الگوهای آزمایش و طبقهبندی آن در حکایتها و قصههای ایرانی
نویسندگان
دانشجو
چکیده
آزمایش یکی از بنمایههای مهم و تکرارشونده در حکایتها و قصههای ایرانی است که با اهداف گوناگون و شیوههای مختلف ارائه میشود. آزمایشها در قصه ها معمولاً بهعنوان شروطی مطرح شده است که شخصیت اصلی یا دیگر شخصیت‌های داستان برای رسیدن به خواستههای خود ملزم به انجام آن هستند و عنصری هستند برای محک‌زدن توانایی شخصیت‌ها و یا بستری برای بروز استعدادهای درونی آنها در خلال داستان. اگرچه ظاهراً این آزمایشها تفاوتهای بسیاری با یکدیگر دارند؛ اما در تمامی آنها میتوان نشانهها و خصوصیاتی مشترک پیدا کرد که امکان طبقهبندی و دستهبندی را برای محققان فراهم می‌کند. در این تحقیق نویسندگان از میان قصهها و حکایتهای ایرانی مجموع 237 قصه و حکایت را انتخاب کردهاند و با بررسی ارکان آزمایش (امتحان‌کننده، امتحان‌شونده، شیوه و نوع آزمایش و اهداف آزمایش) در آنها درصدد ارائۀ الگویی طبقه‌بندیشده برای شناخت انواع آزمایش در قصههای ایرانی برآمدهاند.
کلیدواژه‌ها
منابع
- آذر افشار، احمد (1376). افسانه و قصههای آذربایجان. تهران: نشر دی.
- آذرگشسب، اردشیر (۱۳۷۲). مراسم مذهبی و آداب زرتشتیان. چ 3. تهران: فروهر.
- ابوالفتوح رازی، حسینبنعلی (1381). گزیدۀ روضالجِنان و رَوحالجَنان. به کوشش محمدجعفر یاحقی. ترجمۀ محمدحسن خزاعی و محمدمهدی ناصح. مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی.
- اردستانی، پیرجمالی. تفسیر سورۀیوسف. نسخۀ خطی. کتابخانۀ ملک. ش 4878. نستعلیق سدۀ دوازدهم.
- افشاری، مهران و مهدی مداینی (1377). هفت‌لشکر (طومار جامع نقالان)، از کیومرث تا بهمن. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- امیری، زهرا (1387). «امتحان و آزمایش از دیدگاه قرآن». کوثر. ش 28. صص 96-100.
- انجوی شیرازی، سیدابوالقاسم (1357). قصههای ایرانی، گل به صنوبر چه کرد. ج 1. چ 2. تهران: امیرکبیر.
- براهنی، رضا (1362). قصه‌نویسی. چ 3. تهران: نشر نو.
- بلعمی، ابوعلی (1353). تاریخ بلعمی. تصحیح ملکالشعرا بهار. تهران: زوار.
- بهار، مهرداد (۱۳۸۰) بندهش. چ 2. تهران: توس.
- پاکزاد، عبدالعلی (1387). «ابتلا و آزمایش در قرآن». پژوهش‌هایقرآنی. ش 54-55. صص 342-377.
- پراپ، ولادیمیر (1392). ریختشناسی قصههای پریان. ترجمۀ فریدون بدرهای. تهران: توس.
- پریشانی، زیبا و مسعود شیربچه (1388). بن‌مایه‌ها و عناصر قصههای پری‌وار ایرانی. چ 1. نجفآباد: دانشگاه آزاد اسلامی.
- جامی، نورالدین عبدالرحمانبناحمد (1370). مثنویهفتاورنگ. تصحیح مرتضی مدرس گیلانی. تهران: گلستان کتاب.
- جرجانی، حسین‌بنحسن (1337). تفسیر گازر. به کوشش جلال‌الدین محدث ارموی. تهران: انتشارات مهر آیین.
- حسنی، حسن (1353). «اوردالی». حقوقمردم. ش 35. صص150-156.
- حسنی رازی، مرتضی (1364). تبصرۀالعوام فی معرفه مقالاتالانام. تصحیح عباس اقبال. تهران: اساطیر.
- حسین‌زاده، علی‌محمد و محمدرضا بهروز (1382). «ابتلا و آزمایش الهی». کلاماسلامی. ش 46. صص 46، 142-160.
- حسینی، محمد (1384). ریختشناسی قصههای قرآن، بازخوانش دوازده قصۀ قرآنی. تهران: ققنوس.
- خدیش، پگاه (1387). ریختشناسی افسانه‌های جادویی. تهران: علمی و فرهنگی.
- خلیلی، محمد (1376). افسانه‌های آذربایجان. ج 1. تهران: مینا.
- خوافی، مجد (1345). روضۀخلد. تصحیح محمود فرخ و حسین خدیوجم. تهران: زوار.
- داریوساباتوچی (1378). «اوردالی (آزمایش ایزدی یا آیین ور)». ترجمۀ مهرداد رایجیان اصلی. کانون. س 44. ش 17. صص 163-180.
- دلاشو، م. لوفلر (1364). زبان رمزی قصههای پری‌وار. ترجمۀ جلال ستاری. چ 1. تهران: توس.
