بن‌مایه‌های داستان «طاهر و زهره» در روایتهای ایران (ترکمن و آذربایجان)
نویسندگان
1
عضو هیات علمی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان
2
دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز.
چکیده
اساطیر مکتوم در داستان‌های ملل، بیانگر هویت تاریخی اقوام می‌باشند. یکی از داستان‌های اسطوره‌ای که در ایران، بالکان، قبرس، ترکیه، آذربایجان، ارّان و... رواج زیادی داشته است و هنوز هم در مراسم عروسی توسط «عاشیق ها» نقل می‌شود، داستان «طاهر و زهره» است. تصویر صف‌کشی عشق در برابر کینه، وفا در برابر پیمان‌شکنی و توطئه، تجدّد در برابر سنّت‌گرایی و خواستن و تلاش در برابر عناد و ممانعت. این داستان که چون دیگر داستان‌های «عاشیقلار» ترکیبی از نظم و نثر است از نظر تنوّع بن‌مایه‌ها بسیار غنی است. در روایتهای مختلف این داستان همانند دیگر داستان‌های شفاهی، تفاوت‌هایی وجود دارد که این تفاوت‌ها زاییده تاریخ، فرهنگ، اجتماع و سبک زندگی قوم راوی داستان است که در این میان روایت ترکمن با اپیزود «ماهیم جان» و روایت آذربایجان با اپیزود «آنالار قوشونی» (قشون زنان) از دیگر روایت‌ها متفاوت‌تر است. با توجه به این‌که در ایران هیچگونه تحقیقی در این زمینه صورت نگرفته است، این مقاله با بررسی توصیفی وتطبیقی بن‌مایه‌های داستان رادر روایتهای ترکمن و آذربایجان-با نیم نگاهی به روایتهای قبرس وکوموک-مورد توجه قرار داده و آن‌ها را در پنج بخش 1) بن‌مایه‌های دینی، 2) بن‌مایه‌های کرامت، 3) بن‌مایه‌های شگفت‌انگیز، 4) بن‌مایه‌های عاشقانه و 5) بن‌مایه‌های حماسی و عیاری ارائه کرده وجوه اشتراک و افتراق آن‌ها را نیز مدنظر قرار می‌دهد.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم.
- احمدزاده (تیلم خانلی)، حمید (1392). طاهر- زهره (محبت داستانی). ویراستار بهروز ایمانی. تبریز: ندای شمس.
- الیاده، میرچا (1376). رساله در تاریخ ایران. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: سروش.
- باستید، روژ (1370). دانش اساطیر. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: توس.
- پارسانسب، محمد (1388). «بن‌مایه: تعاریف، گونه‌ها، کارکردها و ... ». نقد ادبی. س 2. ش 5. صص 7- 41.
- جعفرپور، میلاد و مهیار علویمقدم (1391). «ساختار بن‌مایه‌های داستانی امیرارسلان». متن‌شناسی ادب فارسی. دورۀ جدید. ش 2 (پیاپی 14). صص 39- 60.
- حریری اکبری، محمد (1394) . ساری بولبول (طاهر میرزه ایله زهره ناغیلی). تبریز: اختر.
- حیدری، رمضان (1392). جام جان. چ 2. تهران: لویه.
- ذوالفقاری، حسن (1374). منظومههای عاشقانۀ ادب فارسی. تهران: نیما.
- --------------- (1394). یکصد منظومۀ عاشقانۀ فارسی. چ 2. تهران: چرخ.
- رئیس‌نیا، رحیم (1366). کوراوغلو در افسانه و تاریخ. چ 1. تبریز: نیما.
- رسمی، عاتکه و سکینه رسمی (1396). «بررسی تطبیقی نمایشنامۀ رومئو و ژولیت و داستان رمانتیک عاشیقغریب و شاهصنم». ادبیات نمایشی و هنرهای تجسمی. دورۀ 1. ش 4. صص 15-32.
