جلوه‌های فرهنگ عامه در نمایشنامه‌های حمید امجد ( با تمرکز بر نمایشنامه‌های سه خواهر و دیگران، پستوخانه، شب سیزدهم و زائر )
نویسندگان
1
عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس
2
دانشکده هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس
چکیده
مقاله حاضر سعی دارد تا با ردیابی شاخص های فرهنگ عامه در روند تولید متون نمایشی ایران به راهکارهای بومی سازی ادبیات نمایشی توجه نشان دهد. این مطالعه به شیوه میان رشته ای سعی دارد نقش تأثیرگذار فرهنگ عامه را در پردازش الگوهای بومی نگارش خلاق برای هنرهای نمایشی بررسی کند. حمید امجد به عنوان یکی از نمایشنامه نویسان نسل متأخر ایرانی به دلیل بهره گیری از وجوه متنوع فرهنگ عامیانه در خلق و بازنمایی جهان نمایشی آثارش نمونه پژوهشی مناسبی تلقی می شود تا شاخص هایی نظیر زبان گفتار، باورها و آداب و رسوم، رفتارها یا نشانه های رایج در فرهنگ عامیانه ایران مورد تحلیل قرار گیرند.
این تحقیق با گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و به شیوه مواجهه مستقیم با متن های نمایشی تدوین شده و با اتخاذ روش توصیفی- تحلیلی تلاش می‌کند تا ظرفیت های بالقوه فرهنگ عامه ایران را در سازماندهی ایده و تحقق آنها به کمک شگردهای نمایشنامه نویسی را موکد سازد. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد پاره‌ای از مهم‌ترین شاخص‌های فرهنگ عامه ایران نظیرداستان‌های عامیانه، ضیافت‌های عامیانه، زبان عامیانه به طرق گوناگون در روند خلق نمایشنامه‌های حمید امجد مورد توجه واقع شده است. مقایسه‌ای تطبیقی با برخی مفاهیم و عناصر نمایشی نظیر شخصیت‌پردازی، موضوع نمایشی، خلق فضاهای اقلیمی و نیز لحنی فرهنگی، کاربرد وجوه غالب متفاوتی از این حیث را نشان می‌دهد. در نهایت این مقاله نشان می‌دهد که بکارگیری عناصری از فرهنگ عامه در نحوۀ سازماندهی اطلاعات نمایشی به نحو قابل توجهی نشان از تمایل این نویسنده برای خلق یک الگوی درام بومی دارد.
این تحقیق با گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و به شیوه مواجهه مستقیم با متن های نمایشی تدوین شده و با اتخاذ روش توصیفی- تحلیلی تلاش می‌کند تا ظرفیت های بالقوه فرهنگ عامه ایران را در سازماندهی ایده و تحقق آنها به کمک شگردهای نمایشنامه نویسی را موکد سازد. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد پاره‌ای از مهم‌ترین شاخص‌های فرهنگ عامه ایران نظیرداستان‌های عامیانه، ضیافت‌های عامیانه، زبان عامیانه به طرق گوناگون در روند خلق نمایشنامه‌های حمید امجد مورد توجه واقع شده است. مقایسه‌ای تطبیقی با برخی مفاهیم و عناصر نمایشی نظیر شخصیت‌پردازی، موضوع نمایشی، خلق فضاهای اقلیمی و نیز لحنی فرهنگی، کاربرد وجوه غالب متفاوتی از این حیث را نشان می‌دهد. در نهایت این مقاله نشان می‌دهد که بکارگیری عناصری از فرهنگ عامه در نحوۀ سازماندهی اطلاعات نمایشی به نحو قابل توجهی نشان از تمایل این نویسنده برای خلق یک الگوی درام بومی دارد.
کلیدواژه‌ها
-اسکندانیان، علی (1379). بررسی چندوچون نمایشی بودن فرهنگ عامۀ ایران. پایاننامۀ کارشناسی‌ارشد. ادبیات نمایشی. دانشکدۀ هنر و معماری. دانشگاه آزاد اسلامی.
-استریناتی، دومینیک (1392). مقدمه‌ای بر نظریۀ فرهنگ عامه. ترجمۀ ثریا پاک‌نظر. تهران: کتابخانۀ فروردین.
-استوری، جان (1386). مطالعات فرهنگی دربارۀ فرهنگ عامه. ترجمۀ حسین پاینده. تهران: آگه.
-امجد، حمید (1381).پستوخانه. تهران: نیلا.
------- (1381). دو نمایشنامه: گردش تابستانی و هوای پاک. تهران: نیلا.
------- (1382). زائر. تهران: نیلا.
