بازنمود آرمان‌خواهانۀ اسطورۀ کاوه در نمایشنامۀ منظوم «کاوۀ ئاسنگهر» شیرکو بیکس
نویسندگان
1
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه
2
کارشناس‌ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه.
چکیده
شاید بتوان کاوۀ آهنگر را نخستین قهرمان شناختهشدۀ قیام مردمی دانست که در متون گوناگون نمود یافته است. قیام کاوه یکی از خاستگاه‌هایِ ایرانیِ اسطورۀ خیزش قهرمانان ملی و مبارزان بیدارگر علیه حاکمان بیدادگر است. کاوه قهرمانی ملی و اسطورهای است که ملت خود را از سیطرۀ ستمکاری‌های ظالمی چون ضحاک ماردوش رهانید. این قهرمان بزرگ در میان قوم کُرد نیز جایگاه ویژه‌ای دارد و از شخصیتهای مؤثر و برجستۀ نمایشنامۀ منظوم «کاوهی ئاسنگهر» شیرکو بیکس است. نگارندگان در پژوهش حاضر به بررسی این نمایشنامۀ منظوم و بازنمود آرمان‌خواهانۀ قیام کاوۀ آهنگر در این منظومه پرداخته‌اند. در این پژوهش، شیوۀ بازتاب آرمان‌خواهانۀ سیمای این قهرمان ملی و
اسطورهای و دیگرسانی‌های ساختاری، خویشکاری‌ها و پایان‌بندی متناسب با ایدئولوژی سراینده در این منظومه بررسی خواهد شد. شیرکو بیکس این روایت اسطورهای را با هدف بیان مصائب و مسائل قوم کُرد سروده و با دستبردی هدفمند و سویه‌دار، اسطورۀ کاوه را با شمایلی نو از کنه ناخودآگاه جمعی به پیکارگاه مبارزات قومی و عرصۀ چالش‌های اجتماعی فراخوانده است. در بازخوانی این اسطورۀ اعتراض، خواهیم دید که کاوه سیمایی امروزی و سیاسی و از آغاز تا انجام قیام، حضوری پویا دارد. شخصیت‌ها در این منظومه متعدد و رمز‌گونه‌اند؛ گفت‌و‌گو‌ها (دیالوگ‌ها)جنبۀ فلسفی دارند و کاوه نیز در هیئتی جدید با کار‌ویژه و خویشکاری متناسب با فضای سیاسی ـ اجتماعی توصیفشده در این منظومه، به شخصیتی سیاسی تغییر چهره داده است؛ به گونهای که میتوان گفت منظومۀ «بیکس» منظومه‌ای رمزی، فلسفی و سیاسی است.
اسطورهای و دیگرسانی‌های ساختاری، خویشکاری‌ها و پایان‌بندی متناسب با ایدئولوژی سراینده در این منظومه بررسی خواهد شد. شیرکو بیکس این روایت اسطورهای را با هدف بیان مصائب و مسائل قوم کُرد سروده و با دستبردی هدفمند و سویه‌دار، اسطورۀ کاوه را با شمایلی نو از کنه ناخودآگاه جمعی به پیکارگاه مبارزات قومی و عرصۀ چالش‌های اجتماعی فراخوانده است. در بازخوانی این اسطورۀ اعتراض، خواهیم دید که کاوه سیمایی امروزی و سیاسی و از آغاز تا انجام قیام، حضوری پویا دارد. شخصیت‌ها در این منظومه متعدد و رمز‌گونه‌اند؛ گفت‌و‌گو‌ها (دیالوگ‌ها)جنبۀ فلسفی دارند و کاوه نیز در هیئتی جدید با کار‌ویژه و خویشکاری متناسب با فضای سیاسی ـ اجتماعی توصیفشده در این منظومه، به شخصیتی سیاسی تغییر چهره داده است؛ به گونهای که میتوان گفت منظومۀ «بیکس» منظومه‌ای رمزی، فلسفی و سیاسی است.
