جایگاه شاهنامه نزد مردم در دهۀ شصت خورشیدی
نویسندگان
1
دانشجوی دکتری
2
مدیر قطب فردوسی شناسی و عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
جایگاه شاهنامه در میان مردم و در سدۀ اخیر تغیّر بسیاری داشته است. این متن ادبی در دورۀ سلطنت پهلوی اول به عنوان پشتیبانی برای سیاست ناسیونالیسم باستانگرا به کار گرفته شد و از برخی ابیات میهن‌دوستانۀ آن در جهت ترویج حس وطنپرستی در میان مردم استفاده شد. در دورۀ پهلوی دوم نیز این متن مورد استفادۀ تبلیغاتی و نمایشی در جریان جشن‌های هنر و دوهزار و پانصد ساله و دیگر جشن‌ها و کارناوالها قرار گرفت. همین امر موجب شد گروهی از مردم که شناخت کاملی از مضامین شاهنامه نداشتند و این متن را به عنوان مروّج سنت‌های پادشاهی می‌شناختند در برابر آن موضع گرفته و شاهنامه را نیز چون نظام شاهنشاهی و دیگر ادوات آن مطرود تلقی کنند. از سوی دیگر جایگزینی اندیشه‌های اسلاموطنی به جای ایران‌وطنی، موضع‌گیری برخی در برابر اندیشه‌های ملی‌گرایانه و نیز مهاجرت برخی شاهنامه‌پژوهان طراز اول در دهۀ شصت خورشیدی به برداشت‌های ناصواب طبقۀ عوام درباب شاهنامه دامن زد که در این جستار به شرح آن خواهیم پرداخت.
کلیدواژه‌ها
منابع
- قرآن کریم.
- افشار، ایرج (1390الف). کتابشناسی فردوسی و شاهنامه از آغاز نوشته‌های پژوهشی تا سال 1385. تهران: میراث مکتوب.
- افشار، محمود (1304). «آغازنامه». آینده. س 1. ش1. صص1-3.
- ------- (1304). «مقبرۀ فردوسی را فراموش مکنید». آینده. س 1. ش 3. ص 168.
- امین‌پور، قیصر (1365). شعر انقلاب. دفتر اول. تهران: ادارۀ کل انتشارات و تبلیغات وزارت ارشاد اسلامی.
- انتخابی، نادر (1390). ناسیونالیسم و تجدد در ایران و ترکیه. چ 1. تهران: نگارۀ آفتاب.
- اورنگ، شیخ‌الملک (1345). «خاطرات اورنگ». سالنامۀ دنیا. صص 240-316.
- آدمیت، فریدون (1363). اندیشه‌های طالبوف تبریزی. تهران: دماوند.
- آیدنلو، سجاد (1387). رستم‌نامه (داستان منظوم مسلمانشدن رستم به دست امام علی به انضمام معجزنامۀ مولای متقیان). تهران: میراث مکتوب.
- ـــــــــــــ (1394). «برخی روایات نقالی و شفاهی در ملحقات نسخ و چاپ‌های شاهنامه». فرهنگ و ادبیات عامه. س 3. ش 5. صص51-100.
- بحرالعلومی، حسین (1335). کارنامۀ انجمن آثار ملی از آغاز تا 2535 شاهنشاهی. تهران: انجمن آثار ملی.
- براهنی، رضا (1358). در انقلاب ایران چه شده است و چه خواهد شد. تهران: کتاب زمان.
- بویس، مری (1374). «زندگینامه و آثار پروفسور احسان یارشاطر». دیدارها (مجموعه گفت‌وگوهایی از شیوا کاویانی). تهران: فکر روز.
- پورجوادی، نصرالله (1359). «به سوی نشر دانشگاهی». نشر دانش. ش 2. صص 2-3.
- جوانشیر، ف.م. (1359). حماسۀ داد بحثی در محتوای سیاسی شاهنامۀ فردوسی. تهران: انتشارات حزب تودۀ ایران.
- خامنهای، سید علی (5/12/1370). تارنمای دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنهای. سخنرانی.
http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2597 (acc: 10/10/1394).
- خرم، مسعود (1376). هویت. تهران: حیان.
- داوری، رضا (1365). ناسیونالیسم و انقلاب. تهران: دفتر پژوهشها و برنامه‌ریزی فرهنگی وزارت ارشاد اسلامی.
- دعوتی، ابوالفتح (1359). «ملیت‌گرایی وسیله‌ای برای تجزیۀ سرزمین‌های اسلامی». بررسی مطبوعات. س 1. ش 10. صص 39-41.
- رحیمی، حسین (1360). «انقلاب فرهنگی و بازگشایی دانشگاهها». دانشگاه انقلاب. صص 9-12.
- رستگار فسایی، منصور (1377). «زبان و ادبیات فارسی در بیرون از مرزهای ایران پس از انقلاب اسلامی». نامۀ پارسی. ش 11. صص 5-47.
- زرشناس، شهریار (1386). نگاهی به تاریخچۀ روشنفکری در ایران. تهران: کتاب صبح.
- زریری، عباس (1369). داستان رستم و سهراب؛ روایت نقالان. به کوشش جلیل دوستخواه. تهران: توس.
- سبزواری، حمید (1365). شعر انقلاب. دفتر اول. تهران: ادارۀ کل انتشارات و تبلیغات وزارت ارشاد اسلامی.