- دهخدا، علیاکبر (1377). لغتنامه. چ 2. تهران: مؤسسۀ دهخدا.
- دهلوی، امیرخسرو (1964). مجنون و لیلی. تصحیح طاهر احمد اوغلو محرم اوف. چ 1. مسکو.
- دوستخواه، جلیل (1392). اوستا. چ 12. تهران: مروارید.
- راغب اصفهانی (1371). نوادر: ترجمۀ کتاب محاضراتالادبا و محاوراتالشعراء و البلغاء. ترجمۀ محمدصالح قزوینی. به کوشش احمد مجاهد. تهران: سروش.
- رزمجو، حسین (1370). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی. مشهد: آستان قدس.
- رضوانیان، قدسیه (1389). ساختار داستانی حکایتهای عرفانی. چ 1. تهران: سخن.
- رومی، احمد (1378). دقایقالطریق. به کوشش محسن کیانی. تهران: روزنه.
- ژندهپیل، احمدبنابوالحسن (1373). مفتاحالنجات. تصحیح علی فاضل. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- ساتن، ال. پی الول (1374). قصههای مشدی گلین خانوم. به کوشش اولریش مارزلف و دیگران. چ1. تهران: نشر مرکز.
- سلامی، مسعود و کامبیز صفیئی (1391). « بررسی جهان‌بینی در دو اثر اسطورهای حماسی شاهنامه و سرود نیبلونگن». مطالعات ادبیات تطبیقی. س 6. ش 23. صص 83-108.
- سنایی، مجدودبنآدم (1377). حدیقۀالحقیقهوشریعۀالطّریقه. به کوشش محمدتقی مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.
- شیعی سبزواری، حسنبنحسین (1378). راحۀ‌الارواح. تصحیح محمد سپهری. تهران: میراث مکتوب.
- صرفی، محمدرضا (1379-1380). «آزمون آتش». ادبوزبانفارسی. ش 13-14. صص 31-57.
- طباطبایی، محمدحسین (۱۳۶۲). المیزان فی تفسیرالقران. ج 14. تهران: دارال‍ک‍ت‍ب الاس‍لام‍ی‍ه.
- طبرسی (۱۳۶۰). مجمعالبیان فی تفسیر القرآن. ترجمۀ مترجمان. تحقیق رضا ستوده. ج ۷۷. تهران: فراهانی.
- عطار، فریدالدین (1368). الهی‌نامه. تصحیح هلموت ریتر. چ 2. تهران: توس.
- ----------- (1380). تذکرۀ‌الاولیاء. به کوشش محمد استعلامی. تهران: زوار.
- ----------- (1377) مصیبتنامه.تهران: جادۀ ابریشم.
- عناصری، جابر (1361). «آتش، آوردگاه پلیدی و پاکی به مناسبت اردیبهشتگان». چیستا. ش 10. صص1284-1298.
- عنصری، ابوالقاسم (1966). وامق و عذرا. به کوشش محمد شفیع. پاکستان: دانشگاه پنجاب.
- عوفی، سدیدالدین محمد (1360-1370). جوامع‌الحکایات و لوامعالروایات. 7 ج. به کوشش مظاهر مصفا و دیگران. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- غزالی، محمدبنمحمد (1392). نصیحةالملوک. تهران: انتشارات جامی.
- فراهی، میرزا برخوردار (1373). داستان‌های محبوب‌القلوب. تصحیح علیرضا ذکاوتی قراگوزلو. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- کاشانی، حبیبالله (1379). ریاضالحکایات. کاشان: مرسل.
- محمدبن‌منور (1367) . اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی‌سعید. به کوشش محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: آگاه.
- معین، محمد (1363). مزدیسنا و ادب فارسی. تهران: دانشگاه تهران.
- مولوی، جلال‌الدین (۱۳۷۵). مثنوی معنوی. تصحیح ر. نیکلسن. تهران: توس.
- میبدی، رشیدالدین (1331 - 1339). تفسیرکشف الاسراروعدة الابرار. به کوشش علی‌اصغر حکمت. تهران: دانشگاه تهران.
- میر‌صادقی، جمال (1366).ادبیاتداستانی؛ قصه، داستان کوتاه،رمان. چ 1. تهران: شفا.
- ناشناس (1354). منتخب رونقالمجالس و بستانالعارفین و تحفهالمریدین. تصحیح احمدعلی رجایی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- نظامى عروضى (1909). چهارمقاله. تصحیح عبدالوهاب قزوینى. لیدن: بریل.
- نورعلی شاه (1348). جنات‌الوصال. به کوشش جواد نوربخش. تهران: خانقاه نعمتالهی.
- ن‍ی‍ش‍اب‍وری، رض‍ی‌ال‍دی‍ن (1341). مکارم اخلاق. به کوشش محمدتقی دان‍ش‌پ‍ژوه. تهران: بی‌جا.
- هلالی جغتایی (بیتا). دیوان. به تصحیح و کوشش سعید نفیسی. تهران: سنایی.
- وراوینی، سعدالدین (1367). مرزبان‌نامه. تصحیح محمد روشن. تهران: نو.
- یغمایی، حبیب (1356). ترجمۀتفسیر طبری. چ 2. تهران: توس.
