این منظومه حوادث متعدّدی برای قهرمان داستان و دیگر افراد خاندانش روی می‌دهد. همۀ دست‌نویس‌های شناخته شدۀ شهریارنامه ناقص‌اند و آنچه تاکنون از این انتشار یافته است کمتر از یک سوم کلّ این منظومه است. متاسّفانه در همۀ طومارهای نقّالی شاهنامه که تاکنون انتشار یافته و نیز در مجموعه روایات فردوسی‌نامه، روایت مستقلی از پهلوانی‌های شهریار نیامده است. آنچه در این منابع دربارۀ این پهلوان به دست ما رسیده منحصر به چند روایت کوتاه است. نگارنده با بررسی نسخه‌ای نویافته از این منظومه دریافته که برخی از روایات شهریارنامه، در کهن‌ترین طومار تاریخ‌دار شاهنامه آمده با این تفاوت که نام برخی از قهرمانان روایت آن دگرگون شده است.
در این مقاله نخست چکیدۀ روایات شهریارنامه را برپایۀ دستنویس نویافته می‌آوریم سپس همۀ روایاتی را که از این منظومه در ادبیات عامیانۀ ایران متجلّی شده است بررسی می‌کنیم.
در این مقاله نخست چکیدۀ روایات شهریارنامه را برپایۀ دستنویس نویافته می‌آوریم سپس همۀ روایاتی را که از این منظومه در ادبیات عامیانۀ ایران متجلّی شده است بررسی می‌کنیم.
کلیدواژه‌ها
منابع
- آتشین‌جان، بابک (1378). «شهریارنامه». دانشنامۀ ادب فارسی. ج3. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- آیدنلو، سجاد (1388). متون منظوم پهلوانی. تهران: سمت.
- اته، هرمان (2536). تاریخ ادبیات فارسی. ترجمۀ رضازادۀ شفق. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- اکبری مفاخر، آرش (1395).«رستم و ابلیس‌دیو». دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران. ج 4. تهران: مرکز دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی.
- امیدسالار، محمود (1396). «باز هم در باب شهریارنامه». بخارا. س 19. ش 118. صص 1- 16.
- ---------------- (1381).«بیان ادبی و بیان عامیانه در حماسه‌های فارسی». جستارهای شاهنامهشناسی و مباحث ادبی. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
- -------- (1391).«شهریارنامه». دانشنامۀ زبان و ادب فارسی. ج 4. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- انجوی شیرازی، سیدابوالقاسم ( 1369). فردوسی‌نامه. 3 ج. تهران: علمی.
- خالقی‌مطلق، جلال (1395). «نکته‌ای دربارۀ شهریارنامه». بخارا. س 19. ش 116. صص 22- 24.
- خانلری، زهرا (1348). فرهنگ ادبیات فارسی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- داوری، پریسا (1391). «تأثیر روایت قرآن از داستان حضرت سلیمان(ع) در ادب فارسی». نقد و ادبیات تطبیقی. س 2. ش 5. صص 23- 52.
- رزمجو، حسین (1381). قلمرو ادبیات حماسی ایران. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- رستم‌نامه(1387). بهکوشش سجاد آیدنلو. تهران: میراث مکتوب.
- ریاحی، محمدامین (1387). فردوسی. تهران: طرح نو.
- ریپکا، یان (1383). تاریخ ادبیات ایران. ترجمۀ ابوالقاسم سری. تهران: سخن.
- زرین‌قبانامه(1393). تصحیح سجاد آیدنلو. تهران: سخن.
- سیستانی، ملک‌شاه حسین (1389). احیاءالملوک. بهاهتمام منوچهر ستوده. تهران: علمی و فرهنگی.
- شهریارنامه (1377). بهکوشش غلام‌حسین بیگدلی. تهران: پیک فرهنگ.
- شهریارنامه (بیتا). دستنویس کتابخانۀ ملی. ش 1757869.
- صحرایی، قاسم (1387). «تصویر سلیمان نبی در کتب آسمانی و مقایسۀ آن با تصویر سلیمان در ادب فارسی تا قرن هشتم». بهار ادب. س 1. ش 2. صص 124- 141.
- صفا، ذبیح‌الله (1354). حماسهسرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.
- طاهری مبارکه و محمد غلام (1370).«عثمان مختاری، شاعری ناشناخته». ادبستان. ش 16. صص 54- 55.
- طومار کهن شاهنامۀ فردوسی(1390). بهکوشش جمشید صداقت‌نژاد. تهران: دنیای کتاب.
- طومار نقالی شاهنامه(1391). بهکوشش سجاد آیدنلو. تهران: به‌نگار.
- عثمان مختاری (1392). دیوان. تصحیح جلال همایی. تهران: علمی و فرهنگی.
- فردوسی، ابوالقاسم (1394). شاهنامه. تصحیح جلال خالقی‌مطلق. تهران: سخن.
- مجملالتواریخ و القصص(1383). تصحیح محمدتقی بهار. تهران: دنیای کتاب.
- مختاری (بیتا). شهریارنامه. تصحیح رضا غفوری. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار (زیر چاپ).
- ---------- (بیتا). شهریارنامه. دستنویس کتابخانۀ بریتانیا. ش Add.24095.
- مشکین‌نامه: طومار حسین بابامشکین (1386). بهاهتمام داوود فتح‌علی بیگی. تهران: نمایش.
- مصاحب، غلام‌حسین (1381). دائرۀالمعارف فارسی. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
- مول، ژول (1345). دیباچۀ شاهنامه. ترجمۀ جهانگیر افکاری. تهران: سازمان کتاب‌های جیبی.
- نثر نقالی شاهنامه (1394). تصحیح رضا غفوری. شیراز: سیوند.
- نظامی عروضی (1374). چهارمقاله. تصحیح محمد قزوینی. تهران: جامی.
- نولدکه، تئودور (1384). حماسۀ ملی ایران. ترجمۀ بزرگ علوی. تهران: نگاه.
- هرندی اصفهانی، حمزهبنمحمدخان (1395). دیباچۀ پنجم شاهنامه. تصحیح محمدجعفر یاحقی و محمد حسینی وردنجانی. تهران: سخن.
- هفت‌لشکر (1377). تصحیح مهران افشاری و مهدیمداینی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- همایی، جلال (1361). مختاری‌نامه. تهران: علمی و فرهنگی.
- یوسفی، غلام‌حسین (1373). فرخی‌سیستانی. تهران: علمی.
- Abdul Muqtadir (1932). Catalogue of the Persian and Arabic manuscripts of the Oriental. Public Library of Bankipore. Calcutta,
- De Blios, Frančois (1998). "Epics" . Iranica. ed. Ehsan Yarshater. NewYork. vol. 8. pp. 474- 477.
- Rieu Charles (1881). Catalouge the Persian Manuscritps in the British Museem. vol. 2. Ludgate hill.
