نقد اسطورهای دو قصۀ فولکلوریک منطقۀ دشمنزیاری
نویسندگان
1
دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز
2
دانشجوی کارشناسی‌ارشد زبان و ادبیات فارسی
چکیده
قصه های فولکلوریک، بخشی از میراث فرهنگی ناملموس هر ملت به شمار می آیند که
به خوبی، آداب و رسوم و عقاید و سنتها و جهانبینی آنها را بازگو میکنند. از آنجا که در سدههای اخیر، با رشد روزافزون تکنولوژی، بسیاری از قصههای شفاهی، در دل خاک مدفون شدهاند، بسیار بایسته است که این قصهها قبل از مرگِ راوی آنها، ثبت و در حد امکان نقد و تحلیل گردند. از اینرو، در این جستار، دو قصۀ «ماه تتی و آلازنگی» و «پیرزن آرد دوشوئیی»، از منطقۀ دشمنزیاری فارس با تحقیقی میدانی گردآوری و سپس از منظر نقد اسطورهای نقد و تحلیل شده اند. ازجمله موارد برجستۀ تبلوریافته در این قصه ها
می توان به محوریت زن و ظهور پهلوانبانو در قصه ها، نبرد اژدهای خشکسالی با ترسالی، پیوند اسپ و ماه با باروری، هستی یافتن گیتی از تخم مرغ کیهانی، رویش گیاه از خون خدای نباتی و پرده دری نیای رسته از خون مقتول اشاره کرد. از دیگر سو، درونمایۀ قصه های مورد بحث در این جستار در قصه های فولکلوریک دیگری چون «دختر و گاو زرد»، «ماهپیشانی»، «اجه که م هو»، «گل خندان»، «راز نیلبک زیبا»، «دختران انار» و «نارنج و ترنج» نیز پدیدار شده است.
به خوبی، آداب و رسوم و عقاید و سنتها و جهانبینی آنها را بازگو میکنند. از آنجا که در سدههای اخیر، با رشد روزافزون تکنولوژی، بسیاری از قصههای شفاهی، در دل خاک مدفون شدهاند، بسیار بایسته است که این قصهها قبل از مرگِ راوی آنها، ثبت و در حد امکان نقد و تحلیل گردند. از اینرو، در این جستار، دو قصۀ «ماه تتی و آلازنگی» و «پیرزن آرد دوشوئیی»، از منطقۀ دشمنزیاری فارس با تحقیقی میدانی گردآوری و سپس از منظر نقد اسطورهای نقد و تحلیل شده اند. ازجمله موارد برجستۀ تبلوریافته در این قصه ها
می توان به محوریت زن و ظهور پهلوانبانو در قصه ها، نبرد اژدهای خشکسالی با ترسالی، پیوند اسپ و ماه با باروری، هستی یافتن گیتی از تخم مرغ کیهانی، رویش گیاه از خون خدای نباتی و پرده دری نیای رسته از خون مقتول اشاره کرد. از دیگر سو، درونمایۀ قصه های مورد بحث در این جستار در قصه های فولکلوریک دیگری چون «دختر و گاو زرد»، «ماهپیشانی»، «اجه که م هو»، «گل خندان»، «راز نیلبک زیبا»، «دختران انار» و «نارنج و ترنج» نیز پدیدار شده است.
کلیدواژه‌ها
- آیدنلو، سجاد (1387). « پهلوانبانو». مطالعات ایرانی. س 7. ش 13. صص 11-24.
- استراوس، لوی و دیگران (1381). جهان اسطورهشناسی. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: مرکز.
- الیاده میرچا (1372). رساله در تاریخ ادیان.ترجمۀ جلال ستاری. تهران: سروش.
- انجوی شیرازی، ابوالقاسم (1359). دختر نارنج و ترنج. تهران: امیرکبیر.
- ایونس، ورونیکا (1375). اساطیر مصر. ترجمۀ محمدحسین باجلان فرخی. تهران: اساطیر.
- پروناستیوارد (1381). اساطیر رم. ترجمۀ باجلان فرخی. تهران: اساطیر و مرکز بینالمللی گفتوگوی تمدنها.
- حصوری علی(1380). سیاوشان. تهران: چشمه.
- داد، سیما (1382). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
- دیکسون کندی، مایک (1385). دانشنامۀ اساطیر یونان و روم. ترجمۀ رقیه بهزادی. تهران: طهوری.
- سرکاراتی، بهمن (1378). سایههای شکارشده. تهران: قطره.
- فریزرجیمز جرج (1384). شاخۀ زرین: پژوهشی در جادو و دین. ترجمۀ کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.
- قوجق، یوسف و دیگران (1391). نود افسانه برای نوجوانان. تهران: بنفشه.
- کندیمایک، دیکسون (1385). دانشنامۀ اساطیر یونان و روم. ترجمۀ رقیه بهزادی. تهران: طهوری.
- گریمال، پییر (1381). اسطوره‌های بابل و ایران باستان. ترجمۀ ایرج علیآبادی. تهران: علمی فرهنگی.
- --------- (1347). اساطیر یونان و روم. ترجمۀ احمد بهمنش. تهران: دانشگاه تهران.
- محمدی، علی و دیگران (1394). «مناظرۀ رز با میش». پژوهشهای نقد ادبی و سبکشناسی. ش1. صص 163-.176.
- مختاریان، بهار (1386). «الگوی پیشنهادی ردهبندی داستانهای پریان بر بنیاد اسطورهها». نامۀ انسانشناسی. س 4. ش 8. صص 119-139.
-.................... (1389). درآمدی بر ساختار اسطورهای شاهنامه. تهران: آگه.
- مزداپور، کتایون (1354). «نشانهای زنسروری در چند ازدواج قصه در شاهنامه». فرهنگ و زندگی. ش 19-20. صص 94-121.
- صبحی مهتدی، فضلالله (1386). افسانههای کهن ایران. به کوشش محمد قاسمزاده. تهران: هیرمند.
- مینوی خرد (1354). ترجمۀ احمد تفضلی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- نظامی، الیاسبنیوسف (1378). اقبالنامه. تصحیح حسن وحید دستگردی. به کوشش سعید حمیدیان. چ 4. تهران: قطره.
- واحددوست، مهوش (1387). نهادینههای اساطیری در شاهنامۀ فردوسی. تهران: سروش.
- ویدن گرن، گئو (1377). دین های ایران. ترجمۀ منوچهر فرهنگ. تهران: آگاهان ایده.
- یشت ها (1377). به کوشش ابراهیم پورداود. تهران: اساطیر.
- www.ravi.blogsky.com (acc: 28/02/95)
- www.Imperia.ir (acc: 27/02/95).
