دماوند در اساطیر ایرانی
نویسنده
دانشگاه شهید بهشتی تهران
چکیده
دماوند در اساطیر ایرانی مرکز جهان و جایگاه میترا و گیومرد، نخستین انسان، پنداشته شده است. جمشید سوار بر گردونهای که دیوان آن را می‌کشیدند، سفری هوایی از دماوند به بابل داشت. ضحاک در دماوند به جمشید تاخت. فریدون در روستایی نزدیک دماوند به دنیا آمد؛ زیرا مادرش به آنجا پناه برده بود. ضحاک تا پایان جهان در دماوند زندانی است. منوچهر در دماوند زاده شد و آرش کمانگیر تیرش را از کوه دماوند پرتاب کرد. دیو سپید در دماوند مسکن دارد و دخترش در صخرههای آن میزید و سرگرم نخریسی است. اژدها در نزدیکی همین کوه در خواب به رستم بر میخورد. چکاد هرا یا قلۀ البرز 180 روزنه در خاور و 180 روزنه در باختر دارد که خورشید هر روز از یکی از روزنهای خاور به روزنهای در باختر رهسپار میشود. در این جستار به بررسی و تحلیل جنبههای گوناگون اساطیری کوه دماوند و شخصیتهای مرتبط با آن میپردازیم.
کلیدواژه‌ها
- ابناسفندیار (1366).تاریخ طبرستان. تصحیح عباس اقبال آشتیانی. چ 2. تهران: پدیدۀ خاور.
- ابنفقیه، احمدبنمحمد همدانی (1349). مختصرالبلدان. ترجمۀ ح. مسعود مستعار. تحقیق محمدرضا حکیمی. تهران: بنیاد فرهنگ.
- ابنندیم، محمدبناسحق (1350). الفهرست. ترجمۀ محمدرضا تجدد. تهران: امیرکبیر.
- ابودلف، قاسمبنعیسی (1342). سفرنامۀ ابودلف در ایران. ترجمۀ ابوالفضل طباطبایی. تهران بینا.
- اسدی طوسی (1354).گرشاسپنامه. به کوشش حبیب یغمایی. تهران: طهوری.
- اسماعیلپور، ابوالقاسم (1393). ترانههای مازندرانی. تهران: رسانش.
- بلعمی، ابوعلی (1378). تاریخنامۀ طبری. تصحیح محمد روشن. ج1 و 2. تهران: سروش.
- بهار، محمدتقی ملک الشعرا (1365). دیوان اشعار. به کوشش مهرداد بهار. تهران: توس.
- بیرونی، ابو ریحان (1923). آثارالباقیه عن القرون الخالیه. ویراستۀ ادوارد زاخائو. لایپزیگ.بینا.
- پرنر، کارل (1384). «دماوند از نگاه تاریخی و مذهبی». دماوند بلندترین کوه ایران. ترجمۀ ایرج هاشمیزاده. تهران: هادیان.
- پورداوود، ابراهیم (گزارنده) (1349). یشتها. 2 ج. تهران: طهوری.
- ثعالبی، عبدالملکبنمحمد (1368). غررالسیر (تاریخ ثعالبی). ترجمۀ محمد فضایلی. تهران: نقره.
- دادگی، فرنبغ (1369). بُندَهش. گزارش مهرداد بهار. تهران: توس.
- دیاکونوف، ایگور میخائیلوویچ (1383). تاریخ ماد. ترجمۀ کریم کشاورز. چ 7. تهران: علمی و فرهنگی.
- طبری، محمدبنجریر (1988). تاریخ الرسل والملوک. ج1. قاهره بینا.
- گردیزی، ابوسعید عبدالحی (1363). زینالاخبار. به کوشش عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب.
- فردوسی، ابوالقاسم (1960). شاهنامه. به کوشش برتلس و دیگران. مسکو: ادبیات خاور.
- فرخی، باجلان (1383). «حاشیۀ قهرمانان ایزدی: جم». شناخت اساطیر ایران جان هینلز. ترجمه و تألیف باجلان فرخی. تهران: اساطیر. صص 101-106.
- قزوینی، ابویحیی زکریابنمحمد (1345). عجایبالمخلوقات و غرائبالموجودات. تصحیح منوچهر ستوده. تهران:بینا.
- گراتسل، کارل، روبرت کوستا (1384). دماوند بلندترین کوه ایران. ترجمۀ ایرج هاشمیزاده. تهران: هادیان.
- مجملالتوایخ و القصص (1318). تصحیح محمدتقی بهار. به کوشش محمد پروین گنابادی. تهران: زوار.
- مستوفی، حمدالله (1381). نزهۀ القلوب. به کوشش محمد دبیرسیاقی. قزوین: حدیث امروز.
- مسعودی، علیبنحسین (1374). مروجالذهب. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: علمی فرهنگی.
- ملگونف، گریگوری والریانوویچ (1364). سفرنامۀ ملگونف به سواحل جنوبی دریای خزر (1858-1860). ترجمۀ مسعود گلزاری. تهران: دادجو.
- مینوی خرد (1354). ترجمۀ احمد تفضلی. تهران: بنیاد فرهنگ.
- هینلز، جان (1383). شناخت اساطیر ایران. ترجمه و تألیف باجلان فرخی. تهران: اساطیر.
- ---------- (1371). شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.
- یاحقی، محمدجعفر (1389).فرهنگ اساطیر و داستانوارهها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
- یاقوت حموی، ابوعبدالله (1990). معجمالبلدان. بیروت: دارالکتب علمیه.
Bailey, Harold, W. (1961). Khotanese Texts. vol.4. Cambridge.
Boyce, Mary (1990). "Alborz: ii. Alborz in Myth and Legend". Encyclopedia of Iranica. vol. 1. Fac. 8. pp. 810-821. Colombia. Online updated, 2014.
Dāestān-i Dēnῑg (1998). tr. and ed. M. Jaafari Dehaghi, Paris.
Eilers, W. (1990). "Alborz: i. The Name of Alborz". Encyclopedia of Iranica. vol. I. Fac. 8. Colombia, Online updated, 2014.
Pokorny, Julius (1959). Indogermanisches Etymologisches Worterbuch. I-II, Bern-Stuttgart.
Tafazzoli, Ahmad (1993). "Damāvand". Encyclopedia Iranica. vol. 4. Fac. 6. pp. 627-631. Colombia. Online updated by Bernard Hourcade, 2011.
