جایگاه اشعارِ آوازهای محلی در فرهنگ فارسی استان فارس
نویسنده
کارشناس‌ارشد ایران‌شناسی
چکیده
در ناحیه جنوبِ‌شرق استان فارس با وجود تنوع نژادی، زبانی و قومی، فرهنگی متنوع موسوم به فرهنگ فارسی وجود دارد که نمایانگر پیوستگی اقوام و فرهنگ‌های گوناگون این منطقه است. این پیوستگی به‌ویژه در رابطه با اشعار و موسیقی محلی جلوه بیشتری دارد. همراهی شعر و موسیقی در اجرای آوازهایی چون شروه، سرکوهی، حاجیونی، صابوناتی و جهرمی، درک هرچه بهتر از دوبیتی و تک‌بیتی‌های فرهنگ فارسی را میسر می‌سازد. هدف اساسی از طرح این مسئله، شناخت فرهنگ فارسی از خلال اشعار به‌کارگرفته‌شده در آوازهای محلی است. از یک طرف، گستردگی و تنوع در مضامینِ اشعار آوازها، با محوریت مفهوم عشق و دوری، دغدغه‌ها، باورها و اندیشه‌های مردم را می‌نمایاند و از طرف دیگر، پدیده آواز به‌واسطه حضورش در موقعیت‌های گوناگون زمانی و مکانی، کارکردی اجتماعی دارد. به‌یک‌معنا درک ارتباط شعر و آواز با فرهنگ فارسی در معنای آوازهای محلی نهفته است. بنابراین برای جمع‌آوری اشعار و درک موقعیت‌های اجرایی آوازها، علاوه‌بر اینکه از دو روش معمول کتابخانه‌ای و میدانی استفاده شده است، تحلیل اطلاعات، بر مبنای دیدگاه‌های ادبی، انسان‌شناسی و روان‌شناسی قرار دارد.
کلیدواژه‌ها
الف) منابع مکتوب
- احمدپناهی سمنانی، محمد (1373). «آفاق مضمون در ترانههای ملی ایران». ماهنامۀ ادبستان فرهنگ و هنر. ش 55. صص 50 - 54.
- آشوری، داریوش (1377). شعر و اندیشه. تهران: مرکز.
- ایوانف، میخائیل سرگی‌یویچ (1384). عشایر جنوب (عشایر فارس). ترجمۀ کیوان پهلوان و معصومه داد. تهران: آروَن.
- حجاریان، محسن (1386). مقدمه‌ای بر موسیقی‌شناسی قومی. تهران: کتابسرای نیک (زیر نظر پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری).
- حسن‌زاده میرعلی، عبدالله و محمدامین محمدپور (1393). «بررسی ترانه‌سرایی در ادبیات فارسی». مجله شعرپژوهی (بوستان ادب). س 6. ش 1 (پیاپی 19). صص 93 - 114.
- حمیدی، سید جعفر. (1375). آینه شروه‌سرایی. تهران: ققنوس.
- داد، سیما (1378). فرهنگ اصطلاحات ادبی (واژه‌نامه مفاهیم و اصطلاحات ادبی فارسی و اروپایی بهشیوه تطبیقی و توضیحی). تهران: مروارید.
- درویشی، محمدرضا (1363). بیست ترانۀ محلی فارس. تهران: چنگ.
- -------------- (1384). دائرۀالمعارف سازهای ایران. ج 2. تهران: مؤسسه فرهنگی- هنری ماهور.
- دست‌غیب، عبدالعلی (1386). «دوبیتی‌ها و ترانههای ملی». کیهان فرهنگی. ش 251. صص 34 - 39.
- ذوالفقاری، حسن و لیلا احمدی کمرپشتی (1388). «گونه‌شناسی بومی‌سرودههای ایران». فصلنامۀ ادب‌پژوهی. ش 7 - 8. ص 143 - 170.
- راشدمحصل، محمدرضا (1383). «دوبیتی جلوه‌گاه نیازهای عاطفی». کتاب ماه هنر. ش 67 - 68. صص 18 - 24.
- ریویر، کلود (1379). درآمدی بر انسان‌شناسی. ترجمه ناصر فکوهی. تهران: نشر نی.
- زرشناس، زهره (1384). میراث ادبی روایی در ایران باستان (از ایران چه میدانم؟). تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
- ژوکوفسکی، والنتین (1382). اشعار عامیانه ایران (در عصر قاجاری). به کوشش عبدالحسین نوایی. تهران: اساطیر.
- سهامپور، هوشنگ (1377). تاریخچۀ ایلات و عشایر عرب خمسه فارس. شیراز: کوشامهر.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391). موسیقی شعر. تهران: آگه.
- طوفان، جلال (1351). شهرستان جهرم. چاپ موسوی.
- فاطمی، ساسان (1381). موسیقی و زندگی موسیقایی مازندران. تهران: مؤسسۀ فرهنگی-هنری ماهور.
- فتوحی رودمعجنی، محمود (1387). نظریه تاریخ ادبیات: با بررسی انتقادی تاریخ ادبیات‌نگاری در ایران. تهران: سخن.
- فروم، اریک (1380). هنر عشق‌ورزیدن. ترجمه پوری سلطانی. تهران: مروارید.
- فرهنگ جامع زبان فارسی (1392). ج1. زیر نظر علی‌اشرف صادقی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- فقیری، ابوالقاسم (1385). سیری در ترانههای محلی: با تکیه به گوشه‌هایی از ترانههای محلی فارس. شیراز: نوید.
- فکوهی، ناصر (1391). مبانی انسان‌شناسی. تهران: نشر نی.
- کمانه، ضیاء (1388). واگویه‌های صابر (شروه‌هایی از علی‌قلی بهارلو). داراب: زبانکدۀ کلام.
- کمرپشتی، عارف و دیگران (1394). «تحلیل محتوایی دوبیتی‌های عامیانۀ شهرستان سوادکوه». فرهنگ و ادبیات عامه. ش 5. صص 133 -160.
- مریام، آلن (1383). «کاربردها و کارکردها». ترجمه ناتالی چوبینه. موسیقی ماهور. س 6. ش 23. صص 129 - 149.
- مولانا، جلال‌الدین محمد بلخی (1380). مثنوی معنوی. مطابق با نسخه تصحیح‌شده رینولد نیکلسن. چ 4. تهران: پیمان.
- وجدانی، بهروز (1391). «نشست تخصصی «موسیقی ایرانی و هویت»». کتاب ماه علوم اجتماعی. زیر نظر گروه مطالعات هنر و ادبیات پژوهشکدۀ هنر و رسانه. ش 58. صص 91 - 93.
- همایونی، صادق (1379). ترانههای محلی فارس. شیراز: بنیاد فارسشناسی.
ب) منابع شفاهی (آگاهان و راویان)
- محمد اکبری، محمدحسین بهرامیان، محمود بهره‌مند، حیدر جاهد، زهرا روستایی، عبدالرضا شکوهی، حمید گلستان و علیرضا گلشن.
