قهرمان سامنامه کیست و چرا می‌جنگد؟ (بررسی ساختار نبردهای قهرمان سامنامه)
نویسندگان
1
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی
2
استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
در این مقاله با استفاده از روش ساختاری به بررسی جریان نبردهای سام، قهرمان سام نامه پرداخته ایم. بدین منظور ابتدا مجموعه نبردها در جدولی شامل پنج عامل کنش گر، انگیزۀ نبرد، رقیب جنگی، یاریگران و نتیجۀ نبرد آورده شده است. سپس با خلاصهکردن دادههای جدول، به 9 نتیجۀ کلی دربارۀ ساختار نبردهای این منظومه رسیدیم. در مرحلۀ بعد با تقلیل دادن این 9 نتیجۀ کلی سه فرمول کلی تر به دست آمد. کارکرد اصلی نبردهای قهرمان سامنامه که قابلیت خلاصهشدن در قالب چند فرمول ساده را دارد، برجسته کردن قهرمانی اغراق شده و همیشه پیروز است. جریان نبردها در یک بررسی غیرطولی و با توجه به دو دستۀ اصلی فرستنده یا انگیزه از هم قابل تفکیک است. دستۀ اول شامل نبردهای قهرمان از آغاز داستان تا زمان راهیشدن به سوی سرزمین شداد عاد و در ادامه، سلسله نبردهای او با فغفور چین و سپاهیان اوست که با انگیزۀ عشق انجام میشود و دستۀ دوم مجموعه نبردهای قهرمان با انگیزه های دینی و نیز برخی انگیزههای فرعی دیگر است. همچنین قهرمان سامنامه کنش گری مستقل است که از هیچ شاهی تبعیت نمیکند و با در نظر گرفتن این نکته و فقدان هرگونه انگیزۀ ملی در این اثر، میتوان گفت سام نامه اثری حماسی نیست؛ بلکه داستان عاشقانهای است که دخالت سرایندگان آن در جهت شکل دادن به گفتمانی متأثر از باورها و اعتقادات خاص، باعث شکلگرفتن اثری منحصربهفرد با ساختارهای خاص خود شده است.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم.
-آیدنلو، سجاد (1387). رستم نامه. تهران: میراث مکتوب.
-__________ (1391). طومار نقالی شاهنامه. چ اول. تهران: چشمه.
-اته، کارل هرمان (1377). تاریخ ادبیات فارسی. ترجمۀ صادق رضازاده شفق. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-بشیری، علیاصغر و علی محمدی (1393). «ریشهیابی نبرد سام با عوجبنعنق در سامنامه بر اساس دیدگاه انطباق در حماسهها». پژوهشنامۀ ادب حماسی. س 10 . ش17 . صص 135-154.
-پراپ، ولادیمیر (1368). ریخت شناسی قصه های پریان. ترجمۀ فریدون بدرهای. تهران: توس.
-پرینس، جرالد (1391). روایت شناسی. شکل و کارکرد روایت. ترجمۀ محمد شهبا. تهران: مینوی خرد.
-حسینی، حسین (1380). سام نامه: طومار نقالی. تهران: نمایش (انجمن نمایش).
-خواندمیر، غیاث‌الدین (1380). تاریخ حبیب‌السیر فی اخبار افراد بشر. تهران: اساطیر.
- رستگار فسایی، منصور (1370). «یک داستان با دو نام». خواجو (ویژۀ کنگرۀ بزرگداشت خواجوی کرمانی). ج 1. کرمان.
-رویانی، وحید (1390). »بررسی تأثیر شاهنامه بر سامنامه». پژوهش نامۀ زبان و ادب فارسی (گوهر گویا). س 5. ش 2. پیاپی 18. صص 137- 164.
- سامنامه (1392). تصحیح وحید رویانی. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
سرکاراتی، بهمن (1379). «سام. نمونهای از یلان سترگ». نخل بند شعرا: مقالات کنگرۀ جهانی بزرگداشت خواجوی کرمانی. به کوشش احمد امیری خراسانی. کرمان: مرکز
کرمانشناسی. ج 1. صص 687-692.
کرمانشناسی. ج 1. صص 687-692.
-صالحینیا، مریم (1387). تحلیل ساختار روایت در قرآن. کتاب مقدس و چند متن عرفانی. رسالۀ دکتری. مشهد: دانشکدۀ ادبیات دانشگاه فردوسی.
-صفا، ذبیحالله (1379). حماسه سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.
- طومار نقالی شاهنامه (1391). بهکوشش سجاد آیدنلو. چ اول. تهران: به نگار.
-عابدی، محمود (1390). «سامنامه». فردوسی و شاهنامه سرایی (برگزیدۀ مقالات دانشنامۀ زبان و ادب فارسی). تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. صص 1069-1077.
-عوفی، محمدبنمحمد (1374). جوامع الحکایات و لوامع الروایات. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-محمدزاده سید عباس و وحید رویانی (1386). «سامنامه از کیست». مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. ش 158. صص 159-176.
-مزداپور، کتایون (1377). «روایتهای داستانی از اسطورههای کهن». فرهنگ. ش 25-26. صص 103-125.
-میرشکرایی، محمد (1355). «شاهنامهخوانی از دید مردمشناسی (نظری به تاریخچۀ شاهنامهخوانی)». هنر و مردم. ش 165-166. صص 57-65.
-واردی زرین و حمیده نظری اصطهباناتی (1389). «بررسی ساختار اسطورهای در داستان سامنامه». پژوهش نامۀ زبان و ادب فارسی (گوهر گویا). ش 14. صص 77-102.
-نیرسینا، هدایتالله (1353). «سامنامۀ خواجوی کرمانی». چهارمین کنگره تحقیقات ایرانی. ج 1. ص 208.
- هفت لشکر (طومار جامع نقالان) از کیومرث تا بهمن (1377). تصحیح مهدی مداینی و مهران افشاری. چ اول. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
-یاحقی، محمدجعفر (1388). از پاژ تا دروازه رزان. تهران: سخن.
- Greimas, A. j. (1984). Structural Semantics: an Attempt at a Method.
Publisher: Lincoln: University of Nebraska Press.
-Propp, Vladimir (1985). Theory and History of Folklore. the university of Minnesota press.
-Prince, Gerald (2003). A Dictionary of Narratology. University of Nebraska press.
-Rimmon-kenan, Shlomith (2008). Narrative Fiction. Routledge.