- شاهرخ، ارباب کیخسرو (1389). زندگینامه و خدمات ارباب کیخسرو شاهرخ. ویرایش امید قنبری. چ 3. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- شریعتی، علی (1361). بازشناسی هویت ایران اسلامی. تهران: الهام.
- شریف کاشانی، علی (1365). شعر انقلاب. دفتر اول. تهران: ادارۀ کل انتشارات و تبلیغات وزارت ارشاد اسلامی.
- شهری برآبادی، محمد (1366). «دگرگونیهای شعر فارسی پس از انقلاب اسلامی». مشکوۀ. ش 14. صص 87-101.
- صیادکوه، اکبر و انسیه هاشمی قلاتی (1395). «بن‌مایه‌های فولکلوریک در طومارهای نقالان». فرهنگ و ادبیات عامه. س 4. ش9. صص61-81.
- طالبی، فرامرز (1369). »شاهنامه بر در و دیوار». نشر دانش. ش 5. س 10. صص 27-33.
- الطایی، نجاح‌عطاء (1369). سیر اندیشۀ ملی‌گرایی. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
- فروغ، مهدی (1363). شاهنامه و ادبیات. تهران: هنر و فرهنگ.
- فروغی (ذکاءالملک)، محمدعلی (1312). «مقام ارجمند فرردوسی». ارمغان. س 14. ش 11. صص 745-757.
- کاتم، ریچارد (1371). ناسیونالیسم در ایران. ترجمۀ احمد تدین. تهران: کویر.
- کرونین، استفانی و دیگران (1387). رضاشاه و شکل‌گیری ایران نوین. ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر. تهران: جامی.
- کلهر، مهدی (1368). «باستان‌گرایی در تاریخ معاصر». یاد. س14. ش 14. صص 125-146.
- گلشیری، هوشنگ (1369). «تلقی غلط از ادبیات و تاریخ». دنیای سخن. صص23-25.
- متینی، جلال (1377). «گرمی بازار افترا». ایرانشناسی. س 10. ش 1. صص 1-24.
- محیط طباطبایی، محمد (1357). «جمهوری ملی اسلامی ایران». اطلاعات. مورخ 17 اسفند.
- مختاری اصفهانی، رضا (1392). پهلوی اول از کودتا تا سقوط. چ 1. تهران: پارسه.
- مددپور، محمد (1372). سیر تفکر معاصر. تهران: تربیت.
- مسکوب، شاهرخ (1351). «شاهرخ مسکوب و افسانۀ سیاوش». کتاب امروز. ش4. صص 2-18.
- معصومی‌همدانی، علی (1367). «چرا حافظ؟ تأملی در معنی تاریخی حافظ‌شناسی ما». نشر دانش. س 8. ش 6. صص 2-10.
- معظم‌پور، اسماعیل (1383). نقد و بررسی ناسیونالیسم تجددخواه در عصر رضاشاه. چ 1. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- معلم، علی (1362). سوره (جنگ پنجم). تهران: حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
- مفیدی، حسن (مترجم) (1360). اسناد کنفرانس‌های تهران، پالتا، پتسدام. تهران: پارت.
- منور، محمد (1370). «نقد شاهنامه تصحیح دکتر جلال خالقی مطلق». کلک. ش13. صص146-157.
- موسوی خمینی، روح‌الله (1362). در جستوجوی راه از کلام امام (ملی‌گرایی). دفتر یازدهم. تهران: امیرکبیر.
- موسوی‌گرمارودی، علی (1369). مجموعه مقالات انجمن‌وارۀ بررسی مسائل ایرانشناسی. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
- میلانی، عباس (1392). نگاهی به شاه. تورنتو: پرشین سیرکل.
- بینام (1369). «سالشمار زندگی احسان یارشاطر». ایرانشناسی. ش 5. صص7-8.
- بینام (1372). «سالشمار محمدجعفر محجوب». ایرانشناسی. ش17. صص 5-6.
- نقوی، علی‌محمد (1364). اسلام و ملی‌گرایی. چ 2. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
- نهاوندی، هوشنگ و ایو بو ماتی (1392). محمدرضا پهلوی آخرین شاهنشاه 1980-1919.ترجمۀ دادمهر. لس آنجلس: شرکت کتاب.
- هدایت، کوکب (1369). «شاهنامه و سینما». سروش. س 12. ش 540. ص44.
- یاحقی، محمدجعفر و هاشم صادقی محسن‌آباد (1391). «تأثیرپذیری ملک‌الشعرای بهار از فردوسی». بوستان ادب. س 4. ش 4 (پیاپی 14). صص 65-86.
- یزدانپرست، حمید (1388). نامۀ ایران (مجموعه مقاله‌ها، سروده‌ها و مطالب ایرانشناسی). ج 5. تهران: اطلاعات.
- یغمایی، حبیب (1349). فردوسی و شاهنامۀ او. تهران: انجمن آثار ملی.
- Demmers, J.(2002). "Diaspora and Conflict: Locality, Long-distance Nationalism, and Delocalisation of Conflict Dynamics". The Public. No. 9(1). Pp. 85-96.
- Friedland, Roger. (2002). "Money, Sex, and God: The Erotic Logic of Religious Nationalism". Sociological Theory. No. 20(3). Pp.381-425.