- ---------------------- (1395). «بن‌مایه‌های داستان اصلی و کرم». فرهنگ و ادبیات عامه. دورۀ 5. ش 12. ص 41- 63.
- ------------------------- (1396). «بررسی تطبیقی منظومۀ لیلی ومجنون با داستان اصلی و کرم». ادبیات نمایشی وهنر های تجسمی. (در دست انتشار).
- ساعی، حسین (1394). آذربایجان عاشیق داستانلاری. ج 1 و 2. تبریز: اختر.
- شکسپیر، ویلیام (بی‌تا). رومئو و ژولیت. ترجمه علاءالدین پازارگادی. تهران: سروش.
- عزتی (عندلیب اهری)، سخاوت (1394). آذربایجان عاشیق داستانلاری. تبریز: اختر.
- عیوقی (1343). ورقه و گلشاه. تصحیح ذبیح‌الله صفا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- غفارزاده دیزجی،غفار (1393). اصلی و کرم. چ1. تبریز: یاشار قلم تبریز.
- -------------- (1393). آَشیق غریب ایله شاه صنم. چ 1. تبریز: یاشار قلم تبریز.
- غلامحسین‌زاده، غلامحسین و دیگران (1389). «ساختارشناسی بن‌مایه‌های حمزه‌نامه». نقد ادبی. ش 11-12. ص 205- 232.
- فرخی قراملکی، حسن (1394). اصلی و کرم. تبریز: رشد خلاق.
- قربانی اقدم، بهناز (1391). عباس و گولگز. تبریز: نباتی.
- کفافی، عبدالسلام (1382). ادبیات تطبیقی. ترجمۀ سید حسین سیدی. چ 1. مشهد: آستان قدس رضوی.
- کمالی روستا،حبیب (1394). «بررسی و مقایسۀ تطبیقی بن‌مایۀ رویین‌تنی در سه اثر ادبی ایلیاد، شاهنامه و منظومۀ نیبلونگن». مطالعات زبان و ترجمه. س 48. ش 1. صص 75- 88.
- محجوب، محمدجعفر (1387). ادبیات عامیانۀ ایران. به کوشش حسن ذوالفقاری. تهران: سخن.
- ملانفس (1384). داستان زهره- طاهیر. به همت حاج مراد دوردی قاضی. مشهد: گل نشر.
- میرصادقی، جمال و میمنت میرصادقی (1388). واژه‌نامۀ هنر داستان‌نویسی. تهران: کتاب مهناز.
- نامی، میرزاصادق (1381). وامق و عذرا. به تصحیح رضا انزابی‌نژاد و غلامرضا طباطبایی مجد. تهران: مرکز دانشگاهی.
- یکتا، فراز (1383). «بیر شکیل بیر یازی. زینب پاشا». دیلماج. ش 6. صص64-65.
- مجد، فوزیه (1383). موسیقی خراسان- داستان طاهر و زهره با آواز و دوتار محمدحسین یگانه. تهران: ماهور.
- GokBulut, Burak )2009(.»Tahir ile Zuhre hekayesi« (Kibris Turk Varyantinin Yapi Bakiminan Incelenmes). International Periodical for the languages literature and History of Turkish or Turkic. vol. 4/3.
- Gökçimen, A. (2010). »Mollanefes'in Tahir- Zühre Hikâyesi'nin Metinlerarasi Bağlamda Yeniden Yazimi«. Journal of Qafqaz University.Yil:4.N:39
- Kaya, D. (1995). »Tahir Zühre hikayesi«. Türk Halk Kültüründe Derlemeler. Ipekyolu Uluslararasi Halk Edebiyati Sempozymu Bildirileri .1-7 Temmuz 1993.Ankara: Kültür ve Turizm BakanliYayinlari.pp169-194.
- Orazayev, G. (1993). Abusupiyan Akayav Payhamalarni Yolu Bulan. Mahaçkala: Dağistan Kitap Basimevi.
- Türkmen, F. (1998) Tahir ile Zühre inceleme metin. Ankara: Atatürk Kültür Başkanliği Yayinlari.