----------- (1387). شب سیزدهم. تهران: نیلا.
--------- (1394). سه خواهر و دیگران. تهران: نیلا.
-آقاعباسی، یدالله (1389). دانشنامۀ نمایش ایرانی: جستارهایی در فرهنگ و بوطیقای نمایش ایرانی. تهران: قطره.
-باربا، یوجینیو و نیکولو ساوارز (1390). فرهنگ انسان‌شناسی تئاتر: هنر اسرارآمیز نمایشگر. ترجمۀ یدالله آقاعباسی. تهران: سورۀ مهر.
-بروک، پیتر (1391). در گشوده. ترجمۀ بهرنگ فرهنگ‌دوست. تهران: افراز.
-بیضایی، بهرام (1379). نمایش در ایران. چ 2. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
-پایور، جعفر (1384). «بازنویسی و بازآفرینی از فرهنگ عامه؛ قصه‌ها، قصۀ متل‌ها و مثل‌ها در ادبیات نمایشی کودک». فصلنامۀ فرهنگ مردم. ش 13. صص 94-103.
-خبازدادگر، آرش (1382). بررسی انعکاس اساطیر و فرهنگ عامه در پنج نمایشنامۀ بهرام بیضایی. پایاننامه کارشناسی ارشد. کارگردانی تئاتر. تهران: دانشگاۀ تربیت مدرس. دانشکدۀ هنر و معماری.
-داد، سیما (1390). فرهنگ اصطلاحات ادبی: واژه‌نامۀ مفاهیم و اصطلاحات ادبی فارسی و اروپایی. تهران: مروارید.
-دری، نجمه و سید مهدی خیراندیش (1393). «مقایسۀ بازتاب فرهنگ عامه در آثار سیمین دانشور و احمد محمود». فرهنگ و ادبیات عامه. س 2. ش3. صص 79-103.
-ذوالفقاری، حسن (1394). «گونهشناسی ساختهای قالبی در زبان عامه». جستارهای زبانی. دورۀ 6. ش 4 (پیاپی 25). صص 69-98.
-ذوالفقاری، حسن و دیگران (1390). «قصهشناسی نوشآفریننامه». جستارهای ادبی. ش173. صص 98-81.
-سیگر، لیندا (1380). خلق شخصیت‌های ماندگار. ترجمۀ عباس اکبری. تهران: سروش.
-شکنر، ریچارد (1388). نظریۀ اجرا. ترجمۀ مهدی نصراللهزاده. تهران: سمت.
-فهیمیفر، اصغر و محمدجعفر یوسفیان کناری (1392). «قابلیتهای روایی ادبیات عامیانۀ ایران در اقتباس نمایشی برای سینما و تلویزیون». فرهنگ و ادبیات عامه. دورۀ 1 . ش2. صص 129-155.
-فیستر، مانفرد (1387). نظریه و تحلیل درام. ترجمۀ مهدی نصرالهزاده. تهران: مینوی خرد.
-قادری، نصرالله (1391). آناتومی ساختار درام. تهران: نیستان.
-لطفی، محمدرضا (1381). پنجمین کتاب سال شیدا، مجموعه مقالات موسیقی. تهران: خورشید.
-مکی، ابراهیم (1388). شناخت عوامل نمایش. تهران: سروش.
-میهن‌دوست، محسن (1380). پژوهش عمومی فرهنگ عامه. تهران: توس.
-نعمت طاوسی، مریم (1390). فرهنگ نمایشهای سنتی و آیینی ایران. تهران: دایره.
-نیپریس، جانت (1389). نوشتن برای تئاتر. ترجمۀ تالین آبادیان. تهران: افراز.
-هدایت، صادق (1385). فرهنگ عامیانۀ مردم ایران. تهران: چشمه.
-همایونی، صادق (1391). ترانههای محلی ایران. تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی.
-هولتن،اورلی (1389). مقدمه بر تئاتر: آیینۀ طبیعت. ترجمۀ محبوبه مهاجر. چ 3. تهران: سروش.
-Brabazon, T. (2001). Australian Popular Culture and Media Studieshttp://www.academia.edu/303306/Australian_Popular_Culture_and_Media_ _Studies [14Oct2012].
-De Angelis, R. (2002). Between Anthropology and Literature: Interdisciplinary Discourse.London: Routledge.
-Pavis, P. (2005). Theatre at the Crossroads of Culture.Tr. Loren Kruger. Taylor
& Francis e-Library.
-Watson, I. (2005).Towards a Third Theatre, Eugenio Barba and the Odin Teatret.Taylor & Francis e-Library.
-Wilcox, R. (2010).Studies In Popular Culture.Popular culture Association in South.
