طلسم و طلسم‌شکنی در فرهنگ عامه ی جبال‌بارز جیرفت
نویسندگان
1
عضو هیئت علمی دانشگاه شهیدباهنر کرمان
2
دانشجو
چکیده
چکیده
فرهنگ عامه شامل باورها، اعتقادات آداب و رسوم و آیین‌هایی است که در بین تودۀ مردم رایج است و جایگاه ویژه‌ای در زندگی روزمره‌شان دارد. پرداختن به فرهنگ به عنوان عاملی که افراد را به هم متصل کرده و به عنوان عاملی که بر شخصیّت، انسجام و همبستگی اجتماعی، توسعه و پیشرفت، تحوّل و دگرگونی اجتماعی – سیاسی تأثیر می‌گذارد، ضروری است. برا ی پیدا کردن نگرش‌ها و سلیقه‌ها از فرهنگ عامه نمی‌توان غافل بود. یکی از جنبه‌های فرهنگ عامه، طلسم و طلسم‌شکنی و باور مربوط به این می‌باشد. طلسم استفاده از نقش‌ها و خط‌ها و دستورهای گوناگونی است که حالت مبهم و عجیب و غریب دارد و طلسم‌کننده این خطوط را بر روی پوست، کاغذ و ... برای هدف خاصی می‌نویسد. منطقه جبال بارز واقع در شهرستان جیرفت و جزئی از استان کرمان، به دلیل موقعیّت خاص خود و راه‌های صعب‌العبور و دشوار، توانسته فرهنگ عامه بکری را بین مردمان حفظ نماید. در فرهنگ عامیانۀ منطقۀ جبال بارز، طلسم و طلسم‌شکنی کاری بسیار رایج می‌باشد که نگارندگان با روش میدانی به جمع‌آوری و دسته‌بندی آن‌ها پرداخته‌اند. نوع پژوهش بنیادی می‌باشد که پس از جمع‌آوری داده‌ها، مطالب توصیف و تحلیل شده‌است.
واژه‌های کلیدی: فرهنگ عامه، طلسم، طلسم‌شکنی. منطقه جبال بارز
فرهنگ عامه شامل باورها، اعتقادات آداب و رسوم و آیین‌هایی است که در بین تودۀ مردم رایج است و جایگاه ویژه‌ای در زندگی روزمره‌شان دارد. پرداختن به فرهنگ به عنوان عاملی که افراد را به هم متصل کرده و به عنوان عاملی که بر شخصیّت، انسجام و همبستگی اجتماعی، توسعه و پیشرفت، تحوّل و دگرگونی اجتماعی – سیاسی تأثیر می‌گذارد، ضروری است. برا ی پیدا کردن نگرش‌ها و سلیقه‌ها از فرهنگ عامه نمی‌توان غافل بود. یکی از جنبه‌های فرهنگ عامه، طلسم و طلسم‌شکنی و باور مربوط به این می‌باشد. طلسم استفاده از نقش‌ها و خط‌ها و دستورهای گوناگونی است که حالت مبهم و عجیب و غریب دارد و طلسم‌کننده این خطوط را بر روی پوست، کاغذ و ... برای هدف خاصی می‌نویسد. منطقه جبال بارز واقع در شهرستان جیرفت و جزئی از استان کرمان، به دلیل موقعیّت خاص خود و راه‌های صعب‌العبور و دشوار، توانسته فرهنگ عامه بکری را بین مردمان حفظ نماید. در فرهنگ عامیانۀ منطقۀ جبال بارز، طلسم و طلسم‌شکنی کاری بسیار رایج می‌باشد که نگارندگان با روش میدانی به جمع‌آوری و دسته‌بندی آن‌ها پرداخته‌اند. نوع پژوهش بنیادی می‌باشد که پس از جمع‌آوری داده‌ها، مطالب توصیف و تحلیل شده‌است.
واژه‌های کلیدی: فرهنگ عامه، طلسم، طلسم‌شکنی. منطقه جبال بارز
کلیدواژه‌ها
-اس.گریگور، آرتر (1361). اسرار طلسم و سحر و جادو دنیای ماوراءالطبیعه انسان اولیه (بدوی). ترجمۀ پرویز نجفیانی. تهران: مؤسسۀ مطبوعاتی عطایی.
- امیرارسلان نامدار (1375). به کوشش سعید قانعی. تهران: مژگان.
