نقش قهوه خانه های عصر صفوی در تکوین سبک هندی
نویسندگان
1
استاد
2
دانشجوی دکترا
چکیده
در روزگار صفوی، محافل اجتماعی به خصوص قهوه‌خانه‌های شهر اصفهان، نقش مهمّی در روابط و فعاّلیّت-های شاعران مکتب اصفهان داشته‌است. در لابه‌لای تذکره‌ها و گاه سفرنامه‌های اروپاییان، آنچه مشاهده می-شود، حضور شاه‌عباس اوّل و دیگر اقشار اجتماعی در قهوه‌خانه‌است. طرح غزل، نقد و اصلاح شعر شاعران، که بعضاً اهل پیشه و کسب بوده‌اند و در عرصه‌ی آفرینش شعر، نیاز به تلاش و ممارست داشته‌اند، در قهوه-خانه‌ها به رشد و کمال می‌رسیدند. همچنین قهوه‌خانه‌ها؛ در رونق وقوع‌گویی و پیوند خوشنویسی و شعر این دوره، تأثیر بسزائی داشته‌اند. از طرف دیگر گاهی مصرف مواد مخدّر در این قهوه‌خانه‌ها نیز قدرت تخییل آنان را تشدید می‌کرده‌است، تا جایی که می‌توان گفت یکی از دلایل بعضی از خیال‌پردازی شاعران آن دوره، مصرف همین مواد بوده‌است. چنان که در سطح واژگانی و مضمون پردازیِ تنی چند از شاعران صاحب طرز چون صائب به آن برمی‌خوریم. اگر چه ظرافت خیال و نازک‌اندیشی شاعران سبک هندی دلایل فراوانی دارد، امّا می‌توان گفت مصرف مواد مخدّر یکی از عوامل این شیوه بوده، که کم‌تر بدان پرداخته شده‌است. فراوانی اصطلاحات قهوهخانه و اسامی انواع موارد مخدر در شعر این دوره، تا حد زیادی گویای این واقعیت است. در این مقاله با روش تحلیلی-توصیفی سعی شده‌است تأثیر قهوه‌خانه‌های اصفهان به عنوان محفلی ادبی و همچنین مصرف مواد مخدّر، در این مکان‌ها، بر شکل‌گیری شعر این دوره، بررسی شود.
واژه‌های کلیدی: قهوه‌خانه‌ها، نقد، اصلاح شعر.
واژه‌های کلیدی: قهوه‌خانه‌ها، نقد، اصلاح شعر.
کلیدواژه‌ها
-آزاد، حسین (1384). آسیبشناسی روانی 1. چ 9. تهران: بعثت.
-آملی، طالب (1346). کلیات اشعار. به کوشش طاهری شهاب. چ 1. تهران: سنایی.
- ابوریحان بیرونی (1362). تحقیق ماللهند. ترجمۀ منوچهر صدوقی سها. چ 1. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- اخلاص، کشنچند (1973). همیشه بهار. به کوشش وحید قریشی. کراچی: انجمن ترقی اردو.
- اعظمزاده، محمد (1386). «پیوند نقاشان خیالساز (قهوهخانهای) با ادبیات». علامه. ش 13. صص 55-72.
- افشار، ایرج (بیتا). «موزونان». ارمغان زرینکوب. چ1. صص 27-28.
- اندرسن، یان ام و یان سی رید (1386). مبانی بالینی روان. ترجمۀ سعید پورنقاش و دیگران. چ 1. تهران: سمت.
- بیدل دهلوی، عبدالقادر (1386). دیوان. به کوشش اکبر بهداروند. چ1. تهران: نگاه.
- تهرانی، صیدی (1384). دیوان. به کوشش محمد قهرمان. چ 1. تهران: اطلاعات.
-خان آرزو، سراجالدین علی (1383). تذکرۀ مجمعالنفایس. ج2. به کوشش مهر نور محمد خان. چ1. اسلامآباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
- خداپناهی، محمدکریم (1387). روانشناسی فیزیولوژیک. تهران: سمت.
- شاردن، ژان (1375). سفرنامه. ترجمۀ اقبال یغمایی. تهران: توس.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1378). ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما. ترجمۀ حجتالله اصیل. تهران: نشر نی.
- صائب تبریزی (1371). دیوان. به کوشش محمد قهرمان. چ2. تهران: علمی و فرهنگی.
- صفا، ذبیحالله (1369). تاریخ ادبیات در ایران. ج1(5). چ6. تهران: فردوس.
- --------.-----. --------------------. ج 2(5). چ 4. تهران: فردوس.
- فتوحی، محمود (1379). نقد خیال، نقد ادبی در سبک هندی. تهران: روزگار.
- قزوینی، عارف (1365). دیوان. به کوشش رحیم چاوش اکبری. تهران: زوار.
- فخرالزمانی قزوینی، ملا عبدالنبی (1361). تذکرۀ میخانه. به کوشش احمد گلچینمعانی. تهران: اقبال.
- فدایی، فرید (1389). «تحلیل روانپزشکی شعر حافظ برپایۀ مکتب روانکاوی». روزنامۀ سلامت. ش 24.
- فیش، فرنک جی (1368). روانپزشکی. ترجمۀ نصرتالله پورافکاری. چ2. تبریز: تابش.
- فیگویروا، دن گارسیا دسیلوا (1363). سفرنامه. ترجمۀ غلامرضا سمیعی. تهران: نشر نو.
- کالات، جیمز (1386). روانشناسی فیزیولوژی. چ 4. تهران: دانشگاه شاهد.
- گرس، ایون (1370). سفیر زیبا. ترجمۀ علیاصغر سعیدی. تهران: انتشارات تهران.
- محمودی، آزاد (1386). «اصطلاحات خوشنویسی در شعر فارسی دورۀ صفوی». مجموعه مقالات خوشنویسی. ج1. تهران: فرهنگستان هنر.
- ملکیان، اکبر (بیتا). «قهوخانه در ایران». مجلۀ فرهنگ و زندگی کارگزاران و خانههای فرهنگی. ش 1. صص 78-95.
- مقصودی، منیژه (1381). «قهوهخانه بهعنوان یک نهاد». کتاب ماه علوم اجتماعی. ش 56-57. صص 66-68.
- نصرآبادی، محمدطاهر (1361). تذکرۀ نصرآبادی. به کوشش حسن وحید دستگردی. تهران: فروغی.
- نعمانی، شبلی (1363). شعرالعجم. ترجمۀ تقی فخر داعی گیلانی. چ2. تهران: دنیای کتاب.
- نهاوندی، عبدالباقی (1387). مآثر رحیمی. به کوشش عبدالحسین نوایی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- نیکوبخت، ناصر و دیگران (1393). «تبلور برخی عناصر قهوهخانهای در شعر عصر صفوی». فرهنگ و ادبیات عامه. س 2. ش 4. صص 109-134.
- واله، پیترو دلا (1385). سفرنامه. ترجمۀ شجاعالدین شفا.چ 3. تهران: علمی و فرهنگی.
