باور بلاگردانی در قوم بختیاری

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری ادبیات حماسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان
2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان
3 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهرکرد
چکیده
قربانی آیینی مذهبی است که در میان اقوام و ملل مختلف با اهداف گوناگون رواج دارد. بسیاری از سنت­های دینی برای دور ماندن از بلایا و یا رفع آن، کشتن حیوانی را توصیه می‌کنند. باور بلاگردانی میان قوم بختیاری با هدف انتقال شر و دور ریختن آن در اشکال خونی و غیر خونی است. قوم بختیاری بر اساس آموزه­های دین اسلام و در روز عید قربان، بر فراز کوه­ها به قربانی حیواناتی همچون گوسفند، بز و گاو می­پردازند. شکل دیگر خون­ریزی برای دفع شر، چشم‌زخم و بلا، هنگام جشن عروسی و ... است. از دیگر نمود­های بلاگردانی می­توان به موارد غیرخونی مانند دَم­بند کردن و دعانویسی اشاره کرد. هدف این پژوهش، تحلیل چگونگی برگزاری مراسم، هدف و اشکال باور بلاگردانی با خون ازجمله قربانی و خون­ریختن و غیر خونی در قوم بختیاری است. این پژوهش به شکل بنیادی، بر پایه مطالعات کتابخانه­ای ـ میدانی و به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام ‌شده است. قوم بختیاری عمل آیینی قربانی را برای پیروی از فرمان الهی انجام می­دهند؛ اما برخی از اعمال این قوم مانند انجام قربانی در بالای کوه، پرورش و تزیین حیوان و بریدن سر آن در پای درخت، ریختن خون بر زمین (جرعه­افشانی)، مالیدن آن بر سروصورت و همچنین بستن مهره­ها و بازوبند­ها در پارچۀ
تیره­رنگ، نمودی اساطیری دارند.
کلیدواژه‌ها

  1. منابع


    الف) منابع مکتوب


    -         قرآن کریم.


    -         الیاده، میرچا (1372). رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: سروش.


    -         انجوی ­شیرازی، ابوالقاسم (1352). تمثیل و مثل. تهران: امیرکبیر.


    -         انکلساریان، بهرام گور تهمورس (1335). بندهشن. گجرات.


    -         بختیاری، علیقلی­خان و عبد­الحسین لسان­السلطنۀ سپهر (1362). تاریخ بختیاری. چ 2. تهران: اساطیر.


    -         ثروت، منصور و رضا انزابی­نژاد (1377). فرهنگ لغات عامیانه و معاصر. تهران: سخن.


    -         حاجت­پور، موسی (1387). بختیاری و تحول زمان. اهواز: معتبر.


    -         حاجت­پور­بیرگانی، مژگان (1386). سایه­های شاهنامه در بختیاری. چ 1. اراک: نویسنده.


    -         خوارزمی، حمیدرضا (1392). «باور بلاگردانی در شاهنامه». فرهنگ و ادبیات عامه. ش 2. صص 1ـ24.


    -         دهخدا، علی­اکبر (1376). لغت­نامه. تهران: دانشگاه تهران.


    -         رستگار­فسایی، منصور (1388). پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.


    -         شوالیه، ژان و آلن گربران (1388). فرهنگ نماد­ها. ترجمۀ سودابه فضایلی. تهران: جیحون.


    -         صرفی، محمدرضا (1391). باور­های مردم کرمان. کرمان: دانشگاه شهید باهنر.


    -         طباطبایی، سید­محمد­حسین (1366). تفسیر ­المیزان. ترجمۀ سید­ محمد­باقر موسوی­همدانی. ج 14. تهران: دفتر انتشارات اسلامی.


    -         غلام­حسین­زاده، غلام­حسین و دیگران (1389). «عوامل چشم­زخم در شعر شاعران فارسی». کهن­نامۀ ادب فارسی. س 1. ش 1. صص 93ـ110.


    -         فردوسی، ابوالقاسم (1386). شاهنامه. ج 1ـ5. به­کوشش جلال خالقی­مطلق. چ 1. تهران: مرکز دائرة­المعارف بزرگ اسلامی.


    -         فریزر، جیمز ­جرج (1388). شاخۀ زرین. ترجمۀ کاظم فیروزمند. چ 6. تهران: آگاه.


    -         قنبری­عدیوی، عباس (1381). امثال­و­حکم بختیاری. شهرکرد: ایل.


    -         لسان، حسین (1355). «قربانی از روزگار کهن تا امروز». هنر و مردم. ش 167. صص 60ـ70.


    -         مصطفوی، علی­اصغر (1369). اسطورۀ قربانی. چ 1. تهران: مؤلف.


    -         مونیک، دوبکور (1376). رمز­های زنده جان. ترجمۀ جلال ستاری. چ 2. تهران: مرکز.


    -         ناس، جان­بایر (1387). تاریخ جامع ادیان. ترجمۀ علی­اصغر حکمت. تهران: علمی ـ فرهنگی.


    -         نجمی، شمس­الدین (1394). «واکاوی اسطوره جرعه­افشانی». ادب و زبان. س 18. ش 38. صص 343 ـ361.


    -         هال، جیمز (1390). فرهنگ نگاره­ای نماد­ها در هنر شرق و غرب. ترجمۀ رقیه بهزادی. تهران: فرهنگ ­معاصر.


    -         هینلز، جان­راسل (1393). شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ محمدحسین باجلان­فرخی. چ 4. تهران: اساطیر.


    -         واحد­دوست، مهوش (1387). نهادینه­های اساطیری در شاهنامه. چ 2. تهران: سروش.


    -         ویدن­گرن، گئو (1393). پژوهشی در خرقۀ درویشان و دلق صوفیان. ترجمه و تحقیق بهار مختاریان. تهران: آگه.


    -         یشت­ها (1347). گزارش ابراهیم پورداود. چ 2. تهران: طهوری.


     


    ب) منابع میدانی (مصاحبه­شوندگان)



    1. آقاخانی­بیژنی، محمد، 55 ساله، چهارمحال­و­بختیاری، فلارد، روستای بیژگن.

    2. حاجی­پور، البرز، 56 ساله، خوزستان، لالی.

    3. زارع، سهراب، 60 ساله، چهارمحال­و­بختیاری، شهر جونقان.

    4. سروستانی، عباس، 74 ساله، خوزستان، باغ­ملک.

    5. فتحی، عبدالله، 58 ساله، چهارمحال­و­بختیاری، فلارد، روستای سپیدار.

    6. قاسمی­سپاس، سوارعلی، 70 ساله، چهارمحال­و­بختیاری، اردل، روستای گله­شور.

    7. کاظمی، صفرعلی، 70 ساله، خوزستان، مسجدسلیمان، اندیکا، روستای چهرو.

    8. کریمی، رستم، 75 ساله، چهارمحال­و­بختیاری، کوهرنگ، بازفت.

    9. موسوی­نظری، سیدرمضان، 76 ساله، خوزستان، ایذه، روستای چم­ریحان.