-انجوی شیرازی، سید ابولقاسم و محمود ظریفیان (1371). گذری و نظری در فرهنگ مردم. چ1. تهران: اسپرک.
-ایونس، ورونیکا (1381). اساطیر هند. ترجمۀ باجلان فرخی. چ 2 تهران: اساطیر.
-آینهدست، حورا (1393). بررسی زمینههای اجتماعی بهوجود آمدن طلسم و تعویذ و تأثیر آن بر جنبش سقاخانه. پایاننامۀ کارشناسی ارشد. دانشکدۀ هنر و معماری، گروه نقاشی دانشگاه آزاد اسلامی. واحد تهران مرکزی.
-پروا، فرزام (1385). خرافات، فرزند ناخواندۀ فرهنگ. تهران: قطره.
-تبریزی، محمدحسینبنخلف (1362). برهان قاطع. تصحیح محمد معین. تهران: امیرکبیر.
-حجت، محمد و مهتاب مهرابیزادۀ هنرمند (1392). «نقش طلسم و جادو و برخی صنایع غریبه در داستانهای هزارویک شب». ادب و زبان. ش33. صص 105-132.
- جهانشاهی، علی و محمدحسن شمسالدینی (1393). «ریشه‌های خرافات و کارکرد آن‌ها در فرهنگ مردم». فرهنگ و ادبیات عامه.ش 3. صص 49- 78.
-دری، نجمه و دیگران (1392). «باورها و فرهنگ عامه در سندبادنامه». مطالعات ایرانی. ش 25. صص141-152.
-دهخدا، علیاکبر (1362). لغتنامه. زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی. تهران: دانشگاه تهران.
-رحمانیان، داریوش و زهرا حاتمی (1391). «سحر و جادو، طلسم و تعویذ و دنیای زنان در عصر قاجار». جستارهای تاریخی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.ش2. صص 27-44.
-رفعتی، حسین (1379). هزار مثل جیرفتی. چ1. کرمان: مرکز کرمانشناسی.
-سعدی، شیخ مصلحالدین (1363). بوستان. تصحیح و شرح غلامحسین یوسفی. چ 2. تهران: خوارزمی.
-شیرانی، راضیه (1388). «رویکردی نمادین و تصویری به طلسمهای ایرانی». هنرهای تجسمی نقشمایه. ش3. صص 21-34.
-صرفی، محمدرضا (1391). باورهای مردم کرمان. کرمان: دانشگاه شهید باهنر کرمان.
-عزیزیفر، امیرعباس (1392). «بررسی طلسم و طلسمگشایی در قصههای عامیانۀ فارسی (سمک عیار، حسین کرد و امیر ارسلان نامدار)». متنشناسی ادب فارسی. ش1. صص 83-100.
-علیپور سعدانی، رضا و مرجان شیخزاده (1388). «اشیای جادویی در فرهنگ عامۀ ایران و تأثیر آن در نقاشی مکتب سقاخانه». باغ نظر. ش 11. صص53-68.
-فردوسی، ابوالقاسم (1389). شاهنامه. ج 1. به کوشش جلال خالقی مطلق. چ 3. تهران: دائرۀالمعارف اسلامی.
-کتیرایی، محمود (1378). از خشت تا خشت. تهران: ثالث.
-گزیدۀ سرودههای ریگودا (1372). به کوشش سیدمحمدرضا جلالی نائینی. چ 3. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- محجوب، محمدجعفر (1386). ادبیات عامۀ ایران. به کوشش حسن ذوالفقاری. چ 3. تهران: چشمه.
-موسیپور، ابراهیم (1389). مقدمهای بر پژوهش دین عامیانه. تهران: جوانۀ توس.
-ناصرخسرو قبادیانی (1358). سفرنامه (برگزیده). به کوشش ذبیحالله صفا. چ12. تهران: سپهر.
-وزیری کرمانی، احمدعلی (1385). جغرافیای کرمان به ضمیمۀ رسالۀ دهات کرمان. تصحیح و تحشیۀ محمدابراهیم باستانی پاریزی. چ 5. تهران: علم.
-هدایت، صادق (1334). فلکلر یا فرهنگ توده. مجموعۀ نوشته‌های پراکندۀ صادق هدایت. تهران: امیرکبیر.
- ________ (1356). نیرنگستان. تهران: جاودان.
