ریخت شناسی منظومه ی امیر و گوهر بر اساس نظریه ی ولادیمیر پراپ
نویسندگان
1
دبیر دبیرستان های شهرستان آمل
2
دانشیار دانشگاه پیام نور آمل
3
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جنوب تهران
چکیده
ریختشناسی، بررسی ساختاری اثر ادبی است که ولادیمیر پراپ با التفات به رهیافت‌های شکل گرایانه ارائه کرد، و با بررسی یکصد افسانه‌ی جادویی روسی، نمونه‌ای عملی از آن به دست داد. بر اساس نظریه-ی پراپ، افسانههای جادویی، به رغم تفاوت‌ها، در ساختار و اصول بنیادین اشتراک دارند و کار ریخت-شناسی این است که این محورهای بنیادین و مشترک را بازیابد. در این پژوهش میدانی- تحلیلی، قدیمی‌ترین روایت شفاهی امیر و گوهر از منظر ریختشناسی پراپ مورد بررسی قرار گرفته است. بنابر نتایج پژوهش، خویشکاری‌های روایت امیر و گوهر، در انطباق با مدل پراپ، با جابه‌جایی با ساختار مورد نظر پراپ مطابقت می‌کند، ترتیب مورد اشاره‌ی پراپ در این روایت رعایت نمی‌شود. مثلاً خویشکاری عروسی که معمولاً در پایان داستان اتفاق می‌افتد، در آغاز روایت امیر و گوهر رخ می‌دهد، همچنان که پایان داستان که معمولا با وصال عاشق و معشوق همراه است، در روایت امیر و گوهر نامشخص تمام می-شود. علاوه بر این، شاهد جایگزینی برخی خویشکاری‌ها در روایت امیر و گوهر هستیم، مانند عامل کرامت یا معجزه که جای عامل جادو را می‌گیرد و یا رقیب که جای شریر را. با این همه و به رغم این تفاوت‌ها، کارکرد و بازتاب این خویشکاری‌ها در هر دو افسانه مشابه است. این تفاوت‌ها از یک سو، به تفاوت افسانه‌ی عاشقانه و افسانه‌ی جادویی برمی‌گردد و از سوی دیگر، به بن‌مایه‌های دینی و مذهبی افسانه‌ی امیر و گوهر معطوف است. در مجموع اجزا و شخصیت‌ها و عملکرد منظومه امیر و گوهر و خویشکاری‌های آن با اندکی جابه‌جایی از مدل پراپ پیروی می‌کند.
کلیدواژه‌ها
- پازواری، امیر (1277). کنزالاسرار. به کوشش برنهارد دارن و میرزا محمد شفیع مازندرانی. چ 1. ج 1. پطرزبورگ.
- پراپ، ولادیمیر (1386). ریختشناسی قصههای پریان. ترجمۀ فریدون بدرهای. چ 2. تهران: توس.
- --------- (1371). ریشههای تاریخی قصههای پریان. به کوشش و ترجمۀ فریدون بدرهای. چ 1. تهران: توس.
- پین، مایکل (1382). فرهنگ اندیشۀ انتقادی (از روشنگری تا پسامدرنیته). ترجمۀ پیام یزدانجو. چ 1. تهران: نشر مرکز.
- پهلوان، کیوان (1388). موسیقی مازندران. چ 1. تهران: آرون.
- جعفری(قنواتی) محمد (1394). درآمدی بر فولکلور ایران. چ 1. تهران: جام.
- خدیش، پگاه (1387). ریختشناسی افسانههای جادویی. چ 1. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- خراسانی، محبوبه (1387). درآمدی بر ریختشناسی هزارویک شب. اصفهان: تحقیقات نظری.
- ذبیحی، علی و نادعلی فلاح (1393). «امیری یا منظومۀ امیر و گوهر». آینه میراث. س 12. ش1. صص 109-136.
- --------------- (1395). منظومۀ امیر و گوهر(امیری). نسخۀ خطی محفوظ در کتابخانۀ ملی ایران. چ 1. تهران: رسانش نوین.
- ذوالفقاری، حسن (1389). «ریختشناسی افسانۀ عاشقانۀ گل بکاولی». فنون ادب. س 2. ش 1 (2)2. صص 49-62.
-................. (1391). «امیر و گوهر». دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران. ج 1. صص 629-630.
-................. (1392). یکصد منظومۀ عاشقانۀ فارسی. چ 1. تهران: چرخ.
- زهرهوند، سعید و دیگران (1393). «ریختشناسی داستان لیلی و مجنون بر اساس نظریۀ پراپ». پژوهشنامۀ ادب غنایی. ش 23. صص 169-190.
- عیسیپور، عزیز (1393). «عشقنامۀ امیر و گوهر از زبان چوپانان دیار کوهستانهای تنکابن». فصل فرهنگ. ش 7. صص 178-201.
- فلاح، نادعلی (1389). «امیر و گوهر به روایت افسانهها». مجموعه مقالات دومین همایش ملی امیر پازواری. چ 1. بابلسر: دانشگاه مازندران. صص 52-75.
- کبیری، دانا (1391). «کتاریهای زندگی امیرپازواری». مازندنومه. یکشنبه 24دیماه1391
- www.mazandnume.com/fullcontent/14741
- کشمیری، بینش (1392). مثنوی رشتۀ گوهر. با مقدمه و تصحیح یوسف اسماعیلزاده. چ 1. رشت: رخسار صبح.
- ملکونوف، گریگوری والریانوویچ (1364). سفرنامۀ ملکونف به سواحل جنوبی دریای خزر. ترجمۀ مسعود گلزاری. تهران: دادجو.
-..........................(1376). کرانۀ جنوبی دریای خزر یا استانهای شمالی ایران. ترجمۀ امیرهوشنگ امینی. تهران: کتابسرا.
- میرکاظمی، سیدحسین (1374). افسانههای دیار همیشه بهار: قصههای مردم مازندران و ترکمن. چ 1. تهران: سروش.
- نجفزاده بارفروش (م.روجا)، محمدباقر (1368). واژهنامۀ مازندرانی. چ 1. تهران: نشر بلخ وابسته به بنیاد نیشابور.
- نصری اشرفی، جهانگیر (1383). نمایش و موسیقی در ایران. ج 2. چ 1. تهران: آرون.
- Melgunof, g. (1868). Das sudlicheufer des kaspischen meres oder die nordprovinzenpersiens. Leipzig.