کلیدواژه‌ها
ابنبلخی (1385)، فارس نامه. تصحیح گای لیسترانج و ر. نیکلسون. چ 1. تهران: اساطیر.
اسلامی ندوشن، محمدعلی (1374). زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه. چ 6. تهران: آثار.
الیاده، میرچا (1365). اسطورۀ بازگشت جاودانه (مقدمه بر فلسفه ای از تاریخ). ترجمۀ بهمن سرکاراتی. چ 1. تبریز: نیما.
بیکهس، شیرکو (2006). دیوانی شیرکو بیکهس، بهرگی سیههم، چاپی یهکهم. کوردستان/ سلیمانی [سلیمانیه]: سهردهم (نسخۀ pdf).
جوانشیر، ف.م. (1380)، حماسۀ داد (محتوای سیاسی شاهنامه). چ 1. تهران: جامی.
حسینی قزوینی، شرفالدین فضلالله (1383). المعجم فی آثار ملوک العجم. به کوشش احمد فتوحی نسب. چ اول. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
خوشحال دستجردی، طاهره و محمد چهار‌محالی (1389). «بازتاب اسطورۀ کاوه در داستان کوتاه رجل سیاسی جمالزاده». جستارهای ادبی. ش 170. صص 119ـ146.
-دوستخواه، جلیل (1370). «کاوۀ آهنگر به روایت نقالان». ایراننامه. ش 37. صص 122-144.
رستگار فسایی، منصور (1379). اژدها در اساطیر ایران. چ دوم. تهران: توس.
شجاعیزند، علیرضا (1382). برهۀ انقلابی در ایران. چ اول. تهران: عروج.
طاهر، ئامر (2006). نیما یوشیج و عهبدوللا گۆڕان(نوێکردنهو ه و دابڕان).چاپی یهکهم. کوردستان/ ههولێر: سپیرێز.
طبری، محمدبن جریر (1375). تاریخ طبری. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. چ پنجم. تهران: اساطیر.
فردوسی، ابوالقاسم (1390). شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. چ هجدهم. تهران: قطره.
قدیانی، عباس (1392)، تاریخ کامل ایرانزمین (از پادشاهان افسانهای تا پایان دورهی پهلوی). ج 1. چ سوم. تهران: آرون.
گردیزی، ابوسعید عبدالحیبنضحاکبنمحمود (1384). زینالاخبار. تصحیح رحیم ملکزاده. چ اول. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
محمدپور، محمدامین و عبدالله حسنزاده میرعلی (1393). «افسانۀ کاوه نماد پیروزی در تاریخ ملی ایران». جامعهشناسی تاریخی. دوره 6. ش 1. صص 73ـ92.
معصومی، هادی (1388). بررسی قابلیتهای نمایشی اسطورۀ فریدون و کاوۀ آهنگر و قیامشان علیه ضحاک ستمگر جهت تبدیل به فیلمنامۀ فیلم تلویزیونی. پایاننامۀ کارشناسی ارشد. دانشکده صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.
مقدسی، مطهربنطاهر (1381). آفرینش و تاریخ. ج 4-6. با مقدمه، ترجمه و تعلیقات محمد‌رضا شفیعی کدکنی. چ دوم. تهران: آگاه.
ملکزاده، مهدی (1383). تاریخ انقلاب مشروطیت ایران. ج 1. تهران: سخن
موسوی، سیدکاظم و اشرف خسروی (1388). «کاوه آهنگری فرودست یا خدایی فرودآمده». شعر پژوهی (بوستان ادب دانشگاه شیراز). دورۀ 1. ش 1. صص 147ـ160.
مهینفر، سیاره (1383)، اسطورۀ حماسۀ ضحاک و فریدون. چ 1. تهران: قصه.
میرخواند (1380).تاریخ روضةالصّفا. ج 1. تصحیح و تحشیۀ جمشید کیانفر. چ 1. تهران: اساطیر.
