تعویذ در فرهنگ عامه (مطالعۀ موردی: فرهنگ عامۀ مردم کرمان)
نویسندگان
1
استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان
2
استادیار علوم اجتماعی، دانشگاه شهید باهنر کرمان.
چکیده
در هر جامعه، مردم با تعیین عناصری که قدرت فرامادی دارند، در حفظ خود، اطرافیان و اموالشان تلاش میکنند. یکی از مهمترین این چارهاندیشیها، استفاده از تعویذ است. ﺟﻨﺒﻪﻫﺎی اﺳﺮارآﻣﻴﺰ عناصر تعویذی ﺑﺮای اﻧﺴﺎن، آنها را در ﻣﺮﻛﺰ ﻫﺎﻟﻪای اﺳﻄﻮرهای و ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻗﺮار داده اﺳﺖ، ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ این عناصر، ﮔـﺎه در ﺟﺎﻳﮕـﺎه ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻮ و ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻴﺌﻲ ﺷﮕﻮنﻣﻨﺪ و ﺗﻮﺗﻢﮔﻮﻧﻪ ﺗﺼﻮر ﺷـﺪهاند. در ﻣﻴﺎن ﻣﻠﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن، ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ دوﮔﺎﻧﮕﻲ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﺑـﺮ ﺗﻘـّدس و رازﻧﺎکی این عناصر است. تعویذ در باورهای مردم سراسر دنیا و ازجمله مردم ایران، اهمیت بسیاری دارد. مهمترین کارکرد تعویذ از گذشته تاکنون نقش حفاظتی آن است. عناصر تعویذی، عناصری اهریمنستیز هستند که برای دورکردن، بهبندکشیدن و یا کشتن نیروهـای اهریمنی، پلشتی و جذب خیرات و نیروهای خوب و سودمند به کار گرفته میشوند؛ باورمندان، بسته به نوع مشکل و آسیب، از عناصر تعویذی مختلفی استفاده میکنند؛ بهنحوی که گاهی اوقات برای دورکردن نیروهای زیانکار و موجودات شرور از عناصر نامقدس و ناپاک نیز بهره می‌گیرند. در این پژوهش به کمک روش اسنادی و مشاهدات نویسندگان، تلاش شده است تا با کندوکاو در اعتقادات و باورهای مردم کرمان، عناصر تعویذی مشخص شود و کارکردهای آنها بهعنوان عناصری تأثیرگذار در زندگی این مردم، مورد بررسی قرار گیرد و درنهایت از دل باورهای این افراد، جایگاه آنها به مفهومی فراتر از یک عنصر عادی نمایان گردد.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم.
- ابنسعد، محمد (1405). الطبقات الکبری. چاپ احسان عباس. بیروت: دارصادر.
- احمد سلطانی، منیره (1384). ژرفساخت فرهنگ عامه ایرانی. تهران: روزگار.
- اسدیانخرم‌آبادی، محمد و دیگران (1358). باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام. تهران: ﻭﺯﺍﺭﺕ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻭ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﻋﺎﻟﻲ.
- اوستا (1379). ترجمۀ جلیل دوستخواه. تهران: نشر مروارید.
- بلوکباشی، علی (1334). «زایمان». پیام نوین. تهران. ش 8.
- بویس، مری (1370). چکیدۀ تاریخ کیش زرتشت. ترجمۀ همایون صنعتیزاده. تهران: نشر صفیعلیشاه.
- بهار، مهرداد (1381). پژوهشی در اساطیر ایران. چ 4. تهران: آگاه.
- بیابانی، محمد (1369). حماسه درخت گلبانو. تهران: مرکز.
- نیکوبخت، ﻧﺎﺻﺮ و ﻫﻴﺒﺖاﷲ اﻛﺒﺮی ﮔﻨﺪﻣﺎﻧﻲ (1385). «ﺑﻨﺎﻫﺎی اﺳﺎﻃﻴﺮی و راز ﺟﺎوداﻧﮕﻲ در اﺳﻄﻮرههای ملی و ﻣﺬﻫﺒﻲ». ﭘﮋوﻫﺶ زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﻲ. ش7. صص 59-82.
- تفضلى، احمد (1376). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. به کوشش ژاله آموزگار. تهران: سخن.
- جواد، علی (1993). المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام. بغداد: جامعه بغداد.
- جونز، الیسون (۱۳۸۹). فرهنگ لاروس: اشاره و ریشه‌یابی در فولکلور جهان. ترجمۀ منیره احمد سلطانی. تهران: روزگار.
- خواجوی کرمانی (1370). خمسه. تصحیح سعید نیاز کرمانی. کرمان: دانشگاه کرمان.
- ----------- (1374). دیوان اشعار. تصحیح احمد سهیلیخوانساری. تهران: پاژنگ.
- خرمشاهی، بهاءالدین (1368). حافظ‌نامه. 2ج. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی/ سروش.
- دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی (1367). زیر نظر محمدکاظم موسوی بجنوردی. ج8. تهران: مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.
- دهخدا، علی‌اکبر (1343). لغتنامۀ دهخدا. تهران: مؤسسه لغتنامۀ دهخدا.
- ذکایی، سودابه (1347). «طرز درستکردن اسفند». فردوسی. ش 879.
- رضی، هاشم (1381). دانشنامۀ ایران باستان: عصر اوستایی تا پایان دوران ساسانی. ج 2. تهران: سخن.
- شکورزاده، ابراهیم (1363). عقاید و رسوم عامۀ مردم خراسان. تهران: نشر بنیاد فرهنگ ایران.
- صرفی، محمدرضا (1391). باورهای مردم کرمان. کرمان: دانشگاه شهید باهنر کرمان.
- عربستانی، مهرداد (1383). تعمیدیان غریب. تهران: افکار نو.
- کتیرایی، محمود (1348). از خشت تا خشت. تهران:مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
- کریمی، اصغر (1374). «اکو موزه (موزۀ انسان وبوم)».موزهها. ش 15. صص 39-47.
- محمدی، هاشم (1386). «چشمزخم در ادب و فرهنگ ایران». حافظ. ش 44. صص 10-12.
- مؤیدمحسنی، مهری (1381). فرهنگ عامیانۀ سیرجان. کرمان: مرکز کرمانشناسی.
- میرفخرایی. مهشید (1390). روایت پهلوی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- نفیسی، سعید (1333).«چهارشنبهسوری». سالنامۀ کشور ایران. تهران. س9. صص 841-843.
- نوری، یحیی (1354). اسلام و عقاید و آراء بشری. ج۱. تهران:مجمع تحقیقات و مطالعات اسلامی.
- هدایت، صادق (1378). فرهنگ عامیانه مردم ایران. به کوشش جهانگیر هدایت. چ2. تهران: چشمه.
- ---------- (1334). نیرنگستان. تهران: امیرکبیر.
